زیـبـایــی و زیبــا پسنـدیــ

چكیده :
از دیدگاه اندیشمندان برخى از صفات، در نهاد و فطرت انسان به ودیعه گذاشته شده است. یكى از ویژگیهاى فطرى انسان زیباخواهى و زیباجویى است. از سوى دیگر دین اسلام به عنوان كاملترین آیین عملى و علمى انسان، برنامه اى را ارائه مى دهد كه همراه و مطابق با فطرت و احساسات بشر باشد. از این رو بررسى و كاوش در دیدگاه اسلام در زمینه زیبایى و تجمل داراى اهمیت بسزایى است. نوشتار حاضر، پس از تعریف زیبایى به بررسى زیبایى هاى وجودى كه در آیات و روایات آمده است؛ مى پردازد. توجه به جمال خداوندى؛ زیبایى آسمان و ستارگان؛ خلقت زمین و حیوانات؛ دریا از جلوه هاى ناب زیبایى به شمار آمده اند. از سوى دیگر، در بیان قرآن و سنت، افعال و رفتارهایى به زیبایى توصیف شده اند. قرآن ایمان را زینت قلبها معرفى مى كند اسلام زیبایى و بردبارى و حتى مفارقت و جدایى را مورد توجه قرار داده و انسان را به سوى آنها فرا مى خواند.
دین اسلام، تأكید فراوانى به آراستن و زیبایى ظاهرى و باطنى انسانها دارد و از انسان مى خواهد از زینتهاى دنیوى در مسیر تكامل اخلاقى و معنوى خویش بهره جوید. از این رو از او مى خواهد در هنگام عبادت با بهترین لباسهاى خویش حاضر شود. اسلام، زیبایى هاى وجودى، افعالى، ظاهرى و باطنى را در راستاى هدف خلقت كه همان عبودیت است مورد توجه قرار مى دهد.

مقدمه
برخى كه تنها ظاهر سخنان ژرف اسلام را مى بینند بر این اندیشه اند كه باید از زیبایى ها دورى گزید؛ زیرا میان اسلام و زیبایى خصومتى است كه از مسلمانان مى خواهد از دنیا و همه مظاهر زیبا و شكوه آن پرهیز نمایند و پاره اى دیگر با تأكید بر اصل زیبایى خواهى فطرى پاى را از مراحل تعادل بیرون مى گذارند و خویش را به بهانه عدم تنافى و تناقض اسلام و زیبایى، غوطه ور در تجملات دنیوى مى گردانند و در عمل تلقى خویش را از نعمتهاى الهى استفاده بى حد و مرز خویش معرفى مى كنند. این دوگانه رفتار را در میان مسلمانان بوضوح مى بینیم.
اكنون اهمیت این پرسش نمایان مى شود، آیا روش گروه اول كه زهد در دنیا را جدایى از زیبایى ها مى دانند درست است؟ و یا شیوه زندگى و عملكرد دسته دوم صواب است؟ و آیا مى توان هر دو اندیشه را بر خطا دانست و اندیشه واقع بینانه اى ارائه داد؟
با چنین پرسشهایى مقتضى است تا دیدگاه اسلام را در قبال زیبایى هاى زندگى روشن نماییم. پژوهش حاضر بر آن است تا با ارائه تبیین قابل اطمینانى از اندیشه اسلام اصیل در زمینه زیبایى هاى وجود، به بررسى رابطه آنها با انسان بپردازد تا شاید از كج اندیشى در بینش پاره اى از مسلمانان جلوگیرى كند تا نه راه رهبانیت را صحیح بشمارند و نه افراط در تجمل و زیبایى خواهى را صواب بدانند. تا جوانان مؤمن حقیقى را نه انسانهاى بدور از لطافت و زیبایى ببینند و نه آنان را كه به آراستگى و خودآرایى اهمیت مى دهند بر خطا بدانند. بنابراین، نوشتارى كه پیش روى دارید به بحث از رابطه اسلام و زیبایى، حد و مرز استفاده از زیبایى ها، زیبایى هاى حقیقى و خیالى و هدف شایسته در استفاده از زینتها مى پردازد.

تعریف زیبایى
واژه «زیبایى» بر اساس تعریف دانشوران لغت، عبارت است از نظم و هماهنگى كه همراه عظمت و پاكى، در شیئى وجود دارد و عقل و تخیل و تمایلات عالى انسان را تحریك مى كند و لذت و انبساط پدید مى آورد.(2)
چنان كه برخى دیگر مى گویند: «زیبایى به معناى شكوه و زینتى است كه بر تصاویر و معانى واقع مى شود.»(3) و حالتى است كه در شخص یا شى ء زیبا وجود دارد. و از دیدگاه فلاسفه جمال و زیبایى صفتى است كه در اشیا مورد ملاحظه قرار مى گیرد و حالت رضایت و شادمانى درون آدمى به وجود مى آورد.(4)
ابن سینا فیلسوف مسلمان ده قرن پیش بر این باور است كه زیبایى و شكوه هر چیزى عبارت است از این كه به گونه اى باشد كه باید باشد.(5) و استاد محمدتقى جعفرى، زیبایى را نمودى نگارین و شفاف بر روى كمال مى داند كه عبارت است از قرار گرفتن یك موضوع در مجراى بایستگیها و شایستگیهاى مربوط به خود.(6)
بنابراین، زیبایى وصف و حالت موجود در خارج و عالم عین و وجود است كه با ایجاد رابطه بصرى و لمس توسط انسان درك مى شود و احساس خوشایند آن در درون آدمى، سبب ایجاد حالت رضایت و سرور مى گردد. این چنین حالت روحى برگرفته از فطرت رو به كمال بشر بوده و حالتى نسبى و اضافى است.

