اعتراف به گناه نزد بندگان خدا
همه چیز را به پدر روحانی بگو...
هر فرد مسیحی، علاوه بر اینکه در محضر الهی، به گناهان و گناهکار بودن خود اقرار می‌کند، در حضور کشیشان نیز باید گناهان خود را برشمارد و از آن اعلام توبه کند. در اسلام هم به نوعی مفهوم اعتراف وجود دارد اما با مدل مسیحی آن متفاوت است. پس یک فرد مسلمان چگونه باید به گناهانش اعتراف کند؟
چه کسی است که خود را عاری از گناه و معصیت بداند؟ چه کسی مدعی است که حق بندگی را در محضر خدا به جای آورده است؟ به تعبیر شیخ اجل، سعدی: «بنده مان به که ز تقصیر خویش، عذر به درگاه خدای آورد. ورنه سزاوار خداوندیش، کس نتواند که به جای آورد». حتی اگر به احادیث نبوی و سخنان اهل بیت پیامبر نگاه کنیم، کلام ایشان مملو از استغفار و اظهار عجز و ناتوانی در محضر خداست. با اینکه معتقدیم این بزرگواران، معصوم از معصیت هستند، و از آن دست گناهانی که ما مرتکب می‌شویم پاک و منزه‌اند، لیکن خود به نقص و عجز خویش در برابر ذات اقدس الهی معترفند. ایشان هرچند نسبت به ما و در قیاس با دیگر ابنای بشر، کامل و مبرا از عیب اند، اما همچنان بندگانِ حلقه‌گوش بارگاه احدیت اند. از باب همین است که روز و شب ذکر توبه و انابه و استغفار به لب داشتند. آنان که چنین بودند، پس ما چه کنیم؟! عذر تقصیر چگونه به درگاه الهی ببریم؟!
امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «الْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِهَا مَغْفُورٌ لَه: کسی که گناه (خود و دیگران) را فاش کند، ذلیل (خواهد) شد و کسی که گناهِ (خود و دیگران) را بپوشاند، آمرزیده است.»
توبه و اعتراف در مسیحیت
در دیانت مسیحی، آیینی وجود دارد به نام اعتراف (که توبه هم خوانده می‌شود). و منظور از آن این است که هر فرد مسیحی، علاوه بر اینکه در محضر الهی، به گناهان و گناهکار بودن خود اقرار می‌کند، در حضور کشیشان نیز باید گناهان خود را برشمارد و از آن اعلام توبه کند. البته سابقه‌ی این آیین به مکاتب دینی عهد باستان می‌رسد. به هر روی در عقیده مسیحیت، شخص باید در حضور کشیش به یک یک گناهانِ خود و انواع آن به طور دقیق و با اعلام خصوصیات اشاره کند. مثلاً بگوید فلان روز با فلان شخص زنا کردم. یا مال آن شخص را دزدیدم. به فلانی دروغ گفتم. تهمت زدم و از این قبیل...[1]از قرون وسطی، در کلیساهای مسیحی اتاقک هایی ساخته شد مخصوص این کار که امروزه همچنان این روند وجود دارد. افراد پشت میز و یا در اتاقک ها می نشینند، به گناه اعتراف می‌کنند و کشیش می شنود. در گذشته رسم بر این بود که روحانیون دینی، برای آمرزش گناهان و بسته به شدت و بزرگی گناهان، مجازات‌هایی از قبیل روزه، زیارت اماکن مقدس مسیحی با پای پیاده و جرایم مالی تعیین می‌کردند. امروز هم این روند ادامه دارد، منتها با تعیین مجازات هایی سبک‌تر.
