بهبود کارایی مرکب ایرانی، دستاورد تقدیری دوره اول دبیرستان روشنگران در بخش سمینار

 دوازدهمین دوره از پروژه های دانش آموزی تبیان نیز با یاری خداوند و حضور پر شور شما دوستان و علاقمندان به پایان رسید.
در این دوره از جشنواره تعداد 161  گروه در بخش های سمینار های علمی ، غرفه های نمایشگاهی و مسابقات به عنوان گروه های تقدیری، برگزیده و معرفی شدند.
بر آن شدیم تا با معرفی پروژه های گروه های تقدیری علاوه بر قدردانی از این دوستان نوآور، زمینه ای را برای ایده پروری سایر پژوهشگران علاقمند فراهم آوریم.
   مقطع: دوره اول متوسطه
موضوع: بهبود کارایی مرکب ایرانی با افزودن گلاب جهت کاهش خوردگی کاغذ و افزایش ماندگاری
نام مدرسه: دبیرستان روشنگران
نام استاد: خانم مهناز نبی زاده
دانش آموزان:  صوفیا بصیری، آرمیتا کلاهی حشمت، ملینا مهروحی
چکیده:
 بنابراین انواع دیگری که بصورت جوهر و ... بصورت صنعتی برای خود نویس ها و مصارف دیگر ساخته می شوند. برای خوشنویسی  مناسب نیستند. امروزه مرکب خوشنویسی به دو صورت جامد و مایع در بازار موجود است برای ساخت مرکب روش های گوناگونی وجود دارد. ولی متداول ترین آن که در بین خطاطان رایج است. بدین صورت است که ابتدا مقداری دوده ( برای رنگ سیاه و انواع گیاهان برای رنگ های دیگر ) رادر آب جوشیده سرد حل کرده و داخل آن زاج سفید ریخته و سپس آنرا با شعله کم می جوشانند. سپس آنرا آرام آرام خنک می کنند. این روش ساده ترین روش ساخت مرکب است. البته در بعضی مواقع زعفران  ، پوست گردو و ... نیز کاربرد دارد. برای استفاده بهتر از مرکب آن را داخل دوات  می ریزند. دوات ظرف کوچکی است که دارای دهانه گشاد بوده و در داخل آن لیقه که الیاف ابریشم طبیعی است قرار می گیرد. مهم ترین خاصیت لیقه تنظیم مقدار مرکب روی نوک قلم نی است.  
مرکب
مرکب یا جوهر مایعی حاوی رنگ ‌دانه است که جهت رنگ‌ آمیزی، رسامی، طراحی یا خطاطی به‌ وسیله قلم یا قلم‌ مو به‌کار می ‌رود. از انواع مرکب ‌های غلیظ ‌تر برای چاپ ماشینی و دستی استفاده می‌ شود. مرکب، ترکیب پیچیده ‌ای از حلال‌ها، رنگ‌ دانه ‌ها، رزین ‌ها، روان‌کننده ‌ها، و دیگر عناصر است. این مواد، نوع و کیفیت رنگ، روان بودن آن، ضخامت و خشک شدن آن را کنترل می ‌کنند.   
مرکب  یک واژه عربی است و پارسی آن این‌ ها است:
نیمابیک، نیمابیت (نیماب از سنسکریت: نیرمانَ= ترکیب + یاتیکی (= مفعولی) پهلوی «یک» و سنسکریت «یت»)
سامیوگیت sãmyogit (سامیوگ از سنسکریت: سامیوگَ= ترکیب + «یت»)
میشرامیک، میشرامیت (میشرام از سنسکریت: میشرانَ= ترکیب + «یک، یت»)
 مرکب خوش‌نویسی
مرکب خوش ‌نویسی از مهم‌ ترین ابزارهای یک خوش ‌نویس است، و نوع سنتی آن برای کار خوش ‌نویسی مناسب است و از انواع مرکب  ‌ها، جوهر ها، و محصولات صنعتی و نوین نمی ‌شود چندان بهره‌ ای گرفت.
در گذشته به مرکب، مِداد یا مَداد نیز گفته می ‌شد، و این نام‌ گذاری بدان‌ جهت بوده که قلم را مَدَد می ‌دهد و کمک می‌کند تا بنویسد. همچنین، نام «مرکّب» به ‌این ‌دلیل به‌ کار رفته که از اجزاء مختلفی فراهم آمده ‌است. کلمه «مَداد» به رنگ ‌های دیگر نیز گفته می ‌شود، ولی رنگ سیاه بیشتر به‌ کار کتابت می ‌آید و به رنگ ‌های دیگر گاه‌ گاه احتیاج می ‌افتد. رنگ سیاه درجاتی دارد:
۱- سیاه مطلق (پَرکلاغی یا حالک)، ۲- سیاه معمولی (قاتم)، ۳- سیاه مایل به خاکستری (سربی یا دَیجُور)، ۴- سیاه طاوسی (مایل به سبز یا مُدهام).
جهت جلوکیری از فساد مرکّب، باید آن را دور از آلودگی ‌ها نگه داشت و در یا سرپوش دوات را در مواردی که با آن کار نمی‌ کنند، بست، و هر از چند گاهی (حدوداً یک ماه) مرکبِ داخل دوات را باید عوض کرد. لیقه خوب نیز از خرابی مرکّب می ‌کاهد.
امروزه مرکّب خوش ‌نویسی به دو صورتِ جامد و مایع عرضه می‌ شود. ساختِ مرکّب، روش ‌های گوناگونی دارد، ولی متداول ‌ترین آن، که درمیان خطاطان رایج است، بدین ‌صورت است که ابتدا مقداری دوده (برای رنگ سیاه، و انواع رنگ ‌دانه ‌های گیاهی برای رنگ ‌های دیگر) را در آب جوشیده سرد شده حل می ‌کنند و داخل آن زاج سفید می ‌ریزند و سپس آن را با شعله کم می‌ جوشانند. سپس آن را آرام‌ آرام خنک می‌ کنند. این روش، ساده ‌ترین روش ساخت مرکّب است. البته در بعضی مواقع، زعفران ، پوست گردو ، و برخی مواد دیگر نیز به‌کار می ‌رود.
منابع:
↑ لغت‌نامه دهخدا، واژه مرکب.
فضائلی، حبیب‌الله، تعلیم خط، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۵۶
حاجی‌آقاجانی، هادی، روش تدریس هنر، کتاب درسی اول راهنمایی، دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسیِ وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۷۳

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه: نگار تجملیان-  تنظیم: محبوبه همت