فلسفه آفرینش جهنم

یکی از سوالاتی که در فضای مجازی پرسیده می‌شود این است که عذاب و آفرینش جهنم چطور با مهربانی خدا قابل جمع است؟

در پاسخ باید گفت: در آفرینش حكیمانه خداوند متعال، همان طور كه وجود بهشت در مجموعه نظام احسن هستى، لازم و فایده‏‌مند است؛ وجود جهنم هم ضرورى و سودمند است، تا آن‌جا که وقتی خداوند مهربان در قرآن نعمت‌‏هاى خود بر بندگان را بر مى‌‏شمارد، جهنم و عذاب‏‌هاى آن را در ردیف نعمت‌‏ها قرار داده، تا کید می‌فرماید: «... هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ [الرحمن/ 43 و 44] این است همان جهنمى كه مجرمان وجنایت‌کاران آن را دروغ مى‏‌خواندند؛ میان آتش و آب جوشان مى‏‌گردند. پس كدام یك از نعمت‏‌هاى پروردگارتان را منكرید؟» از فواید و ضرورت‌های جهنم و عذاب دوزخ، این‌كه بسیارى از مردم را از بدى، انحراف، جرم و جنایت باز مى‌دارد. چه بسیار افرادی كه از ترس جهنم، به شرافت انسانی و سعادت جاودانه نایل آمده‌‏اند. اگر خداوند حكیم دوزخ را در شمار نعمت‏‌ها آورده است، واقعاً نعمت بزرگى را تذكر داده؛ چرا كه بدون آن بیشتر انسان‏‌ها اهل بندگى و حركت در جهت تكامل نبودند.

دانشمندان علوم دینی از جمله  متكلمان، فیلسوفان و عارفان هر یک به بخشی از فلسفه و حکمت وجود جهنم پرداخته و بر آن استدلال كرده‌‏اند. برخى علما تا یازده دلیل بر حکمت وجود جهنم شمرده‌‏اند.[1]
در مجال این نوشتاربه جهت اختصار به ذكر یكى از آن‌ها بسنده مى‏‌کنیم: دانشمندان علوم دینی معتقدند دوزخ و جهنم  چیزى جز تجسّم عینى رفتار مجرمان نیست. كیفر اخروى مانند كیفرهاى دنیوى، امرى قراردادى  نیست؛ بلكه حقیقتى عینی از طرف ظلم انسان دامن‌گیر خودش می شود و خود مجرمان، آتش جهنم را شعله ور می کنند. یعنی آتش جهنم باطن و حقیقت خود عمل مجرمانه است لذا قرآن مى‏‌فرماید: «وَ مَن جاءَ بِالسَّیئه فَكُبَت وُجوُههم فِى النّار هَل تُجزون إِلاّ ما كُنتم تَعمَلون [نمل/ 90] آنان كه كردار بد همراه خویش بیاورند، به رو در آتش افكنده مى‌‏شوند؛ آیا پاداشى جز آن‌چه عمل مى‌‏كردید خواهید داشت؟» در آیه دیگر می‌فرماید: «یا أَیُّها الَّذِین كَفَروُا لا تَعْتَذِروُا الیَوم إِنَّما تُجْزُون ما كُنتم تَعمَلون [تحریم/ 7] اى كسانى كه كافر شده‏‌اید! امروز پوزش نخواهید، همانا پاداش كردارتان را مى‏‌بینید».

این مطلب گویای این حقیقت است که خداوند متعال براى مجرمان ابزار سوخت و سوزى غیر از اعمال‌‏شان فراهم نكرده است؛ یعنی ستم ستمگر هیزم و ماده آتش‌‏زاى جهنم است: «وَ أَما القاسِطُون فَكانُوا لِجَهنَّم حَطَبا[ جن/ 15] این بشر ملحد و ستمگر است كه آتش جهنم را مى‌‏افروزد و تنورش را گرم مى‌‏سازد». بنابراین، باید از خدا در رابطه با چنین آتشى پروا داشت: «فَاتَّقوا النّار الَّتى وَقوُدها النّاس  [ بقره/ 24] بپرهیزید از آتشی که هیزمش مردم ستم‌گرند».
به طور مثال قرآن کریم در مورد خوردن مال یتیم می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْكُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً [نساء/ 10] در حقیقت كسانى كه اموال یتیمان را از سر ظلم و ستم مى‏‌خورند، جز این نیست كه در شكم‌‏هاى خود آتش مى‌ریزند».

در واقع خداوند انسان را به عنوان موجودى مختار آفریده كه مى‌‏تواند با اعمال خوب خود، بهشتى جاودان بیافریند و همواره در آن زندگی كند و یا خود را هیزم جهنمى سوزان کند و در آتش ظلم‌های خویش، خود را بسوزاند؛ حتی انسان با سوء رفتارش، از خودش وجودى جهنمى مى‏‌سازد و خودش جهنم خویش مى‌‏شود. از همین رو بین عذاب و مجرمی كه اصالت انسانی خویش را از دست داده و به وجود جهنمى تبدیل شده، نمی‌شود تفکیک قائل شد.
اما باید دقت کرد كه جهنم، فقط  براى افرادی است كه همه راه‏‌هاى خوشبختى و ابواب سعادت مهربانی خدا چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهى را به روى خودشان بسته‏‌اند و هیچ عاملى نمى‌‏تواند، بین آنان و كردار بدشان فاصله بیاندازد.

 نكته مهم آن است كه رحمت و مهربانى خداوند، همراه با حكمت و عدالت همراه است. از این رو اگر خطا و جرم به اندازه‌‏اى باشد كه نیاز به تنبیه و یا کیفر داشته باشد، لازم است چنین كارى انجام بگیرد حتی مادران با مهر مادری  بسیار، اگر اصلاح فرزند شان نیاز به تنبیه و یا کیفر داشته باشد، آن‌را انجام می‌دهند یا اگر خطای فرزند بسیار سنگین باشد مثل اعتیاد یا قتل حتى پدر و مادر نیز فرزند خود را به مراجع قضایى جهت مجازات معرفى مى‌‏كنند.

پی‌نوشت:
[1]. جهت آگاهى بیشتر می‌توانید کتاب «جهنم چرا؟» نوشته  محمد حسن قدردان ملكى، چاپ بوستان كتاب قم را مطالعه بفرمائید.

---

منبع : رهروان ولایت