تبیان، دستیار زندگی

30 فروردین ماه سالمرگ الکساندر گریبایدوف در تهران

سفیر مقتول روسی در ایران

او با ایرانیان به ستمگری درشت‌خویی رفتار می‌کرد و در مسیر خود از تبریز به تهران از درشت‌خویی، قتل و غارت ابایی نداشت. در تهران نیز بر خلاف سایر نمایندگان دولت‌های دیگر دربرابر شاه ایران نمی‌ایستاد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
وزیر روسیه
الکساندر گریبایدوف در ۱۵ ژانویهٔ ۱۷۹۵ در خانوادهٔ نسبتاً مرفهی در مسکو به‌دنیا آمد. در یازده سالگی وارد دانشگاه مسکو شد و از ۱۸۱۰ تا ۱۸۱۲ تحصیل در حقوق، ادبیات و علم را پی گرفت. 

در ژوئن ۱۸۲۶ جنگ روسیه و ایران آغاز شد و او نماینده روسیه در مذاکرات صلح را به عهده گرفت و در دهم فوریهٔ ۱۸۲۸م. او معاهدهٔ صلح عهدنامه ترکمنچای را با نمایندگان وقت ایران امضا نمود و آن را شخصاً به تزار تحویل داد. در پی این عهدنامه ایران بخش‌های گسترده‌ای از خاک خود را از دست داد و متعهد به پرداخت جریمه‌ای ۲۰ میلیون روبلی شد. در پی امضای این قرار داد گریبایدوف ارتقا پیدا کرد و خود نیز پاداشی ۴۰ هزار روبلی دریافت نمود.

در ۱۸۲۸ با نینو چاوچاوادزه دختر شانزده ساله پرنس الکساندر چاوچاوادزه، شاعر گرجی، ازدواج کرد و پس از مدت کوتاهی در پاییز همان سال به عنوان ریس هیأتی از طرف تزار با مقام وزیر مختار برای پیگیری مفاد عهدنامه ترکمنچای و دریافت غرامت از ایران، پس از توقف کوتاهی در تبریز، در ۱۱ ژانویه ۱۸۲۹ به تهران آمد و فردای ورود به تهران به نزد فتحعلی شاه رفت و استوارنامه خود را تقدیم کرد.

رفتار الکساندر گریبایدوف با ایرانیان

او با ایرانیان به ستمگری درشت‌خویی رفتار می‌کرد و در مسیر خود از تبریز به تهران از درشت‌خویی، قتل و غارت ابایی نداشت. در تهران نیز بر خلاف سایر نمایندگان دولت‌های دیگر دربرابر شاه ایران نمی‌ایستاد. رفتار او در برابر ایرانیان به طوری بود که حتی الکسی پترویچ یرمولوف فرمانده قوای فاتح روس در برابر ایران به او توصیه نموده بود «نباید مردمان مغلوب را خانه‌ خراب کرد» هر چند گریبایدوف پاسخ داده بود «ایرانیان فقط در برابر قدرت خاضع‌اند».

پس از شكست ایران در دوره دوم جنگ با روس، معاهده تركمنچای به امضا رسید كه همانند معاهده گلستان، بر ضرر ایران بود.

پس از مدتی گریبایدوف به عنوان سفیر كبیر روسیه، برای نظارت بر اجرای مفاد آن به ایران آمد. او می‏ خواست با زور و خشونت، مردم مسلمان ایران را به قبول و اجرای این قرارداد خفت ‏بار وادار كند.



یكی از مواد قرارداد تركمانچای، بازگشت مردم سرزمین‏های جدا شده از ایران، به آن مناطق بود. در همین حال، شماری از زنان گرجی كه در ایران مسلمان شده و ازدواج كرده بودند، حاضر به رها كردن خانواده ‏های خود و بازگشت به گرجستان نبودند. گریبایدوف نیز قصد داشت به زور، آنان را به سفارت روسیه برده و به گرجستان منتقل نماید. اما میرزا مسیح مجتهد از روحانیون برجسته تهران، مردم را به اجتماع، مقاومت و دفاع از نوامیس مسلمانان فرا خواند. مردم مسلمان تهران نیز با تظاهراتی اعتراض ‏آمیز به نزدیكی سفارت روسیه رفتند. با تیراندازی مأموران سفارت و كشته شدن سه نفر از مردم بی‏ دفاع، خشم و انزجار عمومی برانگیخته شد و مردم به سفارت روسیه حمله كردند.

قزاقان مایوسانه می‌جنگیدند تا حیاط را از جمعیت خالی کنند اما تعدادشان اصلاً کافی نبود در همین موقع مهاجمان از دیوار محل سکونت سفیر بالا رفتند و از همان‌جا شروع به تیراندازی کردند سپس طاق اتاق خواب را سوراخ کردند تا بتوانند به پایین تیراندازی کنند، یکی از اولین گلوله‌ها گریبایدوف را از پای درآورد. سرانجام جنازه مثله شده گریبایدوف شناسایی و به تفلیس فرستاده و در همان شهر دفن شد.

این حادثه، واكنش طبیعی مردم مسلمان ایران، در برابر ستمگری، تجاوزگری و افزون‏ خواهی دولت روسیه تزاری و بی‏ كفایتی حكومت فتحعلی شاه قاجار بود. اما فتحعلی شاه از این حادثه بسیار ترسید و برای جلوگیری از بروز جنگی دیگر، هیئتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد. در آن زمان چون روسیه در حال جنگ با عثمانی بود، عذر فتحعلی شاه را پذیرفت و دولت ایران هم میرزا مسیح مجتهد را به عتبات عالیات در عراق تبعید نمود.


پی نوشت:
1- گریبایدف شاعر سیاست پیشه، لارنس کلی، ترجمهٔ غلامحسین میرزاصالح
2- موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
3- مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی