شهرستان های استان کردستان
شهرستان سنندج:
سنندج مركز این شهرستان و استان كردستان است كه در فاصله 520 كیلومتری جنوبی غربی تهران در مسیر آسفالته میاندوآب ـ كرمانشاه و زنجان ـ كرمانشاه قرار دارد. به دلیل كوهستانی بودن منطقه كردستان، شهر سنندج كه دارای دشت، قشلاق و رودخانه است، همیشه عامل جذب عشایر كوچ‌روی كرد بوده است. این شهرستان دارای شهر دیگری به نام «شوشیه» است و جمعیت آن طبق برآورد سال 1379، 388138 نفر بوده است.
وجه تسمیه شهر سنندج (سنه یا سنه دژ) كه از شهرهای كهن و مقدس است به آیین مهر و زردشت در این بخش ایران باز می‌گردد. ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حكایت می‌كند. این شهر در قدیم روی تپه بزرگی در كنار رودخانه قشلاق به نام «پیالكه توش نوذر» قرار داشته. قلعه حسن‌آباد كه دژی ساسانی بود، نزدیك این شهر واقع بود و همواره به عنوان پادگانی برای حمایت از این شعر عمل می‌كرد.
شعر كهن «سنه‌دژ» احتمالاً در اثر زلزله و هجوم مغول ویران شد و تا زمان صفوی به صورت دهكده‌ای به حیات خود ادامه داد. مركز حكومتی این شهر پس از ویرانی، به قلعه حسن‌آباد منتقل شد. شهر جدید سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال 1046 ه . ق توسط «سلیمان‌خان اردلان» پایه گذاری شد.
سلیمان خان مركز حكومت را از قلعه‌های حسن آباد و پلنگان به شهر سنه منتقل و اقدام به آباد ساختن آن نمود. وی قلعه حكومتی را با استحكام تمام در بالای تپه‌ای بنا نهاد و عمارات، حمام، مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت. او با احداث یك رشته قنات در دشت «سرنووی» در فاصله هزار قدیمی شهر كه در سال 1309 ه . ق در اثر توسعه شهر داخل محدوده شهر شده بود آب را به داخل شهر و میان قلعه هدایت كرد.
گسترش شهر مربوط به زمان «امان‌الله خان اردلان» است. او قلعه حكومتی را توسعه دادو چندین تالار و عمارت در آنجا ساخت و در فاصله سال‌های 30 ـ 1220 ه . ق با احداث عمارت‌های، بازار، كاروان‌سرا و مسجد از جمله مسجد معروف به «دالاحسان» در میان شهر به توسعه شهر پرداخت. همچنین در سال 1222 ه . ق باغ و عمارت خسروآباد را توسعه بخشید.
گفتنی است سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است كه بناهای مسكونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد، بازار و تكیه در آن باقی مانده است.
مراكز دیدنی: بافت قدیمی شهر سنندج، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان (مسجد والی)، بازار قدیمی و بازار سرتپوله، مسجد رشید قلعه بیگی، مسجد میرزا فرج‌الله، قرآن نگل در مسجد روستای نگل، مسجد وزیر، مسجد خورشید لقاخانم، مسجد وكیل، مسجد و تكیه عبدالله بیگ، مسجد ملااحمد قیامتی، مسجد آویهنگ، كلیسای سنندج، امامزاده پیر عمر، امامزاده هاجر خاتون امامزاده طاقه گوره، مقبره شرف‌الملك، بقعه شیخ‌نجم‌الدین، پل قشلاق، حمام پاشاخان، حمام خان، حمام دوخزینه، حمام شیشه، حمام صلاحی، حمام عبدالخالق، حمام وكیل الملك، عمارت آصف دیوان، عمارت و باغ آیت‌الله مردوخ، عمارت امجدالاشراف، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، مجموعه عمارت شیخ محمدباقر غیاثی، خانه گله‌داری، خانه مجتهدی، عمارت مشیر دیوان، خانه معمارباشی، عمارت ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام، عمارت ملك‌التجار، عمارت وكیل الملك، عمارت خسروآباد، ساختمان شهرداری، باغ امیریه، باغ امانیه، آبیدر، موزه سنندج و موزه تاریخ طبی.
شهرستان سقز :
شهر سقز مركز شهرستانی به همین نام از استان كردستان است كه از شمال به شهرستان‌های مهاباد و مراغه از آذربایجان، از شرق به شهرستان دیواندره و از غرب به بانه محدود است. جمعیت این شهرستان 208599 نفر و شهر دیگر آن صاحب است.
سقز در سرزمین اقوام مانایی ـ مادی، بر سر راه كاروانی همدان به آذربایجان و دیاربكر و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به دلیل موقعیت چهار راهی، از مراكز مواصلاتی دنیای قدیم بود.
