گذری کوتاه بر زندگیناه مرجع عالیقدر آیت الله علوی گرگانی

ولادت
آیت‌اللَّه العظمى علوى، در خجسته ایّام ولادت با سعادت حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها در سال 1359ق (خرداد 1318 ش) در نجف اشرف، در بیت فضیلت و تقوا زاده شد. این ولادت، موجى از شادى و سرور در دل پدر بزرگوارش برانگیخت، چه تا آن زمان چند پسر براى وى متولد شده بودند امّا همگى در همان كودكى، از دنیا رفته بودند. لذا وى به ساحت مقدس امیرالمؤمنین علیه‌السّلام متوسل شد و از آن حضرت، درخواست فرزندى عالم و صالح نمود.

رویای صادقه
آیت‌اللَّه حاج سید سجاد علوى، شبى در عالم خواب به محضر امیرمؤمنان علیه‌السّلام مشرّف شد و حضرت، بدو مژده ولادت پسرى را در آینده نزدیك داد و از او خواست تا فرزندش را به نام »على« نامگذارى نماید. هنگامى كه این پسر به دنیا آمد، پدرش براى رعایت استحباب او را بنام «محمد» و براى قولى كه به امیرالمؤمنین علیه‌السّلام داده بود، او را به «على» نامگذارى كرد. پدرش، بارها بدو مى‌گفت: محمدعلى! تو با دیگر برادرانت تفاوت خواهى داشت و در آینده به مقامات عالیه خواهى رسید. چون تو را با توسل به ذیلِ عنایت امیرالمؤمنین، از خدا گرفته‌ام. معظم‌له، در دامان پاك پدر و مادرش- رحمةاللَّه علیهما - بالید و پرورش یافت و بسیارى از مسائل دین و خواندن و نوشتن را در محضر پدرش بیاموخت.

تحصیلات
آیت‌اللَّه العظمى علوى، هفت ساله بود (1365ق) كه همراه پدر بزرگوارش به ایران باز آمد و به قرائت قرآن مجید و آموختن نصاب و حساب و گلستان و پس از آن به یادگیرى فنون ادب و علوم عرب نزد ایشان پرداخت. نخست، ادبیات و مغنى و مطوّل و بخشى از شرح لمعه را نزد والدش بیاموخت و در سنّ شانزده سالگى (1374ق)، همراه با معظم له و گروهى از همشهریانش به زیارت عتبات عالیات، بیت اللَّه الحرام و بیت المقدس و شامات نائل آمد (و در طول مسیر به بازگویى مسائل شرعى و خواندن كتابهاى دینى براى كاروانیان مى‌پرداخت)، در بازگشت از سفر حج، قصد ماندن و تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف را داشت كه مرحوم آیت‌اللَّه العظمى حكیم(ره) (در زمانى كه به دیدار پدر بزرگوارش آمده بود، و از قصد ایشان آگاه شد) فرمودند: اگر ایشان در حوزه علمیه قم به تحصیل بپردازد بهتر است، چون حوزه قم واجد دو ویژگى است: فنّ تدریس و فنّ سخنورى، شخصى كه در آن حوزه تحصیل نماید هر دو را فرا مى‌گیرد، هم درس مى‌خواند و هم درس مى‌دهد و هم به تبلیغ دین مى‌پردازد، و لذا رهسپار حوزه علمیه قم شد و در محضر درس اساتید بزرگ همانند حضرات آیات: مجاهدى تبریزى، سلطانى طباطبایى و ستوده اراكى، زانوى ادب به زمین زد و باقیمانده سطوح را فرا گرفت و این همه، 4 سال به طول انجامید.(كه نشانگر استعداد بسیارش در كسب معلومات و ضبط محفوظات است).

اساتید
معظم له، در خلال تحصیل خویش توفیق یافت از دانش سرشار استوانه‌هاى علم و فقاهت، توشه‌ها برگیرد و مبانى علمى‌اش را استوار سازد. آنان عبارتند از:
1. زعیم بزرگ شیعه آیت‌اللَّه العظمى بروجردى، كه سه سال از درس فقه ایشان بهره برد.
2. رهبر كبیر انقلاب آیت‌اللَّه العظمى امام خمینى، كه هشت سال از درس اصول ایشان استفاده كرد.
3. آیت‌اللَّه سید محمد محقق احمدآبادى یزدى - مشهور به محقق داماد - كه دوازده سال از درس فقه و اصول وى بهره برد.
4. آیت‌اللَّه العظمى سید محمدرضا موسوى گلپایگانى.
5. آیت‌اللَّه حاج شیخ عباسعلى شاهرودى.
6. آیت‌اللَّه حاج شیخ محمدعلى اراكى.
7. آیت‌اللَّه حاج آقا مرتضى حایرى یزدى - كه مدّت 15 سال در درس فقه ایشان شركت جُست و مورد توجه فراوان معظم له بود. همچنین، معظم له در ایام تعطیل حوزه علمیه قم در فصل تابستان به مدت هفت سال، به نجف اشرف مى‌رفت و علاوه بر زیارت عتبات عالیات، به درس علماى بزرگ نجف رفته و از آنان بهره‌ور مى‌شد. ایشان عبارتند از آیات عظام: امام خمینى، آقاى خویى، آقاى شاهرودى و میرزا باقر زنجانى قدّس اللَّه اسرارهم.