زیبایى در منابع دینى
وقتى با دیده اندیشه به عالم وجود مى نگریم دو نوع زیبایى را مى یابیم. یكى زیبایى هایى كه بدون تصرّف آدمى در سطوح جهان هستى زیباست. دیگر آن كه پدیده هایى كه با خلاقیت خدادادى انسان و به كوشش او به وجود مى آیند، مى خواهیم به بررسى زیبایى از دیدگاه شریعت در دو گونه آن بپردازیم و سپس به هدف و فرجام زیبایابى اسلام توجه كنیم كه اسلام تنوع ابعاد مختلف زیبایى را مهم و حكمت وجودى آن را در عالم هستى و چگونگى بهره بردارى و عبرت آموزى از آن را با تأكید بیشترى مورد توجه قرار مى دهد.

الف) زیبایى هاى وجودى
1 ـ زیبایى خداوند
وقتى براى یافتن صفات خداوند متعال به روایات و دعاهایى كه پیشوایان معصوم علیهم السلام فرموده اند، مراجعه مى كنیم؛ این توصیف را درباره خداوند به وفور مى بینیم:
«ان الله جمیلٌ یحبّ الجمال و یحبّ ان یرى أثر نعمته على عبده.»(7)
یعنى: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد و دوست دارد كه نمود نعمتش را در بنده اش ببیند. و در هنگام دعا خداوند را این گونه مى خوانیم: «سبحان من لبس البهجة و الجمال.» یعنى: پاكیزه است پروردگارى كه لباس بهجت و زیبایى پوشیده است.(8) یا: «انت البهىُّ فى جمالِك.» یعنى: پروردگارا، تویى فروغ اعلى در زیبایى خود.(9) و یا: «یا جلیل یا جمیل.» یعنى: اى صاحب جلال و زیبایى.(10) تا آنجا كه بنده خویش را عاشق زیبایى پروردگار خویش معرفى مى كند: «خداوندا به جهت علاقه به احسانت به پیشگاهت آمدم و براى دیدار جمال و زیباییت به بارگاهت وارد شدم.»(11) و یا در سحرهاى ماه رمضان این دعا را كه گویاى صفات خداوندى است مى خوانیم:
«اللهم انى أسئلك من بهائك بأبهاه و كل بهائك بهىّ... اللهم انى أسئلك من جمالك بأجمله و كل جمالك جمیلٌ.»
یعنى: پروردگارا، از پر فروغ ترین انوار تو مسألت مى دارم و همه نور تو پر فروغ است... پروردگارا از زیباترین جمالت مسألت مى دارم و همه جمال تو زیبا است.»(12)
درك انسانى، با توجه به این كه همه زیبایى هاى قابل تصور را او به وجود آورده است؛ مى یابد كه جمال و زیبایى او فراتر از همه زیبایى هاى محسوس و معقول است كه در دو قلمرو انسان و جهان هستى قابل دریافت است.

2 ـ زیبایى عالم وجود
بى شك هر انسانى، آن گاه كه به تماشاى صحنه هاى مختلف عالم هستى مى پردازد از دیدن پاره اى از آنها چنان لذت مى برد كه در صدد تكرار تحقق آن لذت و سرور بر مى آید و از برخى دیگر به رنج عاطفى گرفتار مى آید و خویش را از دیدن آن دور مى سازد. قرآن كریم، بارها، زیبایى هاى وجودى عالم هستى را یادآور مى شود و به ترسیم تصویرى گویا و زنده از آن مبادرت مى ورزد و پیامد آن، هدف نظاره كردن آنها را گوشزد مى نماید.

