نابغه‌ای از شهرری (1)

بخش اول زندگینامه شیخ صدوق

• دوران کودکی

شیخ صدوق دوران کودکی و آغاز جوانی را در دامان علم و فضیلت و تقوای پدر بزرگوارش علی بن بابویه سپری کرد. صدوق در محضر پدر، علوم و معارف را همراه با تربیت‌های عملی و اخلاقی فرا گرفت. پدری که در اوج علم و فقاهت و شهرت، زندگی خود و فرزندانش را در نهایت زهد و قناعت می‌گذرانید. شیخ صدوق بیش از بیست سال از دوران پربرکت حیات پدر را درک کرد و در سن 22 یا 23 سالگی بود که دست روزگار دامان پر مهر محبت پدر را از او گرفت!

• نبوغ ذاتی

خانواده اصیل و اهل علم شیخ صدوق و پرورش یافتن در دامان پدری فقیه و وارسته از یک سو، و تیزهوشی، ذکاوت، حافظه فوق العاده قوی و استعداد ذاتی او از سوی دیگر موجب گردید در مدتی کوتاه به قله‌های بلندی از کمالات انسانی دست یابد و در کمتر از بیست سالگی هزاران حدیث و روایت با راویان آن‌ها را به حافظه بسپارد. استاد صدوق محمد بن علی الاسود درباره حافظه و اشتیاق وافر شیخ صدوق به آموختن می‌فرمود: «این میل و اشتیاق به علم و دانش که در صدوق وجود دارد مایه شگفتی نیست زیرا او به دعای امام زمان متولد شده است» خود شیخ صدوق بارها می‌فرمود: «من به دعای صاحب الامر متولد شده‌ام».

• استادان شیخ صدوق

شاید بتوان گفت یکی از عوامل مؤثر در موفقیت صدوق استادان بسیار زیادی است که دیده و از خرمن علوم آن‌ها خوشه‌ها برگرفته است. او ابتدا از محضر پدر خود علی بن بابویه درس آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسی بزرگان علم و ادب حاضر می‌شد، به گونه‌ای که بعضی از علما گفته‌اند: تعداد استادان صدوق از دویست نفر متجاوز است. از جمله بزرگانی که صدوق از محضر آنها بهره برده می‌توان به ابوجعفر محمد بن یعقوب کُلینی نویسنده كتاب گرانمایه اصول کافی اشاره کرد.

استادان شیخ صدوق را نمی‌تـوان شمرد، ولی دانشمند محقق مرحوم شیخ عبـدالرحیـم ربانـی شیرازی 252 تـن از آنها را نام برده است که گـروهـی از آنها در زمـره مشـاهیـر بـوده و عبـارتند از:

1 ـ پدرش علی بن بابویه قمی

2 ـ محمد بن حسن ولید قمی

3 ـ احمد بن علی بن ابراهیم قمی

4 ـ علی بن محمد قزوینی

5 ـ جعفر بن محمد بن شاذان

6 ـ جعفر بن محمد بن قولویه قمی

7 ـ علی بن احمد بن مهریار

8 ـ ابو الحسن خیوطی

9 ـ ابـو جعفـر محمـد بـن علـی بن اسـود

10ـ ابـو جعفـر محمـد بـن یعقـوب کلینـی

11 ـ احمـد بـن زیـاد بـن جعفـر همـدانی

12 ـ علـی بن احمد بن عبدالله قرقی

13 ـ محمد بن ابراهیم لیثی

14 ـ ابراهیم بن اسحاق طالقانی

15 ـ محمد بن قاسم جرجانی

16 ـ حسین بن ابراهیم مکتبی

• کلینی و صدوق

پس از مرحوم کلینی نویسنده کتاب ارزشمند اصول کافی، صدوق از بزرگترین محدثان عصر خود به شمار می‌آید که علاوه بر ضبط و نقل حدیث، در علوم دیگر نیز تبحر داشته و تألیفات بسیاری از خود به جای گذاشته است. صدوق سالها از محضر کلینی استفاده نموده و به شنیدن و جمع آوری احادیث ائمه علیهم‌السلام مشغول بوده است؛ اما بر خلاف شخصیت علمی کلینی که بیشتر از جهت جمع آوری، بررسی و نقل حدیث مشهور است، شیخ صدوق در سه زمینه روایت، مباحث کلام و فقه برحسته و ممتاز بوده است.

• شاگردان شیخ صدوق

صدوق، به خوبی دریافته بود که بهترین شیوه برای حفظ و حراست از سخنان پیشوایان دین که در هر زمان ممکن است مورد تعرض و دستبرد قرار گیرد، انتقال به سینه دلسوختگان مکتب اهل بیت می‌باشد؛ از همین رو با پرورش شاگردان و طالبان دانش، به نگهداری و صیانت از این میراث گران بها پرداخت. از میان مهم‌ترین شاگردان وی می‌تواند به دانشمند بلند آوازه، محمد بن نُعمان معروف به شیخ مفید نام برد که خدمات بسیاری به جهان اسلام ارائه کرد و آثار به جای مانده از وی حکایت از وسعت معلومات او دارد.

1 ـ شیخ مفید

2 ـ محمد بن محمد بن نعمان

3 ـ حسین بن عبدالله

4 ـ هارون بن موسی تلعکبری

5 ـ بـرادرش حسیـن بـن علـی بـن بـابـویه قمـی

6 ـ بـرادر زاده‌اش حسـن بـن حسیـن بـن بـابـویه قمـی

7 ـ حسـن بـن محمـد قمـی (مـؤلف تـاریخ قـم)

8 ـ علـی بـن احمـد بـن عبـاس نجـاشـی (پـدر نجـاشـی)

9 ـ علم الهدی (سید مرتضی)

10 ـ سیـد ابـو البـرکـات علـی بـن حسیـن جـوزی

11 ـ ابوالقاسم علی خزاز

12 ـ محمد بن سلیمان حمرانی

منبع:

علی دوانی، كتاب مفاخر الاسلام، جلد 3