خدا خود چگونه به وجود آمده؟

فیلسوف معروف انگلیسی «برتراند راسل» در یکی از کتاب‌های خود تصریح می کند که: در جوانی به خداعقیده داشتم و بهترین دلیل بر آن را عله العلل بودن می دانستم و این که تمام آن‌چه را در جهان می بینیم دارای علتی است و اگر زنجیر علت‌ها را دنبال کنیم، سرانجام به علت نخستین می رسیم و این نخستین علت را خدا می دانیم. ولى بعداً به طور کلّى از این عقیده برگش، زیرا فکر کردم «اگر هر چیزی علّت و آفریننده اى دارد، خدا نیز باید علّت و آفریننده اى داشته باشد!»[1] با اینکه روایات اسلامی پاسخ بسیار ساده و منطقی به این ابهام داده اند، باز مادی گراهای دنباله روی آقای راسل باز ابراز سردرگمی می کنند. در این نوشتار به پاسخ این سوال می‌پردازیم:

در پاسخ سوال «علت به وجود آمدن خدا چیست» ابتدا با مثالی شروع می کنیم و آن این‌که همه ما می‌دانیم هر چیز شوری، شوری خود را از نمک می‌گیرد، در حالی که نمک شوری خود را از جایی نگرفته، بلکه این ذات نمک است که شور است، هرچند که ما ندانیم چگونه و به چه علت است که نمک ذاتش شور شده است؛ به همین طریق باید گفت که وجود خداوند متعال  از ذات او می‌جوشد و خود خالق دیگری ندارد، لذا سوال از اینکه خدا از کجا آمده به معنای نشناختن خداست، عقل حکم می‌کند: خدا بی‌نیاز است و بی‌نیازی یعنی حتی موجودیتش را هم از کسی یا چیزی نگرفته باشد، لذا موجودیت همه چیز و تمام علل به خدا ختم می‌شود و خدا متکی به خود است.

اما این‌که چطور متکی به خود است، حقیقتی است که ذهن بشر از درک آن عاجز است، زیرا خداوند متعال بی‌نهایت است و موجود محدودی مثل انسان نمی‌تواند او را درک کرده و بفهمد؛ و به اصطلاح منطقی آن می‌گویند: خدا جنس و فصل ندارد، تا قابل شناخت باشد، کنه ذات ربوبی بر همه کس پوشیده است و حتی انبیا و اولیا هم از آن ذات اطلاع ندارند، چون او اصلا قابل شناخت نیست.

نکته دوم اینکه: راسل و امثال او قانون علیت را درست متوجه نشده اند، قانون علیت نمی‌گوید هر چیزی و هر موجودی علت می‌خواهد، مفاد قانون علیت این است که هر معلولی(هر پدیده ای) علت می‌‍خواهد، معلول و پدیده یعنی چیزی که قبلا نبوده و سپس به وجود آمده است، بدون شک چنین چیزی که قبلا نبوده و سپس موجود شده، علت می‌خواهد. اما اگر موجودی واجب الوجود بود و وجود از ذات او ناشی شده و هر گز نتوان زمانی را تصور کرد که او نبوده باشد، چنین موجودی اصلا مشمول قاعده علیت نمی‌شود تا بگوییم او نیز علت می‌خواهد، چون او اصلا معلول و به وجود آمده نیست تا علتی مافوق خود بخواهد.

در نتیجه: این سوال که علت خداوند متعال کیست و او نیز بر طبق قاعده علیت باید علتی داشته باشد، سوالی نادرست و ناشی از عدم آگاهی نسبت به پروردگار عالم است، چرا او معلول نیست تا مشمول قاعده علیت شود و ذات آن بی‌نهایت است و هرگز برای بشر قابل شناخت نیست. بر اساس همین نکته است که ائمه(علیهم السلام) تاکید فرمودند: «درباره‏ ذات خدا تفكر نكنید، اما درباره‏ نعمت ها و آثار عظمت او فكر كنید». [2]

پی نوشت
[1]. پاسخ به پرسش های مذهبی، آیت الله مکارم شیرازی، مدرسه علی ابن ابی طالب ع، 1384 ش، ص 33.
[2]. اصول كافی، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش، ج 1، ص 93.

---

منبع : رهروان ولایت