روایت «قائم‌مقام»
روایتی از مستند آیت‌الله منتظری
در تیرماه ۱۳۵۴ منتظری را از تبعیدگاه سقز روانهٔ زندان نمودند. ابتدا او را به بازداشتگاه کمیتهٔ مشترک تهران بردند و فردای آن روز روانهٔ زندان اوین کردند. در اوین مدت شش ماه را در سلول انفرادی گذراند. در این بازداشتگاه‌ها با فشارهای روحی و جسمی روبرو گردید. در زیر همین فشارها و شکنجه‌ها بود که شکنجه‌گر «ازغندی» به او گفته بود: «علت این که تو را از حوزه دور نگه می‌داریم و از این طرف به آن طرف می‌فرستیم این است که یک خمینی دیگر به وجود نیاید»
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : سه شنبه 1397/01/14 ساعت 12:50
آیت الله حسینعلی منتظری متولد مهرماه سال ۱۳۰۱ در نجف‌آباد بود و در سال 1388 در روز آخر آذرماه دار فانی را وداع گفت. آیت الله منتظری، مرجع تقلید شیعی بود که در حدود بیست سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مبارزات سیاسی و دینی خود علیه طاغوت را آغاز کرد، از رهبران انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی و از ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸، قائم‌مقام رهبری جمهوری اسلامی ایران، بود.
آیت الله منتظری از شاگردان سید حسین بروجردی و آیت الله خمینی و نماینده تام‌الاختیار وی در ایران بود. او به دلیل مخالفت با حکومت پهلوی سال‌ها در زندان به سر برد. او پس از پیروزی انقلاب به ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی رسید و در گنجانده شدن اصلولایت فقیه در قانون اساسی ایران نقش مهمی داشت. منتظری که در سال ۱۳۶۴ از سوی مجلس خبرگان رهبری به قائم‌مقامی ولی فقیه انتخاب شده بود در فروردین ۱۳۶۸ از مقام خود استعفا داد.
منتظری که از مدافعان حکومت دینی و از مهمترین شارحان نظریهٔ ولایت فقیه بود در عین حال از جدی‌ترین منتقدان حکومت ایران به‌شمار می‌رفت. مهمترین اعتراضات او شامل وضعیت زندانیان در سال 1367 بود...
انتشار فایل صوتی اظهارات آیت‌الله حسینعلی منتظری درباره اعدام‌های مرداد ۱۳۶۷ و بازتاب‌های آن، قائم‌مقام سابق رهبری را ۷ سال پس از درگذشت به یکی از چهره‌های خبرساز سال ۱۳۹۵ تبدیل کرد. در سال ۱۳۹۶ اما مستند «قائم‌مقام» که به کارگردانی سید محمدعلی صدری‌نیا و تهیه‌کنندگی محمدمهدی صفارهرندی در مرکز مستند صور تولید شد، نام آیت‌الله منتظری را بارها در رسانه‌ها مطرح کرد.
علاوه بر آن انتشار فیلم تازه‌ای از جلسه مجلس خبرگان رهبری برای تعیین جانشین امام در روز ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ از سوی یکی از روزنامه‌نگاران خارج از کشور، به حرف و حدیث‌ها درباره عزل آیت‌الله منتظری از قائم‌مقام رهبری دامن زد.
بلافاصله پس از اکران این مستند، مصطفی ایزدی، روزنامه‌نگار دیدارش با علی اکبر ناطق نوری در ۱۹ آذر ۱۳۹۶ را روایت کرد که درباره مستند «قائم‌مقام» گفته بود: «فیلم را آوردند. من دیدم و از آنان گله کردم که اگر می‌خواستید از من مطلبی هم در این فیلم داشته باشید، چرا نیامدید با من مصاحبه کنید و رفته‌اید از آرشیو مرکز انقلاب اسلامی استفاده کرده‌اید؟ من ۱۷-۱۸ سال قبل در فضایی دوستانه و غیرمصاحبه‌ای، نشسته‌ام و خاطرات گفته‌ام. قرار هم بود که آن خاطرات در کتاب چاپ شود که چاپ شد و اصلا قرار نبوده به صورت فیلم منتشر شود. کسی که دوستانه می‌نشیند و خاطره می‌گوید و اطمینان هم دارد که این فیلم را جایی نشان نمی‌دهند، هرگونه که دلش خواست روی مبل می‌نشیند، حرف می‌زند، می‌خندد، طنز می‌گوید، شوخی می‌کند و… نمی‌دانم این چه کاری بود کردند که اینقدر انتقادبرانگیز شود؟ بعد از آن، با مسئولان مرکز اسناد انقلاب اسلامی صحبت کردم و آن‌ها از چگونگی خارج شدن فیلم خاطرات من از آرشیو آن مرکز اظهار بی‌اطلاعی کردند!!»
