حکایت ادیبی که یکی از پیشگامان فنّ ترجمه بود

«آن چیزی که بنده را تشویق کرد که مشغول کار ترجمه بشوم و با ترجمه اُنس پیدا کنم؛ کار ایشان بود. در همان زمان، ایشان ظاهرا در بیروت متنی پیدا کرده بودند و آن را ترجمه کرده بودند؛ من به آن متن نگاه می‌کردم، می ‌دیدم که واقعا نوشته ‌ی ایشان خیلی قوی و متین و بدون حشو و کلام زائد است که انسان لذت می‌برد...» این جملات، گوشه‌ای از بیانات رهبر ادیب انقلاب در دیدار با اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی و درباره مرحوم استاد احمد آرام است؛ شخصیتی که امروز، بیستمین سالروز درگذشت اوست.

احمد آرام نامی آشنا در عرصه ادبیات، ترجمه و نویسندگی معاصر است.

او در سال ۱۲۸۱ در تهران به دنیا آمد. در سال‌های نخست کودکی، همچون دیگر همسالان خویش، آموختن را از مکتب خانه آغاز کرد و سپس به مدرسه رفت. او در مدرسه به زبان عربی مسلط شد و پس از آن هم به دارالفنون راه یافت.

علاقه‌اش به یادگیری زبان‌های دیگر، وی را به سمت و سوی آموختن زبان‌های انگلیسی و فرانسوی هم سوق داد. وی خود از دارالفنون چنین می‌گوید: «معلم درس هیئت ما، زبان فرانسوی بلد نبود. از همان روزهای اول، کتاب را به من می‌داد؛ من ترجمه می کردم و درس می‌دادم. از همان زمان، شدم معلم رفقای خودم. در مورد درس جبر و مثلثات هم همین طور بود.»

اینگونه بود که وی از همان زمان، معلمی را تجربه کرد و به یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای خود دست یافت.

احمد آرام پس از دارالفنون، راهی مدرسه طب شد و همزمان با پزشکی، در مدرسه حقوق نیز درس خواند؛ ولی به دلایلی هر دو را نیمه تمام رها کرد؛ اما همچنان به تدریس ادامه داد.

در آن زمان، کمبود کتاب‌های درس فارسی، او و برخی دیگر از همفکرانش را وا داشت تا شروع به تالیف کتاب‌های آموزشی زبان فارسی کنند.

این استاد و مدرّس در کنار تألیف و تدریس، به ترجمه هم روی آورد تا بتواند نام خود را به عنوان یکی از برجسته‌ترین مترجمان ایران زمین ثبت کند.

او معتقد بود که مترجم خوب دو شرط دارد؛ اول آنکه زبان مادری اش را خوب بشناسد و سپس، متن مورد ترجمه و همچنین زبانی را که می خواهد به آن ترجمه کند، کاملا فهم کرده باشد.

استاد همچنین به ترجمه ای علاقه مند بود که برای عموم مردم قابل استفاده باشد و آنان را به مطالعه تشویق کند؛ وی در عین حال تلاش داشت تا پُلی مستحکم بین ترجمه و دانش‌های روز ایجاد کند.

و اما این جمله از استاد احمد آرام درباره ترجمه، نشاندهنده عُمق توجه ایشان به این امر مهم در فرهنگ و ادب ایران اسلامی است: «من به عنوان واجب شرعی ترجمه کرده‌ام.»

باید گفت همین یک جمله نشان می‌دهد که احمد آرام با این دیدگاه و انگیزه قوی، اهتمام خود را بر این گذاشت تا از رهگذر ترجمه، تحولی عظیم در فرهنگ جامعه ایجاد کند که به‌زعم کارشناسان، در این امر هم بسیار موفق بود.

نقل است که دکتر آرام به دلیل آنکه از کودکی با زبان عربی آشنا شد و به خوبی آن را فرا گرفت، همواره با قرآن کریم مانوس بود و هر روز، حداقل تعدادی از آیات روحبخش قرآن را مرور می کرد.

