«انقلاب فرهنگی» در ایران

پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی در بهمن 1357 و به‌دنبال آن استقرار نظام جمهوری اسلامی به‌جای نظام ستم‌شاهی پهلوی، تغییر و تحول بنیادینی را در عرصه‌های گوناگون اجتماعی به وجود آورد. در این راستا مقوله «فرهنگ» از جایگاه ویژه و پایگاه ممتازی برخوردار بوده، به‌طوری كه تصور تغییر در نظام بدون تغییر در فرهنگ حاكم بر آن، تصوری ناموجه است.

نظام آموزشی ایران در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دو تغییر بنیادین نیاز داشت. یکی ضرورت ارتقاء سطح آموزش با هدف کاستن از میزان نیاز دانشگاهیان به بیگانگان و دیگری مصون ساختن فضای دانشگاهها از تعرض احزاب و گروههای سیاسی که از این مکانها به عنوان پایگاهی برای برخوردهای سیاسی و درگیریهای حزبی استفاده می کردند.

در ایران پس از انقلاب، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به محل برخورد افکار و عقاید سیاسی گروههای مختلف تبدیل شده و دیگر مجالی برای کارهای علمی و آموزشی باقی نمانده بود. این رویدادها شمار زیادی از دانشجویان دانشگاهها را بر آن داشت تا هم خواستار پاکسازی دانشگاه از این گروهها شوند و هم بخواهند که نظام آموزشی کشور دگرگون شود. آنها معتقد بودند که فرهنگ حاکم بر مراکز آموزشی کشور ، فرهنگی استعماری و بازمانده از دوران حکومت پهلوی است و نتیجه آن غرب زدگی و وابستگی به قدرتهای بزرگ است.

امام خمینی در پیام نوروزی سال 1359ش ، نظام آموزش عالی كشور را نیازمند تغییرات جدی دانستند و تصریح کردند كه دانشگاهها باید اسلامی شود. به نظر امام، دانشگاه اسلامی این نیست كه فقط علوم اسلامی در آن تدریس شود بلكه باید جوانان را با تربیت اسلامی پرورش دهد و آنان را مستقل از فرهنگ شرق و غرب بار بیاورد تا جوانان برای خود و ملت خودشان كار كنند.

پافشاری بسیاری از گروهها بر فعالیتهای حزبی در داخل دانشگاهها باعث شد كه شورای انقلاب اسلامی برای تخلیه دانشگاهها به آنان سه روز مهلت بدهد. گروههای مسلمان در همان روز اول با تخلیه دفاتر خود، از تصمیم شورای انقلاب استقبال كردند. مهلت شورای انقلاب روز اول اردیبهشت سال 1359 خاتمه یافت اما آن روز درگیریهای شدیدی میان موافقان و مخالفان تعطیلی این دفاتر، در اطراف دانشگاه تهران رخ داد. یك روز بعد به دعوت شورای انقلاب، مردم و اعضای این شورا در دانشگاه تهران گرد آمدند و خروج گروههای سیاسی – نظامی را از دانشگاه جشن گرفتند.

ستاد انقلاب فرهنگی طبق فرمان امام ملزم بود كه در برخورد با مسائل دانشگاهی فعالیت‌های خود را بر چند محور متمركز كند:
- تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‌ها،
- گزینش دانشجو،
- اسلامی كردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، به صورتی كه محصول كار آنها در خدمت مردم قرار گیرد.

روند تعطیلی دانشگاهها و تدوین نظام جدید آموزش عالی كشور بیش از آنچه كه پیش بینی شده بود به درازا كشید و سرانجام در 27 آذر 1361 دانشگاهها و مراكز آموزش عالی كشور پس از گذشت بیش از دو سال تعطیلی، بازگشایی شد. ستاد انقلاب فرهنگی نیز بعدها با تغییراتی در تركیب اعضاء به فعالیت خود در نظارت بر جریان فرهنگی و آموزش عالی كشور، با عنوان شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد.

اهداف این شورا عبارت‌اند از:
گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی
تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از فضای فرهنگی جامعه
تحول دانشگاه‌ها، مدارس و مراکز فرهنگی و هنری براساس فرهنگ صحیح اسلامی، گسترش و تقویت هر چه بیشتر آن‌ها برای تربیت متخصصان متعهد، اسلام‌شناسان متخصص، مغزهای متفکر و وطن‌خواه، نیروهای فعال و ماهر، استادان، مربیان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال کشور
تعمیم سواد، تقویت و بسط روح تفکر و علم‌آموزی و تحقیق و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و فرهنگی
حفظ و احیا و معرفی آثار و مآثر اسلامی و ملی
نشر افکار و آثار فرهنگی انقلاب اسلامی، ایجاد و تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای دیگر به ویژه با ملل اسلامی


پی نوشت:
1- «اهداف و وظایف شورا»، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
2- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی

---