زیبایى آسمان و ستارگان
در چندین مورد از آیات قرآن، به زیبایى آسمان و آراستن آن به ستارگان تصریح شده است و خداوند عمل زیباسازى آن را به طور مستقیم به خود نسبت مى دهد و با برقرارى رابطه زیبایى میان آسمان و ستارگان و تشبیه هاى گوناگون، به نگریستن و توجه به این زیبایى تأكید مى ورزد:
«إِنّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْكَواكِبِ»(13) یعنى: به راستى، آسمان دنیا را به زیور ستارگان آراستیم.
«وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ»(14) یعنى: و ما آسمان دنیا را به چراغها (ستارگان) آراستیم و آن را به خوبى حفظ كردیم، این است اندازه آفرینى آن پیروزمند دانا.
«وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنّاها لِلنّاظِرِینَ»(15) یعنى: و به یقین، در آسمان برج هایى قرار دادیم و آن را براى بینندگان آراستیم.
«أَ فَلَمْ یَنْظُرُوا إِلَى السَّماءِ فَوْقَهُمْ كَیْفَ بَنَیْناها وَ زَیَّنّاها وَ ما لَها مِنْ فُرُوجٍ»(16) یعنى: آیا به آسمان بالاى سرشان نظاره نكردند كه چگونه آن را ساخته و زیبا گرداندیم و هیچ شكافى در آن وجود ندارد.
خداوند متعال در این آیات، انسان را به تفكر در زیبایى آسمان بویژه آن زمان كه ستارگان همچون چراغهاى زیبا در آن مى درخشند؛ فرا مى خواند. اصل خلقت آسمان بدون شكاف و آراسته به ستارگان تنها براى حفاظت و نفع رسانى نیست بلكه بدین منظور است كه هر بیننده اى هنگام تماشاى آن سرور لذت بخش حاصل از زیبایى اش را در خویش بیابد و از آن احساس لذت نماید، تا اصل تكوّن آن و آراستن آن به برجها و چراغها او را به تفكّر و شناخت آفریدگار آنها واصل نماید.

زیبایى خلقت انسان
خداوند در سوره «تین» پس از آوردن قسمهاى چهارگانه (قسم به انجیر و زیتون، طور سینین و شهر أمن (مكه)) مى فرماید:
«لَقَدْ خَلَقْنَا الإِْنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ»(17) یعنى: هر آینه ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریده ایم.
بهترین و زیباترین تقویم، با گستردگى مفهومى خود، این مطلب را بیان مى كند كه خداوند انسان را موزون و شایسته آفرید. بنابراین، دو جهت اصیل انسانى یعنى جسمى و روحى، در زیباترین شكل موزونى آفریده شده است.(18) عظمت تقارن زیبایى خلقت فیزیكى و روحى انسان تا آنجاست كه تاكنون هیچ تحقیق بشرى ادعا نكرده است كه همه عظمت فعالیتهاى مغزى و روانى انسان را احاطه كرده است. در دو سوره دیگر نیز مى فرماید: «وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ»(19) یعنى: و صورت شما را كشید و این صورتگرى را زیبا و نیكو انجام داد.
چه در مقایسه با صورت دیگر جانوران و چه از جهت نیكویى خلقت انسان و تناسب و هماهنگى میان اندامش، زیباترین تصویر را برایش ایجاد كرده است(20) كه اگر نگاه طبیعى و بدون غبار به آن بنگرى نوعى نیكویى و زیبایى كلى را در آن مى یابى.

ترسیم زیبایى در حركت حیوانات
قرآن كریم به تصویر جامعى از فواید حیوانات براى انسان مى پردازد؛ زیرا وسیله پوشش، استفاده از گوشت، حمل بارهاى سنگین و منفعتهاى دیگر، توسط چهارپایان صورت مى گیرد.(21) ولى تنها به سودرسانى مادى آنها براى انسان بسنده نمى كند، بلكه با توجه به زیبایى حركت آنان براى انسان مى فرماید: «وَ لَكُمْ فِیها جَمالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَ حِینَ تَسْرَحُونَ»(22) یعنى: و در آنها براى شما منظره زیبایى است كه در هنگام شامگاهان آنها را به جایگاه خود بر مى گردانید و صبحگاهان كه آنها را به چرا مى برید.
منظره جالب و زیباى حركت دسته جمعى گوسفندان و چهارپایان به سوى چراگاه، سپس بازگشتشان به سوى استراحتگاه بیانگر یك حالت روانى تحقق یافته در انسان نظاره گر بر آنها است كه از دو نوع حركت دسته جمعى ایجاد شده است.
در آیه اى دیگر نیز مى فرماید: «وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِیرَ لِتَرْكَبُوها وَ زِینَةً وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ»(23) یعنى: و همچنین اسبها و استرها و الاغها را آفرید تا بر آنها سوار شوید و هم مایه زینت شما باشد و چیزهایى مى آفریند كه شما نمى دانید.
این آیه نیز زینت بودن این حیوانات را براى انسان آن هنگام كه بر آنها سوار مى شود؛ تصویر مى كند و این نوعى از زیبایى است كه در زندگى اجتماعى ظاهر مى گردد؛ زیرا سواره به حركت در آمدن نشاط و وقار بیشترى دارد.(24)
البته با بیان این نكته در پایان آیه كه مركب هاى دیگر در آینده مى آفریند و در اختیار بشر قرار مى دهد نیز به زیبایى آنچه در آینده خلق مى كند اشاره مى كند: «و یخلق ما لا تعلمون» و امیرالمؤمنین على علیه السلام به توصیف طاووس پرداخته است و آن را از شگفت انگیزترین پرندگان در آفرینش معرفى مى كند؛ زیرا پرهایش همچون دسته گلى است كه از شكوفه هاى رنگارنگ گلهاى بهارى فراهم آمده است و....(25)