تدریس
استاد معظّم آیت‌اللَّه العظمى علوى مدظلّه العالى، عمر پر بار خویش را به تألیف و تدریس و تبلیغ دین گذرانیده است. ایشان از همان اوانِ تحصیل، به تدریس كتب ادبیات و سطوح پرداخت. (1334ش) بارها سیوطى و مغنى و مطوّل، شرح شمسیه و شرح نظّام را تدریس كرد و در همان زمانِ نوجوانى (16 سالگى) كتاب «كشف الغاشیة عن وجه الحاشیه» را تألیف نمود. از سال 1382 ق به تدریس سطوح (معالم، قوانین، شرح لمعه و شرح تجرید) و سطح عالى (رسائل، مكاسب و كفایه و شرح منظومه) پرداخت و گاه روزانه، چهار درس را تدریس مى‌كرد و درسهایش، در زمره معروفترین و چشمگیرترین درسهاى حوزه علمیه قم بود. یكى از مورخین حوزه علمیه قم - بیش از 30 سال پیش (1350ش) درباره ایشان، نوشت: معظم له از فضلاء و مدرّسین و اساتید سطوح عالى حوزه علمیه است، كه به زیور علم و تقوا و متانت و بزرگوارى آراسته است.  جناب استاد، در سال 1405ق بود كه بنا به تقاضاى گروهى از فضلاء تدریس خارج فقه (بر اساس كتاب شرایع الاسلامِ ابوالقاسم نجم الدین جعفرِ محققِ حلّى) را آغاز كرد و تاكنون كتابهاى: طهارت و زكات را به پایان برده و هم اكنون شرح كتاب صلاة را ادامه مى‌دهند و همزمان خارج اصول را نیز بر پایه كفایة الاصول آغاز نمود كه دوره كامل آن 15 سال به طول انجامید و به پایان رسید و هم‌اكنون دومین دوره آن، آغاز شده است. وى در طول 40 سال تدریس خویش، فضلاى بى‌شمارى را از سرچشمه زلال علوم اهلبیت علیهم‌السلام، بهره‌مند ساخته كه بسیارى از آنان، هم اینك در شهرهاى مختلف و سمَتهاى گوناگون مانند: تدریس در حوزه و دانشگاه، امامت جمعه و جماعت، قضاوت و نمایندگى مجلس به خدمت به اسلام و مسلمین اشتغال دارند.

تبلیغ
قرآن مجید، یكى از وظایف فقیهان و عالمانِ دین را انذار مردمان و تبلیغ رسالات خداوند بر مى‌شمرد. آیه شریفه «نَفْر» وظیفه یكایك اندیشمندان را تعیین نموده و آن «ابلاغ تكلیف» است. آیت‌اللَّه العظمى علوى هم بر طبق عمل به وظیفه خویش، از همان اوان طلبگى‌اش به تبلیغ دین پرداخت و سالیان فراوان در ایام ماه مبارك رمضان و محرّم و صفر بر مسند وعظ و ارشاد تكیه زده و هزاران نفر را با بیان شیوا و سخنان زیباى خویش از آبشخور علوم اهلبیت - علیهم‌السلام - سیراب نموده است و این شیوه پسندیده، حتى پس از مرجعیت معظم له ادامه دارد. ایشان، به جز این ایام، سالیان فراوان، قبل از رسیدن به مرجعیت (18 سال متمادى) در گرما و سرما، در تابستان و زمستان هر پنجشنبه و جمعه به تهران مى‌رفت و پیرامون معارف دین در مسجد فاطمیه سخن مى‌گفت و در همین راستا، هیئت محترم وحدت فاطمیه و صندوق قرض الحسنه آن را هم تأسیس نمود و همزمان به تدریس شرح منظومه و شرح تجرید و اصول اعتقادات به گروهى از اساتید دانشگاه و دانشجویان محترم مى‌پرداخت.

