تولید نمك خوراكی در ایران

به‌ رغم توجه بسیاری از كشورها به این ماده ی حیاتی در طول تاریخ، كه گاهی منجر به بروز جنگ بین آنها می ‌شد، قبلا در كشور ما توجه اندكی به این عنصر مهم حیاتی شده است.

قبل از احداث كارخانه‌های تصفیه ی نمك، نمك خوراكی در كارگاه‌های سنتی به این شکل تولید می ‌شد كه به سنگ نمك استخراج شده از معدن، پس از آسیاب شدن و سرند كردن، یُد اضافه گشته و در كیسه‌های نایلونی زرد رنگ روانه ی بازار مصرف می ‌شد.

این نوع نمك، به علت آنكه هیچ گونه عمل تصفیه ‌ای روی آن انجام نمی ‌گیرد، غیر استاندارد بوده و مصرف خوراكی آن در درازمدت عوارض نامطلوبی ایجاد می ‌نماید و بایستی از مصرف آن جدا خودداری شود.

روش مكانیزه ی تصفیه نمك

روش تولید در كارخانه‌های تصفیه ی نمك شامل مراحل زیر است:

1- آسیاب كردن سنگ نمك (یا استفاده ی مستقیم از نمك تبخیری) و انحلال آن در آب خالص و تهیه ی محلول اشباع آب ‌نمك.

2- اضافه كردن مواد شیمیایی برای رسوب كامل كلسیم و منیزیم و خارج نمودن مواد نامحلول.

3- عبور محلول آب نمك از فیلترهای شنی برای حذف ذرات ریزتر از 30میكرون.

4- تبخیر محلول اشباع نمك و تولید بلورهای (كریستال‌ها) خالص نمك و جداسازی آنها توسط سانتریفوژ.

5- شست ‌وشوی نهایی بلورهای نمك در سانتریفوژ و اضافه كردن یُد به آن.

6- خشك كردن كریستال‌های نمك در خشك كن با استفاده از هوای گرم و انتقال نمك به سیلوهای ذخیره.

7- بسته ‌بندی نمك با دستگاه‌های تمام اتوماتیك.

همان‌گونه كه دیده می ‌شود در این روش علاوه بر افزایش میزان خلوص تا حداقل 5/99درصد، تمام ناخالصی‌های محلول و نامحلول نمک حذف می شوند و نیز به علت دمای بالای مورد استفاده، آلودگی‌های میكروبی(كه در صنایع غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است) از بین می ‌روند.

یُد دار كردن نمك

بسیاری از مواد غذایی به طور معمول در رژیم غذایی مردم کشورمان کم است. یُد از جمله ی این مواد است که هرچند بدن به مقدار زیاد آن احتیاج ندارد، اما کمبود آن هم مشکلات زیادی را به دنبال دارد.

اختلالات ناشی از كمبود یُد، بیش از یك ‌میلیارد نفر از مردم جهان و از جمله ایران را در معرض خطر قرار داده است. بررسی‌های به عمل آمده نشان می ‌دهد كه نمك، ایده‌‌آل ‌ترین وسیله برای افزایش یُد است، زیرا تنها ماده ی غذایی است كه در دسترس عموم مردم است و در بیشتر جوامع روستایی ممكن است تنها كالایی باشد كه از خارج به آنها می ‌رسد.

روش‌های افزایش یُد به نمك ساده و قابل اجراست، به خصوص وقتی نمك برای مصرف تصفیه می ‌شود، یُد افزایی تاثیر بسیار ناچیزی در قیمت آن خواهد داشت. برای اضافه كردن یُد به نمك از تركیبات یُدور یا یُدات ‌پتاسیم و به میزان 30 ‌تا50 ‌گاما (میلی‌ گرم در كیلوگرم) استفاده می‌ شود.

اضافه كردن یُد به نمك تاثیر بسیار زیادی در ریشه ‌كنی بیماری گواتر در بین مردم ایران داشته است.

مصرف نمك در ایران

مصرف نمك در ایران به طور متوسط 15‌گرم در روز به ازای هر نفر است كه از این مقدار 6 -4 گرم از طریق نان و مواد غذایی فرآیند شده، و حدود 11- 9 گرم آن از طریق غذای سفره و آشپزخانه به بدن می رسد. این مقدار در مقایسه با استانداردهای جهانی رقم بالایی است.

متخصصین بهداشت و سلامت مصرف متوسط 5‌ گرم نمك در روز را برای هر نفر توصیه می ‌كنند.

یكی از علل مصرف بالای نمك در كشور ما، همگانی نشدن مصرف نمك تصفیه شده ی خالص است، زیرا نمك‌ های موجود در بازار اغلب تصفیه نشده و دارای ناخالصی‌های فراوان هستند كه این ناخالصی‌ها عمدتا باعث پنهان کردن شوری نمك می ‌شوند.

كسانی كه هم‌اكنون برای مصارف غذایی خود، نمك تصفیه شده ی خالص را به جای تصفیه نشده مصرف می‌ كنند، اذعان دارند كه مصرف نمك آنها(به علت شوری بیشتر نمک تصفیه شده) به حدود دو سوم كاهش یافته است.

استاندارد ملی نمك طعام

اولین استاندارد نمك طعام در سال 1344‌ توسط موسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تدوین شد. این استاندارد تا كنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است كه بار سوم آن در تاریخ 30 فروردین 1385بود.

نمك خوراكی مشمول استانداردهای اجباری بوده و حداقل خلوص آن در این استاندارد 2/99‌درصد است.

ویژگی هایی که در یک نمک خوب، مد نظر قرار می گیرد، عبارتند از:

- ویژگی های فیزیکی مثل وضعیت ظاهری ، طعم و بو، مواد خارجی و اندازه ی ذرات.

- ویژگی های شیمیایی که شامل خلوص، مواد نامحلول در آب ، سولفات محلول در آب ، رطوبت و میزان ید.