زمین و زیبایى
در آیات متعددى از قرآن، درباره زیبایى منظره هاى زمین، سخن به میان آمده است كه خداوند انسانها را به این مناظر زیبا توجه مى دهد و به تفكر و دقت در آن فرا مى خواند:
«وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ»(26)
یعنى: و براى شما از آسمان آبى فرستاد و به وسیله آن آب باغهایى سرورانگیز و بهجت آور رویانیدیم.
در این آیه، نمودهاى زیبایى زمین بوسیله گلها، درختان و چمن زارها و دیگر روییدنیها، به خداوند نسبت داده شده است تا سبب سرور و بهجت انسان بیننده آنها شود. در آیه دیگرى نیز مى فرماید:
«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الأَْرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ»(27)
یعنى: آیا ندیدى كه خداوند از آسمان آب فرستاد و زمین سبز و خرم گشت، بى شك خداوند لطیف و آگاه است.
فرستادن آب از آسمان و به دنبال آن سبز و خرم شدن زمین لطفى از سوى خداوند به شمار رفته است.
مولاى سخن، امیرالمؤمنین علیه السلام در سخنى زیبا، زینت زمین را این گونه بیان مى كند:
«پس زمین به وسیله باغهاى زیبا، همگان را به سرور و شادى دعوت كرده است. با لباس نازك گلبرگها كه بر خود پوشید، هر بیننده اى را به شگفتى واداشت و با زینت و زیورى كه از گل و بند گلهاى گوناگون، فخر كنان خود را آراست هر بیننده اى را به وجد آورد.»(28) در برخى از آیات نیز به جنبه دیگرى از زیبایى زمین اشاره شده است كه شما انسانها در زمینهاى هموار قصرها ساختید و از كوه ها خانه ها براى خویش تراشیدید.(29) این سخن، اشاره اى است كه به وجود آوردن آنچه كه زینت و زیور به حساب مى آید از دیدگاه قرآنى جایز است؛ اما در پایان آیه به این نكته توجه مى دهد كه با به یاد آوردن این نعمتهاى خداوندى در زمین كار زشت انجام ندهید و فساد به راه نیندازید تا خلق و ابداع زیبایى مطلوب بودن خویش را از دست ندهد.

دریا و زیبایى
هر انسانى كه به دریا بنگرد و یا از آنچه در اعماق اقیانوسها وجود دارد اطلاع داشته باشد، به زیبایى آن اذعان مى كند و ما مى خواهیم بگوییم در بیان دین نیز به این زیبایى ها توجه شده است و بر جواز استفاده از این زینتها اشاره مى كند:
«وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها»(30)
یعنى: و او خدایى است كه شما را بر دریا مسلط كرد، تا از آن گوشت تازه بخورید و وسائل زینت را كه مى پوشید از آن بیرون بیاورید. در این آیه براى مسلط ساختن انسان بر دریا دو علت و غایت ذكر شده است: استفاده از گوشت ماهیان دریا و استخراج مواد زینتى. آبهاى نیلگون دریاها ـ آن گاه كه كشتیهاى غول پیكر بر روى آن به حركت در مى آیند ـ براى هر بیننده اى در عین زیبایى نشانه اى براى تعظیم در برابر قدرت لایزال الهى است و آیه آنها را غرض و هدف از خلقت و تسخیر دریا معرفى مى نماید.

ب) توصیف افعال به زیبایى
در منابع دینى (قرآن و سنت) پاره اى از افعال، به زیبایى و شكوه توصیف شده اند تا انسان را از زیبایى هاى ظاهرى عبور دهد و او را به زیبایى هاى حیات معقول رهنمون گردد و در سیر تكاملى خویش به این وصفهاى زیبا دست یابد.

زیبایى ایمان
در آیات و روایات فراوانى به توصیف ایمان و نتیجه هاى اثربخش آن توجه شده است. یكى از ویژگیهاى مهم ایمان، زیبایى و آراسته شدن دلهایى است كه با عمق جان از آن برخوردار هستند. خداوند در سوره حجرات مى فرماید:
«وَ لكِنَّ اللّهَ حَبَّبَ إِلَیْكُمُ الإِْیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَیْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ»(31)
یعنى: ولى خداوند ایمان را به دلهایتان دوست داشتنى قرار داد و ایمان را در دلهاى شما با زیبایى بیاراست و كفر و فسق و معصیت را براى شما زشت و كراهت بار ساخت.
منظور از محبوب و زیبا قرار دادن ایمان، این است كه ایمان را به جمالى آراسته است كه قلبهاى ایشان را به سوى خویش جذب مى كند؛ به گونه اى كه از عصیان و كفر و زشتى كه در مقابل ایمان است دورى مى گزینند.(32)
از آنجا كه خداوند داراى حكمت بى انتهاست و مى خواهد تكامل انسانى را تحقق بخشد، زمینه هاى آن را هم فراهم ساخته است؛ به این معنا كه ایمان را كه سبب تكامل بشر است در قلبهاى ایشان «دوست داشتنى» قرار مى دهد. آتش عشق حق طلبى و حقیقت جویى را در درون جانها شعله ور مى سازد و روح او را همگام با دستورات دینى پرورش مى دهد. بنابراین، زیبایى خواهى انسان او را به سوى پذیرش صفات و كارهاى زیبا به پیش مى برد. از این رو، ترسیم درست و حقیقى از خداوند و دستوراتش هر انسانى را كه غبار غفلت بر قلبش ننشسته باشد به سوى خویش فرا مى خواند. در مقابل، درك زشتى كفر و كارهاى آلوده ساز، با ضمیر زیبایابى انسان ناسازگار است و انسان را به نفرت نسبت به آنها دعوت مى كند.