شیوه تدریس
درس معظم له از ملاحت گفتار، تتبع اقوال و دقّت و بررسى آنها، تحقیق مبسوط در روایات (فقه الحدیث) و جمع بین اخبار متعارضه و بررسى رجال حدیث برخوردار است. ایشان، با نظر افكندن در كتابهاى متداول و غیر متداول (همانند: غنائم الایام میرزاى قمى، وسیلة المعاد ملا اسماعیل عقیلى نورى، جامع المدارك آیت‌اللَّه خوانسارى) و نقد و بررسى آنها و كاویدن ادلّه، سرانجام قولى را برگزیده، كه گاه این سخن با سخنِ دیگر فقیهان منطبق بوده و گاه متفرّد است. ایشان، به حضور منظّم و بدون تعطیل در ایّام درسى و سرِ ساعت، بدون‌اندكى‌تأخیر - مقیّد بوده، و در روزهاى چهارشنبه به شرح و توضیح حدیثى از فرمایشات پیامبر اكرم(ص) مى‌پردازد - و اگر روزى چهارشنبه، تعطیل باشد این كار را در روز پیشین آن انجام مى‌دهد - و از این رهگذر تاكنون به شرح وصایاى رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین علیه‌السّلام، ابوذر غفارى و عبداللَّه بن مسعود توفیق یافته است. (كه شرح وصایاى پیامبر اكرم(ص) به ابوذر به نام انوار اخلاقى «ره‌توشه پارسایان» چاپ رسیده است). معظم له در طول درس، به یكایك پرسشها و اشكالات - هر چند سست و بى‌پایه - شاگردان خود گوش فرا داده و با خوشرویى و اخلاق حسنه به پاسخ آنها مى‌پردازد و از شاگردان سخت‌كوش خویش به شایستگى تقدیر به عمل مى‌آورد و بر فراز منبر تدریس، از آنان احترام مى‌نماید. ایشان در خلال درس، نیز به ذكر مطالب مناسب از تاریخ و تفسیر و رجال و مواعظ نیز پرداخته و درسش، آمیزه‌اى از مطالب گرانقیمت و ارزشمند است، كه نتیجه سالیان فراوان مطالعات مختلف و تجربه‌هاى بسیار معظم له مى‌باشد.

مرجعیت
معظم له، یكى از چهره‌هاى مشهور علم و تقوا و فقاهت در حوزه علمیه قم بوده و در زمان مرجعیت آیاتِ عظام و مراجع تقلید پیشین، چشمهاى بسیارى به سویش دوخته شده بود، پس از ضایعه وفات آنان بود كه بسیارى از مردم مؤمن و متدین - به ویژه اهالى مازندران و گیلان - از جنابش تقاضاى رساله عملیه نمودند، كه معظم‌له در سال 1412ق، فتاواى خویش را در اختیار همگان قرار دادند - كه به زبانهاى عربى و اردو نیز ترجمه شده - و بسیارى از مؤمنان در داخل و خارج كشور تقلید ایشان را پذیرفته و بخشى از شهریه طلّاب حوزه علمیه قم، همه ماهه توسط ایشان پرداخت مى‌گردد

تالیفات
استاد بزرگوار ما، آیت‌اللَّه العظمى علوى به جز تدریس منظّم فقه و اصول (كه صدها نوارِ آن موجود است)، تبلیغ و ترویج شعائر دینى، پرورش شاگردان فراوان و راهنمایى مردمان و مقلّدان، داراى تألیفات متعدد فقهى، اصولى، حدیثى و رجالى است، كه نام آنها عبارتند از:

آثار چاپی:
1. توضیح المسائل (به اردو هم ترجمه شده است).
2. اجوبة المسائل یا پاسخ به جدیدترین استفتائات (2 ج).
3. مناسك حج.(آداب، اعمال و استفتائات حج).
4. منهج الصالحین (رساله توضیح المسائل عربى).
5. منهج الناسكین(مناسك حج عربى).
6. نورالهدى (تعلیقه بر عروة الوثقى).
7. المناظر الناضرة فی احكام العترة الطاهرة (ج 1. بخشى از كتاب الطهارة).
8 . تعلیقه بر تحریرالوسیله (2 ج، چاپ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)).
9. گلچینى از انوار اخلاقى (برگزیده درس اخلاق روز چهارشنبه).
10. ره‌توشه پارسایان، انوار اخلاقى (ج 1، شرح وصایاى پیامبر اكرم به ابوذر غفارى).
11. ره‌ توشه پارسایان، انوار اخلاقى (ج 2، شرح وصایاى پیامبر اكرم به عبدالله ابن مسعود).
12.روزه سپر مومن (شامل احکام ، استفتائات و آداب روزه داری) .
13. احکام بانوان
14.احکام جوانان
15. احکام کسب و کار
16. آشنایی با اعتکاف
17. کلید سعادت (احکام بانوان ، گردآوری شده توسط حجت الاسلام فاطمی )
18. توحید از دیدگاه علم (یكى از سخنرانى‌هاى معظم له)
19. لئالى الاصول (3 جلد آن تا اکنون به چاپ رسیده است)

