تنزیه خداوند از ظلم توسط اشاعره

از نظر این گروه هر فعلى در ذات خود نه عدل است و نه ظلم و هر فعلى از آن جهت عدل است که فعل خدا است، و بعلاوه، هیچ فاعلى غیر از خدا، به هیچ نحو، نه بالاستقلال و نه بغیر استقلال، وجود ندارد، پس به حکم این دو مقدمه، ظلم مفهوم ندارد. اینها براى عدل، تعریفى جز این سراغ ندارند که فعل خدا است، پس هر فعلى چون فعل خدا است عدل است نه اینکه چون عدل است فعل خدا است. از نظر این گروه هیچ ضابطى طبعاً در کار نیست، مثلاً نمى توانیم با اتکاء به اصل عدل، جزماً ادعا کنیم که خداوندنیکوکار را پاداش مى دهد و بدکار را کیفر، و هم نمى توانیم جزماً ادعا کنیم که خداوند که چنین وعده اى در قرآن کریم داده است قطعاً وفا خواهد کرد، بلکه اگر خداوند نیکوکاران را پاداش دهد و بدکاران را کیفر، عدل خواهد بود، و اگر هم به عکس رفتار کند باز عدل خواهد بود، اگر خداوند به وعده خود وفا کند عدل است و اگر هم نکند باز عدل است، اگر خداوند به چیزى که امکان وجود یافته است افاضه وجود نماید عدل است، و اگر نکند هم عدل است، زیرا عدل آن چیزى است که او بکند. ” آنچه آن خسرو کند شیرین بود. “

این گروه هر چند خودشان مدعى انکار عدل نیستند ولى با توجیهى که از عدل کرده اند عملاً منکر عدل اند و لهذا مخالفان اشاعره – یعنى شیعه و معتزله – به ” عدلیه “ معروف شدند، اشاره به اینکه آنچه اشاعره مى گویند توجیه عدل نیست، انکار عدل است. از نظر این گروه نیز قهراً مسأله اى درباره عدل الهى نمى تواند مطرح باشد، بلکه این گروه از اهل حدیث، از نظر تعهد به پاسخگوئى به اشکالات مربوط به عدل، آزادترند. این گروه به خیال خود خواسته اند راه « تنزیه » بپویند و خداوند را از شرک در خالقیت، و هم از ظلم و ستم، منزه و مبرا بدانند، از اینرو از طرفى از غیر خدا نفى فاعلیت کرده اند و از طرف دیگر صفت عدل را در مرتبه متأخر از فعل خدا قرار داده اند بطورى که حسن و قبح عقلى افعال را از ریشه انکار کرده و گفته اند مفهوم عادلانه بودن یک فعل، جز این نیست که مستند به خداوند باشد، و با این مقدمات نتیجه گیرى کرده اند که خداوند نه در فاعلیت شریک دارد و نه ظلم مى کند.

---

منبع :پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه / عدل الهى ص ۶۰