زیبایى بخشش
قرآن كریم بر زیبایى برخى از آرمانهاى اخلاقى و ارزشهاى انسانى تأكید مى كند و درباره بخشش و گذشت از دیگران مى فرماید:
«إِنَّ السّاعَةَ لآَتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»(33)
یعنى: بى شك روز رستاخیز فراخواهد رسید؛ با عفو و بخشش زیبا از لغزشهاى مردمان درگذر.
در این آیه به پیامبر صلى الله علیه و آله فرمان داده مى شود كه در برابر لجاجت، خطاكارى و مخالفتهاى پاره اى از مردمان ملایمت و محبت نشان ده و از گناهان ایشان صرف نظر كن و آنها را با بخششى زیبا كه توأم با سرزنش و ملامت نباشد مورد لطف خود قرار بده. بنابراین، همان طور كه امام رضا علیه السلام در تفسیر این آیه فرموده اند، عفو و بخشش زیبا آن گذشتى است كه همراه مؤاخذه و سرزنش نباشد: «العفو من غیر عتاب»(34) یعنى: عفو و بخشش بدون سرزنش صفح جمیل است.

بردبارى زیبا
در قرآن كریم، در توصیف صبر به زیبایى و فرمان به آن مى خوانیم:
«فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً»(35) یعنى: بنابراین، صبرى زیبا پیشه كن.
استقامت زیبا آن است كه به هیچ كس غیرخدا شكوه نكنى؛ به گونه اى كه غیر او كسى از مصیبت و گرفتارى تو با خبر نشود.(36) صبر جمیل و زیبا به معناى شكیبایى زیبا و قابل توجه است كه داراى تداوم باشد و ناامیدى در آن راه نیابد و همراه بى تابى و جزع و شكایت و آه و ناله نگردد.(37)
علامه محمدتقى جعفرى درباره زیبایى بردبارى مى نویسد:
«اگر چه زیبایى تحمل و شكیبایى نمود نقاشى و ترسیمى و منظر طبیعى ندارد، ولى از آن زیبایى برخوردار است كه هرگونه زیبایى را معنا و محتوا مى بخشد. انسان بردبار و شكیبا كه درونى آرام و واقع نگر دارد و از آن اضطراب و تلاطمها كه در ارتباط با نمودهاى جهان عینى تأثیر ناهنجار مى گذرد، به دور است. در این حالت است كه زیباها زیبایى خود را با بهترین وجه براى انسان نمودار مى سازند.»(38) بنابراین، دست یابى به روحى زیبا دستاورد انجام كارهاى زیبا و برگیرى ویژگیهاى زیباست.
بر این اساس همچنین «صبر زیبا» آن است كه انسان از حوادث دشوار زندگى نهراسد و پیمانه صبرش لبریز نگردد و سخنى كه نشان دهنده ناسپاسى، كفران، بى تابى و جزع اوست بر زبان جارى نسازد؛ چه، در سایه چنین صبرى آن حوادث نیز اسباب تكامل او را فراهم مى سازند.