توبه و اعتراف در اسلام
اصل اساسی: استغفار در محضر خداوندیدر اسلام، اصل اساسی، توبه و اعتراف و استغفار نزد خداست. یعنی بندگانِ آن خدایی که ستارالعیوب است، باید در محضر الهی به گناه اعتراف و از آن طلب مفغرت و آمرزش کنند و خداوند هم، وعده آمرزش داده است.[2] آنچنانکه که در کلام مبارک امام محمد باقر (علیه السلام) آمده است که اقرار به گناه در محضر خدا مایه برکت برای آدمی است.[3]
اعتراف به گناهان در محضر اولیای خدا
در تاریخ زندگانی انبیای الهی داریم که موارد متعدد، گنهکاران نزد ایشان آمده و طلب دعا برای آمرزش می‌کردند. برای نمونه فرزندان معصیت‌کارِ یعقوب نزد پدر، از او خواستند که برایشان استغفار کند تا بلکه به برکت دعای پدر، خدا از گناه ایشان چشم‌پوشی کند.[4] حتی در قرآن می‌خوانیم که اهل معصیت نزد پیامبر بروند، اعتراف به گناه کنند تا نبی اعظم از درگاه الهی برای ایشان طلب آمرزش کند.[5] ولیکن باید توجه داشت که این اعتراف در محضر ولیّ خدا، به صورت سربسته است و نیازی به تشریح و توضیح گناه نیست. چه اینکه پیغمبر (به واسطه وحی و تعلیم خداوندی) تا آنجا که باید می‌دانست را آگاه بود.در اسلام، اصل اساسی، توبه و اعتراف و استغفار نزد خداست. یعنی بندگانِ آن خدایی که ستارالعیوب است، باید در محضر الهی به گناه اعتراف و از آن طلب مفغرت و آمرزش کنند و خداوند هم وعده آمرزش داده است. آنچنان که که در کلام مبارک امام محمد باقر (علیه السلام) آمده است که اقرار به گناه در محضر خدا مایه برکت برای آدمی است.
فاش کردن گناه نزد خلایق
در مکتب اسلام، فاش کردن گناه خود و دیگران نزد خلائق، جُرم، و گناه روی گناه است. چون اولاً مایه ریخته شدن آبرو می‌شود و ثانیاً قُبح گناه ریخته می‌شود. مانند آن چیزی که امروز در جامعه می‌بینیم. اعتراف به گناه نزد دیگران، به معنی علنی کردن آن است. هنگامی که گناه علنی شد، در جامعه فراگیر می‌شود. آن وقت است که قبح آن ریخته می‌شود. در کلام اهل بیت هم از افشای گناه و اعتراف به آن نزد دیگران نهی شده است. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «الْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِهَا مَغْفُورٌ لَه.[6] کسی که گناه (خود و دیگران) را فاش کند، ذلیل (خواهد) شد و کسی که گناهِ (خود و دیگران) را بپوشاند، آمرزیده است.»اعتراف به گناهان و جرائم امنیتی
در این میان اعتراف به گناهان و جرائم امنیتی (از قبیل جاسوسی برای دشمن و ایجاد فساد اقتصادی و امنیتی و ...) امری متفاوت است. لازمه حفظ کیان سرزمینِ اسلام این است که مسئولین و نهادهای حاکمیتی در راستای حفظ امنیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، بر امور، نظارت قوی داشته باشند. اقرار و اعتراف از سوی متهمان چنین گناهانی، هرچند شاید سبب ریخته شدن قبح چنین جرائمی شود، لیکن با مجازات منطقی این افراد، امنیت روانی جامعه ترمیم خواهد شد.پی نوشت:
[1]. بهرام آقچه کهریزی، بررسی تطبیقی توبه و اعتراف به گناه از دیدگاه اسلام و مسیحیت، 1390.
مریم سلیمانی میمند، بررسی سنت توبه و اعتراف به گناه از دیدگاه اسلام و مسیحیت، مجله تحقیقات جدید در علوم انسانی، پاییز 1394، سال اول، شماره 6، صص 37 تا 48. همچنین بنگرید به:
Levangile: Grand Dictionnaire de la Bible: Repentance Dictionnaire Biblique Westphal
[2]. آل عمران: 135 ؛ آل عمران: 17 ؛ نصر: 3.
[3]. عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: لاَ وَ اَللَّهِ مَا أَرَادَ اَللَّهُ تَعَالَى مِنَ اَلنَّاسِ إِلاَّ خَصْلَتَیْنِ أَنْ یُقِرُّوا لَهُ بِالنِّعَمِ فَیَزِیدَهُمْ وَ بِالذُّنُوبِ فَیَغْفِرَهَا لَهُمْ (ترجمه: نه به خدا قسم؛ خداوند از مردم جز دو خصلت نخواسته است: یكى اعتراف به نعمت هاى او تا نعمت را بر ایشان بیفزاید، و دیگر اعتراف به گناهان تا آنها را براى ایشان بیامرزد.)
سند: شیخ کلینی، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، ج 4، ص 158.
[4]. یوسف: 97.
[5]. نساء: 64.
[6]. شیخ کلینی، اصول کافی، تهران: انتشارات اسلامیه، ج2 ، ص 428.
