چهارشنبه سوزی! +فیلم

یکی از رسوم آخر سال ایرانیان، برگزاری مراسم چهارشنبه سوری است که آداب خاصی دارد اما متاسفانه این جشن که بر مبنای ایجاد شادی و به استقبال بهار رفتن است، با ایجاد پاره‌ای تحریفات، زمینه‌ساز بروز آسیب‌های مالی و جانی فراوانی شده است.

باید توجه داشت که کج‌روی‌های اجتماعی در رابطه با این روز، مخاطرات متعددی به همراه داشته که با وجود تذکرهای مستمر و نیز مشاهده‌ی قربانیان هرساله‌، باز هم شاهد آن هستیم.

این سنت و آئین کهن که پیشینه چندین هزار ساله دارد و یکی از نمادهای همبستگی اجتماعی در بین ایرانیان بوده، کارکردهای اجتماعی زیادی از جمله تحکیم پیوندهای خانوادگی، ایجاد نشاط اجتماعی، انتقال ارزش ها و ... را داشته است. ولی امروزه در این سنت ملّی، آسیب های اجتماعی چندی وارد است و چند روز قبل از رسیدن این جشن ملّی، نهادهای اجتماعی از خانواده گرفته تا رسانه های جمعی و نیروی انتظامی همه بدنبال راه هایی برای کاهش صدمات ناشی از کج رفتاری ها و هنجار شکنی‌های اجتماعی در این مراسم هستند. جشنی که در گذشته ای نه چندان دور برای فرا رسیدنش لحظه شماری می کردیم و یک سرمایه اجتماعی محسوب می شد، امروز نگران حوادث تلخ این روز به دلیل استفاده از ترقه و نارنجک های دست ساز و … هستیم و این آیین دیرینه تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است.(1)

فرهنگ سازی آیین چهارشنبه سوری

در برگزاری جشن‌ها و شاد سازی محیط جامعه هیچ سخنی نیست اما اشاعه‌ی فرهنگ مناسب با این جشن‌ها نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. یقینا اگر آیین و رسوم از مسیر اصلی خود منحرف شوند، نه تنها بار مثبت نداشته که توام با آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی خواهد بود.

باید این حقیقت را پذیرفت که کار فرهنگی حرکت روی لبه تیغ است و هرنوع فرهنگ سازی در خصوص چهارشنبه سوری تبعات مثبت و منفی در پی دارد. اگرچه چهارشنبه سوری در زمره اعیاد ملی و مذهبی ایرانیان نیست اما در باورهای کهن ایرانیان جای دارد و ناگزیر از توجه به آن هستند.

برخی بر این باورند که چهارشنبه سوری در اشارات شاهنامه فردوسی مورد توجه قرار گرفته است و برخی دیگر آیین چهارشنبه سوری را مربوط به قرن هفتم می دانند یعنی زمانی که اعراب این روز را نحس می دانستند و ایرانیان برای خنثی کردن اعتقاد آنان به جشن و شادمانی در این روز پرداختند. در زمان حاضر افرادی که معتقد به آیین چهارشنبه سوری هستند به دو بخش تقسیم می شوند ، یک دسته کسانی هستند که تفکرات سنتی و خرافاتی در خصوص چهارشنبه سوری دارند و دسته دیگر از این روز به عنوان فرصتی برای شادی استفاده می کنند.(2)

در تهران قدیم، بوته‌های خشک را از بیابان‌های اطراف جمع می‌کردند و با شتر به شهر می‌آوردند و در محلات مختلف می‌چرخاندند. پس از غروب خورشید، بوته‌های خشک و اسباب و اثاثیه کهنه و شکسته‌ای را که پس از خانه تکانی بیرون گذاشته شده بود جمع می‌کردند و با آنها آتشی درست می‌کردند که همه از روی آن می پریدند. این روال همراه با شادی و دور هم جمع شدن‌ها بود که متاسفانه با گذشت زمان، دست‌خوش تغییرات فراوانی شد.

قربانیان چهارشنبه سوری

هر ساله شاهد آمار تکان دهنده‌ای از قربانیان چهارشنبه سوری هستیم. آماری که سیر صعودی داشته و بر تعداد آن افزوده می‌شود. طبق آمار منتشر شده از سوی اورژانس کشور، در سال 94 بیش از 259 مصدوم و نیز 3 فوتی و در سال 95 بیش از 2000 مصدوم و 1 فوتی داشته‌ایم.

اکثر قربانیان چنین روزهایی بنا به استفاده از مواد آتش‌زای غیر استاندارد و دست ساز دچار حادثه می‌شود. این در حالی است که معمولا از یک هفته مانده به چهارشنبه سوری، سازمان آتش نشانی، اورژانس کشور و دیگر ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه با همکاری رسانه ملی، مستمرا درباره‌ی مخاطرات احتمالی استفاده از مواد محترقه و آتش‌زا تذکر می‌دهند اما اکثرا با این تفکر اشتباه که مراقب هستند به این مسیر تلخ کشیده می‌شوند.

سخن آخر

بنا به آنچه که گفته شد، ضروری است که مسئولان همان طور که برای کاهش آسیب‌ها و تصادفات جاده‌ای زمان می‌گذارند و فرهنگ سازی می‌کنند، برای کاهش این معضل اجتماعی نیز چاره‌ای اندیشیده و در راستای رفع حداکثری آن قدمی قاطعانه بردارند.

---

پی نوشت:

1- آسیب شناسی اجتماعی مراسم چهارشنبه سوری، وبسایت تخصّصی علوم اجتماعی، اسفند 1392
2- چهارشنبه سوری، آسیب ها، راهکارها، خبرگزاری ایرنا، اسفند 1390