جدایى و مفارقت زیبا
وقتى كه انسان نمى تواند براى اشخاص منحرف و كج رو كارى انجام دهد و آنان را به راه راست هدایت كند، از آنان دورى مى گزیند. در این جدایى نباید از شیوه زیبایى و زینت تعدى نماید و به مشكلات خویش و آنان بیفزاید، بلكه این كار را براى آگاهى و درس آموختن به آنان و تحصیل اعتدال روحى خود انجام دهد. اینجاست كه روح چنین فردى در مرتبه اى از زیبایى قرار مى گیرد كه در حال نفرت و جدایى نیز پاى را از محدوده انسانى و زیبایى بیرون نمى نهد. خداوند در قرآن به پیامبرش صلى الله علیه و آله فرمان مى دهد: «وَ اصْبِرْ عَلى ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً»(39)
یعنى: به آنچه مى گویند بردبار باش و از آنان دورى گزین، دورى و جدایى زیبا.
آنچه در مورد زیبایى مفارقت گفتیم، مربوط به جایى بود كه خود زندگى نیز، بشر را به سمت جدایى سوق مى داد. علاوه بر اینها، در قرآن نیز به مواردى از جدایى زیبا اشاره شده است. از باب نمونه، وقتى مردانى كه داراى قدرت زیادى هستند و بدین گونه همسرانشان را مورد ظلم قرار مى دهند، گوشزد مى كند كه یا همسر را به طور شایسته نگهدارید و یا با نیكى و احترام رهایش سازید، یا در سوره احزاب مى فرماید: «و سرّحوهُنّ سراحا جمیلا» یعنى: به صورت شایسته و زیبا زنان مطلقه را رها سازید.
واژه «سراح جمیل» به معناى رها ساختن همراه با محبت و احترام و ترك هر گونه خشونت و ستم و بى احترامى است. وقتى دو همسر به این نتیجه رسیدند كه نمى توانند با یكدیگر زندگى موفقى داشته باشند و تصمیم به جدایى گرفتند، باز هم نباید هر گونه بى مهرى، ظلم، بدگوئى و خشونت را براى خود جایز بدانند و مفارقت خویش را زشت نمایند، بلكه اگر پیوندها همراه صلح و صفا زیباست جداییهاى همراه با تفاهم و اصول نیز زیبا خواهد بود.
یكى از آثار مهم مفارقت زیبا و همراه با احترام این است كه امكان و زمینه برگشت به زندگى را در آنان فراهم مى سازد؛ زیرا گاه در آینده این زن و مرد بار دیگر به فكر تجدید زندگى مشترك مى افتند؛ دراین صورت اگر با بد رفتارى شدید از یكدیگر جدا شده باشند راه بازگشت را به روى خود بسته اند و در صورت بازگشت هم زمینه فكرى و عاطفى مناسبى ندارند؛ اما اگر با احترام و رعایت عواطف انسانى از یكدیگر جدا شده باشند، مى توانند دوباره با یكدیگر پیوند زناشویى موفق ببندند.

زیبایى رنگ خدا
به دنبال دعوت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله از همه پیروان ادیان، از آنان مى خواهد كه همه در تحت لواى یك پرچم در آیند و تنها یك رنگ را بپذیرند: «صِبْغَةَ اللّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ»(40)
یعنى: رنگ خدایى، و چه رنگى از رنگ خدایى بهتر است؟ و ما تنها عبادت او را مى كنیم.
این آیه قرآن از همه انسانها مى خواهد كه رنگهاى نژادى و قبلیه اى و سایر رنگهاى تفرقه انداز را از میان بردارند و همگى به رنگ الهى در آیند. مفسران نوشته اند برخى از مسیحیان فرزندان نوزاد خود را غسل تعمید مى دادند و گاه ادویه اى زرد رنگ به آن آب اضافه مى كردند و بر این تصور بودند كه این غسل با چنین رنگ ویژه اى سبب تطهیر نوزاد از گناه ذاتى كه از آدم به ارث برده است مى شود.(41) قرآن در مقابل چنین اندیشه اى مى گوید: بهتر این است كه به جاى رنگ ظاهرى و خراباتى و تفرقه انداز رنگ خدائى را بپذیرید و به سخنان او گوش فرا دهید تا جانتان از هر آلودگى پاك گردد و زیبا شود.

ج) اسلام و دستور به زیبایى و آراستن
دین مبین اسلام به عنوان كاملترین دستور زندگى بشر به تمام انسانها، بویژه مسلمانان به آراستن و زیبایى ظاهرى و باطنى خویش تأكید فراوان مى نماید و از آنها مى خواهد كه نسبت به شانه هاى زیبایى و زینت پراكنده در هستى و نیز نسبت به صفات خوبى و شكوهى كه در این دنیا براى ایشان میسّر است بى تفاوت نباشد و به زیباخواهى فطرى خویش توجه نموده و در راستاى كمال خویش از آنها استفاده نمایند. نتیجه چنین اندیشه اى تصحیح كج اندیشى رهبانیت است ـ اندیشه اى كه همه صفات زیبا و مظاهر زیباى زندگى پشت مى كند ـ بلكه به استفاده از زیبایى ها هدف مى دهد و آنها را در مسیر اعتلاى روحى انسان مورد دستور قرار مى دهد و یا آیه: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ»(42)
یعنى: اى پیامبر بگو: چه كسى زینتى را كه خداوند براى بندگانش پدید آورده و روزیهاى پاكیزه را، حرام كرده است.
بنابراین، بررسى دستورات و فرامین الهى در زمینه توجه به آراستن و زیبایى، ما را به این نتیجه رهنمون خواهد شد كه نه تنها اسلام در مقابل زیبایى جبهه نمى گیرد بلكه دستورات خویش را در راستاى زیبایى فطرى انسان تبیین مى كند؛ چه، خداوند دوست دارد آثار نعمتش را بر بندگانش ببیند.(43)

