دیوانگانی که غیر از خدا را می خوانند

 خداوند در قرآن مهم ترین مسائل حکمی و عقلی که بسیاری از حکما و فلاسفه برای اثباتش وقت زیادی می گذارند را با یک مثال روشن و مشخص می کند و در حقیقت و به اصطلاح تشبیه معقول به محسوس می کند.
در یکی از آیات قرآن به مسئله درخواست مردم از غیر خدا به خصوص از بت ها در ذیل یک مثال شیرین پرداخته شده است که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

تفسیر آیه

«لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ  وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا یَسْتَجِیبُونَ لَهُمْ بِشَیْءٍ إِلَّا كَبَاسِطِ كَفَّیْهِ إِلَى الْمَاءِ لِیَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ وَ مَا دُعَاءُ الْكَافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلَالٍ؛ [1] دعوت حق از آن اوست! و کسانی را که (مشرکان) غیر از خدا می‌خوانند، (هرگز) به دعوت آنها پاسخ نمی‌گویند! آنها همچون کسی هستند که کفهای (دست) خود را به سوی آب می‌گشاید تا آب به دهانش برسد، و هرگز نخواهد رسید! و دعای کافران، جز در ضلال (و گمراهی) نیست!»

دعوت حق از آن خداست (له دعوة الحق ).
یعنى هر گاه او را بخوانیم مى شنود، و اجابت مى كند، هم آگاهى از دعاى بندگان دارد و هم قدرت بر انجام خواسته هاى آنها، و به همین دلیل خواندن او و تقاضاى از ذات مقدسش حق است نه باطل و بى اساس .
دیگر اینكه خواندن بتها و تقاضاى از آنها دعوت و دعاى باطل است ، زیرا كسانى را كه مشركان غیر از خداوند مى خوانند و براى انجام خواسته هایشان به آنها پناه مى برند هرگز به آنان پاسخ نمى گویند دعایشان را اجابت نمى كنند (و الذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشى ء).
سپس - همانگونه كه روش قرآن است - براى مجسم ساختن این موضوع عقلانى مثال حسى زیبا و رسائى بیان مى كند و مى گوید: آنها كه غیر خدا را مى خوانند به كسى مى مانند كه بر كنار آبى كه سطح آن از دسترس او دور است نشسته و به آن اشاره مى كند، به این امید كه آب به دهان او برسد و هرگز نمى رسد چه خواب و پندار بیهوده اى ؟! (الا كباسط كفیه الى الماء لیبلغ فاه و ما هو ببالغه ).
آیا مى توان در كنار چاه نشست و دست به سوى آب دراز كرد و با اشاره ، آب را به دهان فرستاد؟ این كار جز از یك انسان ساده لوح و دیوانه سر میزند؟

چرا از خدا درخواست کنیم؟

که ما چرا از خدای متعال کمک بخواهیم؟ چرا همه‌ اسباب از کار افتادند؟ چه خصوصیتی در حضرت حق هست که می‌شود در کار بزرگ و کوچک، در کار ظاهری و باطنی، در امور مادی و معنوی از او استعانت جست و باید استعانت جست؟
یک تعبیری در روایت هست، فرمود: «أستعین على أموری کلها بالله‏ الذی لا تحق العبادة إلا له‏» الله آن کسی است که صاحب مقام عبودیت است و لذا عبادت که ملازم استعانت است، بندگی و خضوع و استعانت و استمداد جز شایسته‌ او نیست، بقیه همه فقیر هستند. همه دستشان خالی است.

به تعبیر قرآن:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ  وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ [2] ای مردم، شما همه به خدا فقیر و محتاجید و تنها خداست که بی‌نیاز و غنیّ بالذّات و ستوده صفات است.»
با این حساب دیگر خیلی فرقی نمی کند از بت ها مستقیما درخواست داشته باشیم و یا به همنوعان خودمان نگاهی خدا گونه داشته باشیم؛ اساسا انسان های دیگر هم تحت قانون فقرایی قرار دارند که قرآن می فرماید پس درخواست یک فقیر از فقیری دیگری منطقی نیست.

کلام پایانی

در حقیقت این آیه ناظر به بحث های توحید افعال و توحید در عبادت است که باید بدانیم همه امور عالم به خواست خدا منتهی می شود همانطور که می گویند لا مسبب فی الوجود الا الله .
و همچنین اگر او را در حوائجمان در نظر نگیریم بلکه غیر خدا را خطاب قرار دهیم کاری عبث کرده ایم که نتیجه ای در بر نخواهد داشت.

پی نوشت ها:
[1] سوره رعد، آیه 14
[2] سوره فاطر، آیه 15

---

منابع:
تفسیر نمونه
ویکی اهل بیت
شیعه نیوز