درباره وجه تسمیه این شهر باید گفت در نخستین اتحاد ماد، این شهر با نام «ایزیرتا»، پایتخت مادها مطرح بود. در این زمان، سركردگان ماد در اطراف شهر استحكاماتی برای خودساختند كه از آن جمله «زبویه» و «قپلانتوی» كنونی را می‌توان نام برد. پس از آن سكاها به تجدید بنای شهر پرداختند و سقز را به نام اسكیت (ساكز) به عنوان پایتخت خود انتخاب كردند. نام امروز سقز از نام قوم سكا، اسكیت و سكز به یادگار مانده است و سكز احتمالاً همان ساكز است دو وجه تسمیه دیگر نیز در مورد این شهر نقل شده است.
مراكز دیدنی: بازار سقز، مسجد دو مناره، مسجد شیخ مولاناآباد، مسجد جامع تورجان، تپه باستانی زبویه، كاروانسرای سقز، بافت قدیمی شهر سقز.
شهرستان قروه:
قروه یكی از شهرستان‌های استان كردستان است كه از شمال به شهرستان بیجار و از شرق و جنوبی شرقی به شهرستان همدان از جنوب به شهرستان سقز و از غرب به شهرستان سنندج محدود است. مهمترین رودخانه این شهر، رودشور نام دارد.
شهر قروه، مركز این شهرستان، در فاصله 87 كیلومتری شمال سنندج و در مسیر همدان ـ سنندج قرار گرفته است. عوامل موثر در پیدایش این شهر، چمه جوشان در شمال آن، رودهای متعدد و دشت حاصل‌خیزی است كه تا قرن‌ها موجب حیات آن به صورت آبادی كوچكی بود. بعدها قرار گرفتن در مسیر راه ارتباطی شرق به غرب سبب توسعه آن ابادی شد.
جمعیت قروه 206797 نفر و شهرهای آن قروه، دهگلان، سریش‌آباد، دزج، دلبران است.
مراكز دیدنی: پل فرهادآباد، مقبره شیدای نازار، بقعه باباگرگر، حمام قصلان، آثار صخره‌ای فرهادتاش، چشمه وینسار و باباگرگر
شهرستان مریوان:
مریوان مركز شهرستانی به همین نام است كه از شمال به شهرستان سقز، از شرق و جنوب شرقی به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غربی به خاك عراق محدوداست. شهر مریوان در 125 كیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.
شهرستان مریوان با جمعیتی حدود 210787 نفر دارای چهار بخش است و با مساحت 5/3229 كیلومتر مربع، از نظر وسعت پنجمین شهرستان استان محسوب می‌شود به جز شهر مریوان شهرهای «سروآباد» و «چناره» در این شهرستان قرار دارند.
سابقه مریوان به پیش از اسلام باز می‌گردد. با توجه به آثار باستانی موجود، احتماملاً در دوره پارت و ساسانی این شهر از نقاط مهم ایران محسوب می‌شد. دریاچه زیبای زریوار نیز این نظر را مستند می‌سازد كه مریوان سابقه بسیار طولانی در تاریخ ایران دارد.
مریوان را در تاریخ و متون قدیم «مهروان»، متشكل از واژه «مهر» و «وان» به معنی جایگاه مهر، نامیده‌اند. این شهر به علت موقعیت میان‌راهی بین تیسفون و تخت سلیمان، مراغه و دینور از مراكز شهری بسیار كهن كردستان بود. در دوران اسلامی و در قرن سوم ه . ق این شهر به دلیل داشتن و دژ به نام‌های «دژان» و «دزان» از شهرت بسیار برخوردار بود. برخی مریوان را منسوب به «مروان‌بن حكم عرب» می‌دانند.
قدمت فعلی شهر مریوان به حدود یك قرن پیش می‌رسد. در آن زمان، یكی از بزرگان قاجار به نام «فرهاد میرزا معتمدالدوله» كه در این منطقه حكومت می‌كرد به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار در سال 1282 ه . ق قلعه‌ای متحكم در این شعر ساخت كه به شاه‌آباد (دژشاهپور) مشهور شد بعدها در كنار همین قلعه نظامی، روستایی به نام قلعه «مریوان» نام گذاری شد شهر مریوان تا سال 1344 رسماً «دژ شاهپور» نامیده می‌شد.
مراكز دیدنی: قلعه هلوخان (ایمام) از دوره صفوی، دریاچه زریوار، پل كاران، روستای دیدنی اورامانات تخت، روستای دركی، آبشار كوبله، آبشار بل و مقبره پیرشالیار
شهرستان بیجار:
شهر بیجار مركز این شهرستان، در 140 كیلومتری شمال شرقی سنندج و در مسیر راه آسفالته سنندج ـ زنجان قرار دارد. رودخانه دایمی قزل‌اوزن از شمال و شمال باختری این شهر می‌گذرد.