زیبایى و آراستن لباس
وقتى به گفتار و رفتار پیشوایان معصوم علیهم السلام و پیروان حقیقى آنان مى نگریم، مى یابیم كه پوشیدن لباس تمیز و داراى تجملى كه در شأن و حد و اندازه شخص باشد مطلوب شمرده شده است و تنوع در لباس را نیز اسراف نمى شمارند. اسحاق بن عمار از امام صادق مى پرسد: اگر مؤمن ده لباس داشته باشد، اسراف است. امام علیه السلام در جواب مى فرماید: خیر. دوباره سؤال مى كند اگر بیست لباس داشته باشد چگونه است؟ باز هم جواب مى فرماید: اشكالى ندارد. در مرتبه سوم مى گوید اگر سى لباس داشته باشد باز هم امام مى فرماید اشكالى ندارد؛ زیرا این كار اسراف نیست بلكه اسراف آن است كه لباس بیرونى خویش را در خانه بپوشى.(44) در سیره امام سجاد علیه السلام نقل شده است كه ایشان براى پوشش تابستانى خویش دو لباس به قیمت صد و پنجاه درهم تهیه مى كردند.(45) آن گاه كه پاره اى از كج اندیشان، ابن عباس را در لباسى فاخر و زیبا دیدند به او گفتند: ابن عباس تو در نظر، از همه با فضیلت تر هستى پس چگونه چنین لباس مى پوشى؟ او در جواب ایشان فرمود: كه خداوند در قرآن مى فرماید: «مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ»(46)
بنابراین، لباس زیبا و فاخر بپوشید ولى دقت كنید كه آن را از حلال تهیه كرده باشید.(47)
همچنین در احادیث فراوانى به پوشیدن لباس سفید توصیه شده و در بیان علت آن آمده است: زیرا لباس سفید خوش بوتر و زیباتر است.(48) تا آنجا كه پوشیدن لباس سیاه، مورد نكوهش قرار گرفته و لباس غم و اندوه و لباس اهل آتش معرفى شده است.(49) افزون بر آنچه گذشت، بر آراستن خویش براى ملاقات و دیدار با دوستان تأكیدى بیشتر شده است. امام صادق علیه السلام مى فرماید: مردى به خانه رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و درخواست دیدار با ایشان را داشت. وقتى كه حضرت خواستند از حجره خارج شوند و به ملاقات آن مرد بروند، در جلوى ظرف بزرگ آبى كه در داخل اتاق بود ایستادند و سر و صورت خویش را مرتب كردند، عایشه از مشاهده این كار تعجب كرد. پس از بازگشت آن حضرت از ایشان پرسید، یا رسول الله چرا هنگام خارج شدن از خانه در برابر ظرف آب ایستادید و موى و صورت خود را منظم كردید. رسول خدا صلى الله علیه و آله در جواب فرمودند: «یا عایشة ان الله یحب اذا خرج عنده المؤمن الى اخیه ان یتهیَّأَ له و أن یتجمَّل.»(50)
یعنى: اى عایشه، خداوند دوست دارد وقتى مسلمانى براى دیدار برادرش مى رود خود را براى ملاقات او آماده و بیاراید.

جوان و لباس زیبا
در گفتار و رفتار امامان علیهم السلام این نكته بیشتر به چشم مى خورد كه آنان بر زیبایى و آراستن جوانان توجه ویژه اى نشان داده اند. امام باقر علیه السلام فرمودند كه امام على علیه السلام در ایام خلافت خود با غلام خود قنبر براى خرید لباس به بازار آمد و دو لباس یكى به قیمت سه درهم و دیگرى دو درهم خریدارى كرد سپس به قنبر فرمودند: تو لباس سه درهمى را بردار. عرض كرد: شما شایسته تر به آن هستید؛ زیرا در مقابل مردم براى سخنرانى حاضر مى شوید و باید لباس بهترى بپوشید. حضرت فرمودند: تو جوان هستى و همانند جوانان دیگر به تجمّل و زیبایى رغبت بسیارى دارى... .(51)
چنین رفتارى از امام علیه السلام نشانگر این است كه باید به تمایل به خودآرایى و تجمل و زیبادوستى جوانان كه برخاسته از فطرت ایشان است در حد اعتدال حمایت كرد تا با پوشیدن لباس زیبا و گران قیمت تر تمایل زیباپسندى آنان ارضا گردد.

