تفاوت معنایی صفات رحمانیت و رحیمیت خداوند

 خداوند دارای صفات مختلفی است اما شاید دو صفت رحمانیت و رحیمیت بیش از سایر صفات الهی کاربرد دارد و در هر نمازی و در ابتدای شروع هر کاری به کار برده می شود.
اما تفاوت این دو مفهوم در چیست؟

تفاوت صفت رحمانیت و رحیمیت

مشهور در میان گروهى از مفسران این است که صفت «رحمان»، اشاره به رحمت عام خدا است که شامل دوست و دشمن، مؤمن و کافر و نیکوکار و بدکار می‌باشد؛ زیرا می‌دانیم «باران رحمت بی‌حسابش همه را رسیده، و خوان نعمت بی‌دریغش همه جا کشیده» و همه بندگان از مواهب گوناگون حیات بهره‌‏مندند، و روزى خویش را از سفره گسترده نعمت‌هاى بی‌پایانش بر می‌گیرند، این همان رحمت عام او است که پهنه هستى را در بر گرفته و همگان در دریاى آن غوطه‌‏ورند. ولى «رحیم» اشاره به رحمت خاص پروردگار است که ویژه بندگان مطیع و صالح و فرمانبردار است؛ زیرا آنها به حکم ایمان و عمل صالح، شایستگى این را یافته‌‏اند که از رحمت و بخشش و احسان خاصى که آلودگان و تبه‌کاران از آن سهمى ندارند، بهره‌‏مند گردند.

آیت الله سید صادق روحانی نیز دراینباره می فرماید:
«از روایات نقل شده از اهل بیت علیهم السلام در این باره، چنین استفاده می شود که تفاوت معنا مربوط به تعلق رحمت است. در صفت رحمانیت ، رحمت خداوند به همه مخلوقات از جمله انسان‌های مومن و کافر و نیز غیر انسان‌ها تعلق می گیرد اما در صفت رحیمیت، رحمت الهی ویژه ی انسان مومن است و نه تنها غیر انسان را در بر نمی گیرد که حتی شامل غیر مؤمنین نیز نمی شود. این حالت هم در دنیا و هم در آخرت، جریان دارد و در برخی از دعاها نیز بدان اشاره رفته است.»

آیا بهره مندی از نعمت های دنیا مصداق مورد رحمت قرار گرفتن است؟

آنچنانكه از امام صادق (ع) نقل شده كه فرمود: والله اله کل شیء، الرحمن لجمیع خلقه؛ الرحیم بالمؤمنین خاصه [1] خداوند، خدای همه چیز است، رحمانیت او برای تمام مخلوقات و رحیمیت او مخصوص مؤمنین است اما باید توجه داشته باشید كه بهر مندی بیشتر از نعمتهای ظاهری دنیا دلیل بر شمول رحمانیت بیشتر و و در نتیجه سعادت آنها نیست چرا كه قرآن و عمل ائمه به عنوان الگوی كامل یگانه عامل سعادت را عمل به دستورات خدا و در نتیجه تقوا و رسیدن به نعمتهای ابدی دانسته و می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا یَعْمَلُون؛[2] هر كس كار شایسته ‏اى انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حیاتى پاك زنده مى‏ داریم و پاداش آنها را به بهترین اعمالى كه انجام مى‏ دادند، خواهیم داد» آنچنانكه در سیره ائمه نیز بهره مندی كامل آنها را از نعمت های به ظاهر مادی را مشاهده نمی كنیم و چه بسا در برخی مواقع بهرمندی دیگران از نعمتهای ظاهری، نه تنها عاملی برای سعادت آنها نبوده بلكه به خاطر اعمال سوء خود آنها ، به عنوان عاملی برای گمراهی و دوری بیشتر از خداوند باشد لذا خداوند در قرآن می فرماید: «أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنین"نُسَارِعُ لهَمْ فىِ الخَیرْاتِ بَل لَّا یَشْعُرُون؛ [3] آن ها گمان مى‏ كنند اموال و فرزندانى كه بعنوان كمك به آنان مى‏ دهیم  براى این است كه درهاى خیرات را با شتاب به روى آنها بگشاییم!! »

جمع بندی

در دعای جوشن کبیر می خوانیم «یا من سبقت رحمته غضبه» یعنی ای کسی که رحمتش بر غضبش پیشی دارد. این عبارت بسیار امیدبخش است. از طرفی گفته شد خداوند علاوه بر رحمت خاصه یک رحمت عامی دارد که هر کسی می تواند مورد آن رحمت قرار گیرد. پس از رحمت خداوند ناامید نباشیم...

پی نوشت ها:
[1] معانی الاخبارچ دفتر انتشارات اسلامی ، قم 1361 ه ش ، ص 3
[2] نحل (16) آیه 97.
[3] مومنون (23) آیه 55 و 56 .

---

منابع:
اسلام کوئست
شفقنا
پاسخگو