شهرستان بیجار به جز مركز آن، دارای شهرهای یاسوكند و بابارشانی است و جمعیت آن حدود 116073 نفر برآورد شده است.
درباره وجه تسمیه بیجار اطلاعات دقیق و مشخصی وجود ندارد، ولی آنچه مسلم است این واژه از ریشه پهلوی است. گروهی معتقند كه واژه «بیدزار» بوده، یعنی محلی كه درختان بید فروان دارد و چون در زبان كردی به جای «زار» ، «جار» گفته شود، «بیدجار» و «بیجار» نام گرفته است. قدمت این شهر به عنوان یك آبادی به صدر اسلام باز می‌گردد كه در سال 23 ه . ق فتح شد و آن آبادی، امروزه در وسط شهر كنونی به نام قلعه‌بانی (قلعه بانو) یا تبرك یا كهنه باقی مانده است.
مراكز دیدنی: برج آشقون بابا، برج اوج گنبدخان، برج ینگی ارخ، حمام حسن‌آباد، بازار بیجار، پل صلوات‌آباد، پل قجور، امامزاده عقیل، بقعه پیر خضر، مقبره شیخ فاضل گروسی، چنگیز قلعه، قلعه قم‌چقای، بافت قدیمی شهر حسن آباد یاسوكند، روستای خسروآباد گروس و مسجد آن، روستای صلوات‌آباد.
شهرستان بانه:
مركز شهرستان بانه در فاصله 270 كیلومتری شمال باختری سنندج، در ابتدای راه آسفالت بانه ـ مهاباد قرار گرفته است.
شهرستان بانه دارای چهار شهر بانه، آرمرده، بوئین، كانی سور است و جمعیت آن حدود 119332 نفر برآورد شده است.
تا اواسط قرن سیزدهم ه . ق نام اصلی شهر بانه «به روژ» به معنی آفتاب‌گیر بود و اسنادی هم موجود است كه در همه آنها، مركز قصبه «به‌روژ» نامیده شده است. وجه تسمیه بانه را از كلمه كردی «بان» به معنی پشت بام، به دلیل وجود ارتفاعات این ناحیه و خود شهر بانه می‌دانند از آب رودخانه بانه كه از میان شهر می‌گذرد و چشمه‌های دایمی احمد آباد و پیرمراد كه در حوالی شهر واقع شده جهت آشامیدن استفاده می‌شود.
مراكز دیدنی: حمام خدری، كوه آربابا.
شهرستان دیواندره:
شهرستان دیواندره از شمال به شهرستان تكاب، از شرق به بیجار، از جنوب به سنندج، از غرب به سقز و از جنوب غربی به بخش سرشیو شهرستان مریوان محدود می‌شود. شهر دیواندره مركز شهرستان در فاصله 99 كیلومتری شمال سنندج و در مسیر جاده آسفالت سنندج ـ سقز قرار دارد. شهر دیگر این شهرستان زیرینه است و جمعیت شهرستان طبق برآورد سال 1379 ، 88983 نفر بوده است.
وجه تسمیه دیواندره به دو كلمه «دیوان» و «دره» باز می‌گردد. دیوان محلی است كه مجریان قانون در آنجا سكونت دارند كه عدلیه نیز نامیده یم شود و دیواندره كه در میان «دره» و «كوه» واقع شده در قدیم مقر حكومت و جایگاه قانون و عدالت بود. قدمت این شهر به حدود 200 سال پیش می‌رسد.
مراكز دیدنی: غار باستانی كرفتو، كوه چهل چشمه.
شهرستان كامیاران:
كامیاران از شهرستان‌های تازه تأسیس استان كردستان است كه مركز آن شهر كامیاران، در فاصله 65 كیلومتری جنوب شهر سنندج واقع است.
موقعیت مناسب شهر كه در مسیر جاده كاروانی قدیمی شمال غرب به سمت جنوب غربی است، موجب رونق و توسعه شهر كامیاران شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان سنندج، از جنوب به كرمانشاه، از شرق به سنقر كلیایی و از غرب به پاوه و استان كرمانشاه محدود است. جمعیت این شهرستان 106100 نفر و شهر دیگر آن «موچش» است.
بخش شرقی و شمال شرقی كامیاران كوهستانی است و دره‌های زیبا و خوش آب و هوایی دارد و در بخش جنوبی به دشت كرمانشاه متصل است.
مراكز دیدنی: بقعه پیرعكاشه، مقبره شیخ عباس كومایین، روستاو قلعه پالنگان و نقش برجسته اورامان .
منبع :