آثار غیر چاپی:
1. المناظر الناضرة (ج 2 تا 10. شرح مفصّل ابواب طهارت، صلاة و زكات شرایع الاسلام).
2. لئالى الاصول (10 جلد. از مباحث الفاظ تا پایان استصحاب) – سه جلد آن به چاپ رسیده است .
3. زبدة اللئالى - تلخیص كتاب فوق.
4. القواعد الفقهیة(قاعده‌هاى: ضمان، لا ضرر، تقیه، عدالت، میسور و اصالة الصحة).
5. رساله در فروع علم اجمالى.
6. رساله در تعادل و تراجیح.
7. رساله در اجتهاد و تقلید.
8 . تقریرات درس فقه آیت‌اللَّه العظمى بروجردى (بحث: طهارت و قضا).
9. تقریرات درس فقه آیت‌اللَّه محقق داماد (كتاب صلاة وحج).
10. تقریرات درس فقه آیت‌اللَّه حاج شیخ عباسعلى شاهرودى (كتاب طهارت).
11. تقریرات درس فقه آیت‌اللَّه اراكى (بحث صلاة الجمعة).
12. تقریرات درس فقه آیت‌اللَّه حاج آقا مرتضى حایرى (كتاب طهارت و خمس).
13. تقریرات درس اصول آیت‌اللَّه العظمى امام خمینى (از بحث مقدمة واجب تا آخر قطع و ظن).
14. تقریرات درس اصول آیت‌اللَّه محقق داماد (دوره كامل).
15. تعلیقه بر وسیلة النجاة. 16. تعلیقه بر منهاج الصالحین.
17. كشف الغاشیة عن وجه الحاشیة (توضیح مشكلات حاشیه ملا عبداللَّه، اولین تألیف معظم له).
18. نورالبیان فى تفسیر القرآن.
19. طبقات الرجال.
20. ره‌توشه پارسایان انوار اخلاقى (ج 2 شرح وصایاى پیامبر اكرم به امیرالمؤمنین).

بناهای ماندگار
آیت‌اللَّه‌العظمى علوى، احداث و بنیاد بناهاى خیریه و عام‌المنفعه را وجهه همّت خویش ساخته و تاكنون در ساختمان - كلّى یا جزئى - چندین بناى خیر، نقش اساسى و سهم چشمگیر داشته است. معظم له، علاوه بر اجازه مصرف بخشى از وجوه شرعیه براى احداث بناهاى عام المنفعه، خود نیز به بنیادِ مسجد، حسینیه، درمانگاه و صندوق قرض الحسنه در نقاط مختلف اقدام فرموده است. تعمیر بخشى از مسجد جامع گرگان، تأسیس و تعمیر چند مسجد در گرگان و روستاهاى اطراف، مسجد اعظم و درمانگاه آیت‌اللَّه حاج سید سجاد علوى در روستاى النگ، حسینیه سیّدالشهداء در مهدى شهر سمنان، صندوق قرض الحسنه و هیئت محترم «وحدت فاطمیة» در خیابان هفده شهریور جنوبى (تهران) - از آن جمله است.

همچنین دفتر معظم له در قم و مشهد مقدس، در ایّام ولادت و شهادتِ ائمة اطهار - علیهم‌السلام - و روزهاى پنجشنبه هر هفته، شاهد برگزارى مجالس معظم و با شكوهى است كه خطبا و وعاظ محترم پیرامون معارف شیعى و احیاى امر اهلبیت علیهم‌السلام، به سخنرانى مى‌پردازند و نام و یاد اهلبیت عصمت و طهارت را گرامى مى‌دارند. خداوند بر دوامِ توفیقات و صحّت و خدمات ایشان بیافزاید و به آمال و مقاصدش در اجراى فرامین الهى، جامه عمل بپوشاند.

منبع: وبسایت معاونت پژوهش حوزه های علمیه