اسلام در رسانه های غربی
سالهاست که محققان به بررسی مساله شیوه معرفی اسلام از طریق رسانه های مختلف مشغولند. گاهی مرکز اروپایی نظارت بر راسیسم و بیگانه ستیزی (EUMC) گزارشی از تحقیقات خود در این زمینه ارائه می کند ؛ گاهی موسسات دانشگاهی و گاهی مراکز علاقه مند به اسلام. اما آنچه در این میان به طرز چشمگیری محسوس است نتایج مشابه این مطالعات است. تمامی این تحقیقات به این نکته اذعان می کنند که گزارش های رسانه های غربی به ایجاد ترس از اسلام و قضاوت پیش داورانه در مورد آن دامن می زند و این فرآیند را تشدید می کند.
مرکز اروپایی نظارت بر راسیسم و بیگانه ستیزی برآن است که رادیوها، تلویزیون ها و مطبوعات غربی تنها در اوایل ایجاد تنش میان اسلام و غرب می کوشیدند که یک گفتگوی راهگشا و سازنده با اسلام برقرار کنند و اکنون مسیر دیگری را در پیش گرفته اند. یکی از اعضای مرکز مطالعات ترکی در شهر اسن آلمان هم می گوید: پس از ترور کارگردان هلندی ، تئو فان گوگ ، سیر گزارشگری رسانه ها درباره اسلام دستخوش فضایی ملتهب و هراس آلود شده است.
کی حافظ، اسلام شناس و استاد دانشکده رسانه ها و علوم ارتباطات در دانشگاه ارفورت آلمان نیز معتقد است: شبکه های تلویزیونی ARD و ZDF آلمان در برنامه های مربوط به اسلام شکل ساده شده ای از جنگ فرهنگ ها را مبنای کار خود قرار می دهند و با برنامه هایشان ترس از اسلام را تشدید می کنند. عقایدی این گونه همگن به ما می گویند که با پدیده غیرقابل اختلافی روبه رو هستیم: یکسان سازی غیرمجاز رفتار همه مسلمانان و یک کاسه کردن جنبه های مثبت و منفی عملکرد همه گروههای اسلامی.
مواجهه غیرعلمی با اسلام در این رسانه ها زمانی به اوج خود می رسد که رادیو و تلویزیون و حتی روزنامه ها و هفته نامه های مختلف با تمرکز بر وضعیت فرهنگی نامطلوب مهاجران مسلمان در جوامع اروپایی ، می کوشند اسلام را به عنوان دلیل عدم تطابق مسلمانان با جامعه میزبان معرفی کنند.
معرفی اسلام
جدیدترین نمونه مطالعات درباره چگونگی تصویر اسلام در رسانه ها پژوهشی است به نام چهره خشن و تضادگرای اسلام در شبکه های تلویزیونی ARD و ZDF آلمان به مدیریت کی حافظ. موسسه او تمام برنامه های تلویزیونی این 2شبکه درباره اسلام در سالهای 2005 و 2006 را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است.
بر اساس نتایج جالب توجه این تحقیق در 81 درصد از برنامه ها، اسلام با موضوعاتی که به طور مستقیم یا ضمنی دارای مفهوم منفی هستند ارتباط داده شده است ؛ به عنوان مثال در 23.31 درصد از برنامه ها نام اسلام در کنار مقولاتی چون تروریسم و افراط گرایی قرار گرفته است.
در 16.54 درصد از برنامه ها نام اسلام در کنار مسائلی مثل تضاد و کشمکش بین المللی مطرح شده است. در 9.77 درصد از برنامه های این 2 شبکه تلویزیونی اسلام مروج عدم تسامح و رواداری دینی دانسته شده و در 4.51 درصد از برنامه ها بحث از اسلام همزمان با بحث سرکوب زنان و تبعیض علیه آنان مورد توجه قرار گرفته است.
تنها در 11 درصد از برنامه ها کوشیده شده اسلام با مفاهیم متعالی چون فرهنگ و دین ارتباط داده شود و نیز تنها در 8 درصد از برنامه ها اسلام و ارتباط سازنده آن با مسائل اجتماعی و روزمره مورد بحث بوده است.
در جمع بندی این پژوهش آمده است: «مشکل اصلی معرفی مسائل منفی در کنار نام اسلام نیست ، بلکه مهم آن است که بر اثر پخش این گونه برنامه های جهتدار، بتدریج ابعاد فرهنگی اسلام ، کارکردهای مثبت آن در زندگی روزمره معتقدان و نیز دیگر نکات برجسته این دین از اذهان عمومی در غرب محو می شود».
گزارش های تک بعدی
رسانه های غربی در این قبیل برنامه های خود آن گاه که مثلا ادعا می کنند تمرکز اسلام بر مساله تمسک به خشونت در مقایسه با دیگر ادیان بیشتر است ، کاملا از دایره بی طرفی و همه جانبه نگری که از اجزای اصلی گزارش های علمی است خارج می شوند زیرا به این نکته اشاره نمی کنند که همه مسلمانان طرفدار بکارگیری خشونت نیستند و علاوه بر آن درمیان پیروان دیگر ادیان هم گونه های افراطی وجود دارد. اخبار حملات هندوهای افراطی به پیروان دیگر ادیان ، تصمیم سالها قبل سیک ها برای بمباران یک شهر در هند، برخوردهای بنیادگرایان مسیحی با اهالی دیگر فرقه های مسیحیت و دیگر اخبار مربوط به افراطگری بنیادگرایان دینی شاهد خوبی بر این ادعاست.
حافظ معتقد است این شیوه گزارشگری یکسونگر به اسلام ، به طور طبیعی واکنش رسانه ای در میان مسلمانان ایجاد می کند. برنامه های رسانه های ایران درباره یهودی ها یا مطالب منتشر شده درباره دیگر ادیان در رسانه های مصر نمونه ای از واکنش برخی کشورهای اسلامی به معرفی منفی اسلام در رسانه های غرب است.
گزارش هایی که تمرکزشان تنها بر بازنمایی جلوه های منفی اسلام است دیگر جنبه های آن را بتدریج در افکار غربیان کمرنگ می کنند؛ برنامه هایی مانند حضور در عرصه جمعه ها متعلق به شبکه ZDF آلمان که علاوه بر پخش از تلویزیون ، ویدئوی آن نیز به تازگی در معرض فروش عمومی قرار گرفته است یا سلسله برنامه های سخن اسلامی شبکه SWR که در 6 هفته متمادی پخش می شود.
برنامه هایی از این قبیل زیاد است ؛ برنامه هایی که مرکز اروپایی نظارت بر راسیسم و بیگانه ستیزی از ژورنالیست های آن به طور عمومی انتقاد می کند که چهره ای از اسلام ارائه می کنند که احساس خشم و نفرت از آن را به بار می آورد.
الهام سادات سیادتی
منبع: جام جم