او با بیش از ۲۰۰ جلد ترجمه از عربی، انگلیسی و فرانسوی به فارسی و همچنین تالیف در زمینه‌های گوناگونی مانند ادبیات، فرهنگ، تاریخ و علم و تمدن، فیزیک، ستاره شناسی، فلسفه و عرفان، بی‌شک یکی از برجسته ترین مترجمان و نویسندگان ایران زمین است که به دلیل تواضع بسیار، ناشناخته و گمنام مانده است.

از آثار استاد می توان به ترجمه هایی مانند اثبات وجود خدا، در سایه قرآن، گفتار رمضان، علم و تمدن در اسلام، پیدایش و مرگ، علم نظریه و انسان، تاریخ تمدن، تاریخ علم، شش بال علم، آموزشگاه زندگی، علم و مردم، معلم نمونه، فلسفه تربیت و همچنین کتاب متفکران اسلام اشاره کرد؛ وی همچنین کتاب ماندگار کیمیای سعادت را در مقابله با شش نسخه اصلی آن، تصحیح کرده است.

 در عین حال نباید از یاد برد که دوستداران و شاگردان استاد در سال ۱۳۶۱، کتابی با نام «آرام نامه» را به وی تقدیم کردند؛ کتابی که مجموعه ای از مقالات علمی استاد و همچنین شامل بخشی از خاطرات وی و گفتگوهایی با اوست؛ کتابی که دوستداران استاد هم مقالاتی در زمینه شأن وی در آن نگاشته‌اند و مقدمه آن را دکتر سید مهدی محقق به رشته تحریر در آورده است.

پانزدهمین روز از فروردین ماه سال ۱۳۷۷ بود که استاد احمد آرام پس از نزدیک به یک قرن زندگی فرهنگی به دیار باقی شتافت و جامعه علمی کشور را در سوگ نشاند.

و حُسن خِتام این گفتار هم، متن پیام تسلیت رهبر حکیم انقلاب به مناسبت درگذشت اوست که خطاب به غلامعلی حدادعادل صادر شده است:

«بسم ‌اللَّه ‌الرّحمن ‌الرّحیم
جناب آقای دکتر حدادعادل؛ ریاست محترم فرهنگستان زبان و ادب فارسی

درگذشت مرحوم مغفور جناب احمد آرام را که عضو برجسته آن فرهنگستان بودند؛ به جنابعالی و همه‌ اعضای محترم و همه‌ آشنایان با خدمات ارزنده‌ آن مرحوم به معارف و ادبیات معاصر و به ویژه به بازماندگان و منسوبان ایشان صمیمانه تسلیت عرض می‌کنم.

شماره آثار منتشر شده آن مرحوم و تنوع موضوعات آن و گسترش دامنه مستفیدان از آن آثار، در دل هر کسی که خدمات فرهنگی را گرامی و ارجمند می ‌دارد، شأنی والا برای پدیدآورنده‌ آن می‌آفریند و او را به تکریم و قدرشناسی از آن سرچشمه‌ با برکت وادار می ‌سازد. مرحوم احمد آرام یکی از پیشروان و چیره دستان فن ترجمه در کشور ما است و حق عظیم او در ارائه ترجمه مُتقن و امین ستودنی است. فراتر از همه، ایمان عمیق و معرفت روشن آن مرحوم به مبانی دین مبین و انس و ارادت او به قرآن کریم و آثار پیشوایان معصوم (علیهم ‌السّلام) و صفا و وارستگی و رفتار مؤمنانه ‌ای است که به همه ‌ی خدمات علمی و فرهنگی، روح و معنویت می ‌بخشد و آن را ماندگار و مبارک می‌سازد.

از خداوند متعال برای آن خدمتگزار پیشکسوت دین و فرهنگ و ادب، رحمت و ثواب و آمرزش مسئلت می‌کنم و برای جنابعالی و دیگر حضرات محترم و مخصوصا بازماندگان وی توفیق و هدایت می‌طلبم. و السّلام علیکم و رحمتُ اللَّه. سید علی خامنه‌ای» 

---

منبع:مهر