سید هادی هاشمی، داماد آیت‌الله منتظری هم در یادداشتی درباره مستند «قائم‌مقام» نوشت: «اینجانب هیچ‌گاه با دست‌اندرکاران مستند در حال اکران، همکاری نکرده و به درخواست مکرر آنان پاسخ مثبت ندادم و آنان را تا به حال ندیده‌ام. بلکه بیش از دو سال پیش سه مرد و دو خانم (یکی از خانم‌ها خود را به نام «جوزدانی» معرفی می‌کرد) به عنوان دانشجو برای تحقیق درباره زندگانی مرحوم آیت‌الله منتظری نزد من آمدند و با اصرار زیاد از من خاطراتی را گرفته و قول دادند در صورت قصد انتشار با هماهنگی و اجازه حقیر منتشر گردد. اما به ناگاه دیدم سخنان مرا بدون عمل به قول و قرار قبلی در اختیار مستندسازان قرار داده‌اند! آیا این رسم مسلمانی است که بدون اجازه و با حذف صدر و ذیل، مطالب مرا منتشر نمایند؟»
عمادالدین باقی نیز که متن کامل گفت‌وگوی او با عوامل سازنده این مستند در «تاریخ ایرانی» منتشر شد، در یادداشتی توضیح داد: «سازندگان مستند قائم‌مقام در برخی مقالاتشان گفته‌اند تاکنون کسی نقد جدی به مستند آن‌ها نداشته در حالی که گمان می‌کنم واقعاً در پی نقد جدی و علمی و کشف و تحقیق نبوده‌اند زیرا متن کامل گفت‌وگوی من با خود این بزرگواران، اساسی‌ترین نقد است ولی بسیاری از وقایع تاریخی را برخلاف محکمات ذکر شده روایت کرده‌اند.»
این پژوهشگر تاریخ در نشست نقد و بررسی مستند «قائم‌مقام» در دانشگاه اصفهان نیز گفت: «به سازندگان این مستند گفتم که شما باید بدون سانسور مطالب بنده را انتقال دهید و همچنین از چهره‌های موجهی برای ساخت این فیلم استفاده نکردید. متاسفانه هنوز هم از همان کلمات دهه ۶۰ مانند لیبرال‌های خودفروخته در این فیلم استفاده کرده‌اند اما توجه ندارند که دیگر نسل جوان جامعه عوض شده است و در فضای ۶۰ قرار ندارد و نسل جدید از این تعبیرات خوششان نمی‌آید.»
صدری‌نیا، کارگردان این مستند هم تاکید کرده است: «یکی از دغدغه‌های ما ساخت مستندی بدون موضع‌گیری بود. برای همین بسیاری از روایت‌های رایجی که درباره منتظری وجود داشت را استفاده نکردیم چون بدون سند و مدرک بود.»
اما مصطفی ایزدی، روزنامه‌نگار در پاسخ به عوامل سازنده مستند در یادداشتی در روزنامه «شرق» نوشت: «کلمه قائم‌مقام که در نام فیلم آمده، هیچ ربطی به آیت‌الله منتظری ندارد. آیت‌الله منتظری از منظر قانونی و حقوقی هرگز قائم‌مقام حضرت امام خمینی نبوده است. مجلس خبرگان رهبری در ماده واحده‌ای اعلام نظر کرده بود که ایشان بعد از رحلت امام خمینی به جای آن مرحوم خواهد نشست؛ زیرا این نظر اکثریت مردم ایران است و اعضای مجلس خبرگان رهبری، نظر مردم ایران را صائب می‌داند. کجای این مصوبه بحث از قائم‌مقام است؟ پژوهشگر محترم اگر می‌خواسته محتوای یک فیلم مستند را تهیه کند، اولین گام پیدا کردن ریشه عنوان قائم‌مقام است که ضرورت داشت آن را به صورت مستند ریشه‌یابی کند.»
این فقط مستند «قائم‌مقام» نبود که در سال گذشته عزل آیت‌الله منتظری از قائم‌مقام رهبری را مورد توجه قرار داد، بلکه در بخشی از فیلمی که شاهد علوی، روزنامه‌نگار ساکن خارج از کشور از جلسه ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ منتشر کرد، آیت‌الله مشکینی رئیس مجلس خبرگان می‌گوید عده‌ای معتقدند که استعفای آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی امام خمینی، باید به تأیید خبرگان هم برسد و پس از آن می‌توان به موضوع تعیین جانشین پرداخت. در ادامه اکبر هاشمی رفسنجانی می‌گوید: «آیت‌الله منتظری در نامه‌ای استعفای خودشان را اعلام کردند و حضرت امام هم پذیرفتند. اگر خبرگان هم رأی بدهد که استعفا را پذیرفته می‌توانیم وارد مرحله بعد شویم.» رأی‌گیری انجام می‌شود و به اتفاق آرا و «به جز یکی دو نفر» همه به پذیرش استعفای آیت‌الله منتظری رأی می‌دهند.
سال ۹۶ با این جدل‌های رسانه‌ای به پایان رسید ولی حکایت‌ها درباره آیت‌الله منتظری را ناتمام گذاشته و انتظار می‌رود برگ‌های دیگری از تاریخ قائم‌مقام در سال ۹۷ ورق بخورد.
پی نوشت:
1- آیت‌الله منتظری چگونه پدری بود، روزنامه شرق
2- آیا مستند آیت‌الله منتظری روایت منصفانه‌ای داشت؟، تاریخ ایرانی