جوانان و بلند گذاشتن موى سر
همان گونه كه گذشت، اسلام، از زینتهاى حلال نهى نكرده؛ بلكه حرام كننده آن را نكوهش كرده است. از این رو، در كتابهایى كه بیانگر آداب اسلامى هستند آمده است:
«مردان را یكى از دو چیز سنت است: یا آن كه موى سر را بتراشند... و یا آن كه موى سر را بگذارند و تربیت كنند به آن كه بشویند و شانه كنند.»(52)
این بیان نشان مى دهد، كه مردان، بویژه جوانان در نگهدارى و تراشیدن موى سر مختارند ولى در صورت بلند گذاردن موى سر باید آن را مرتب نمایند و در نظافت و شانه زدن آن بكوشند؛ اما اگر در جامعه اى، تراشیدن موى سر ناپسند است رعایت عرف چنین جامعه اى از دیدگاه اسلام مورد توجه قرار گرفته است. از این رو، علامه مجلسى در بیان علت بلند گذاردن موى سر از سوى پیامبر و امام مى گوید: چون در اول اسلام تراشیدن موى سر در میان عرب عیب بزرگى به شمار مى رفت و پیامبر و امام نباید كارى بكنند كه در نظرها قبیح نماید حضرت رسول صلى الله علیه و آله موى سر را به اندازه چهار انگشت مى گذاشتند.(53)
این رفتار پیامبر اسلام، الگوى رفتارى همه جوانان مسلمان است كه نگهدارى موى سر و تراشیدن آن با توجه به نظر جامعه لازم و ضرورى است، اما در صورت نگهدارى موى سر، باید به آداب آن یعنى پاكیزگى و شانه كردن آن توجه اى ویژه داشت.

زینت و آراستن در نماز
قرآن به همه فرزندان آدم دستور مى دهد كه:
«یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»(54)
یعنى: اى فرزندان آدم! زینت خویش را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید.
این آیه مى تواند هم اشاره به زینتها و آراستن جسمانى باشد كه شامل پوشیدن لباس پاك و زیبا، شانه زدن موها، استفاده از عطر و بوى خوش و مانند آن باشد و هم شامل زیبایى هاى معنوى یعنى صفات انسانى و الهى باشد.
در حقیقت، این گفتار نكوهش از عمل زشتى جمعى از اعراب زمان جاهلیت است كه به هنگام آمدن به مسجدالحرام و طواف خانه خدا عریان و برهنه مى شدند قرآن، از نمازگزاران و شركت كنندگان در مجامع عمومى جامعه مى خواهد كه با لباسهاى كثیف و زشت حاضر نشوند؛ بلكه براى حضور در محضر الهى و سخن گفتن با او باید بهترین لباسها و زیباترین آنها را بپوشید. پیشوایان دین بهترین عمل كنندگان به این دستور بوده اند.
حضرت امام حسن علیه السلام بهترین جامه هاى خود را در هنگام نماز مى پوشید. برخى، از آن حضرت سبب این كار را پرسیدند. امام در جواب فرمود:
«ان الله جمیل و یحب الجمال فأتجمل لربى و هو یقول خذوا زینتكم عند كل مسجد.»(55)
یعنى: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد. به این جهت، خود را در پیشگاه الهى زینت مى كنم؛ خداوند فرموده است كه با زینتهاى خود در مساجد حاضر شوید.
بنابراین، بر اساس احادیث فراوانى زینت كردن و جامه هاى پاكیزه و فاخر پوشیدن، اگر از حلال تهیه شده باشد و متناسب با شأن فرد باشد مورد ستایش اندیشه اسلامى است و سبب خشنودى پروردگار مى شود.

زن، زیبایى و آراستن
زیباخواهى و آرایشگرى، بیش از آنچه در فطرت مردان وجود دارد در نهاد و سرشت زنان نهفته و با خمیره او عجین است، از این رو، دستورات اسلام نیز مطابق و همگام با نهاد و سرشت آنان تنظیم شده است.

انتخاب زن زیبا
اسلام، به مردان در هنگام انتخاب همسر توصیه مى كند هرگاه مردى از شما قصد ازدواج مى نماید، از موى دختر هم سؤال كند، چنان كه از رخسارش سؤال مى كند؛ زیرا مو یكى از دو ركن جمال و زیبایى است.(56)
و پیامبر صلى الله علیه و آله بهترین زنان امت خویش را آنان معرفى مى كند كه زیباترین و كم مهریه ترین آنها باشند.(57)
در اندیشه پیشوایان معصوم علیهم السلام توجه به زیبایى و جمال زن براى ازدواج مطلوب است؛ اما اصیل و تنها ركن نیست؛ بلكه گاه برخى از زیبارویان مورد نكوهش قرار مى گیرند؛ زیرا زیبایى به همراه اخلاق و دیندارى مورد تأكید قرار مى گیرد. پیامبر صلى الله علیه و آله به یاران خویش فرمودند: بپرهیزید از «خضراء دمن». به حضرت عرض شد: اى پیامبر! خضراء دمن چیست؟ فرمودند: دختر زیبایى كه در خاندان بد و پلیدى به وجود آمده و رشد كرده باشد.(58) و امام صادق علیه السلام نیز بر این نكته تأكید ورزید كه زن را تنها به خاطر مال و جمال به همسرى انتخاب نكنید؛ بلكه به دین و اخلاق او توجه بیشتر نمایید.(59)

زیبایى و آراستن زن براى همسرش
اسلام به زنان دستور مى دهد كه براى شوهران خود زینت نمایند و لحظه اى بدون زیبایى و آراستن نباشند كه پیامد چنین عملى اجر و پاداش و تداوم زندگى و محبت و عشق است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: سزاوار نیست كه زن هیچگاه بدن خود را بدون زینت گذارد، اگر چه با آویزان كردن گردنبندى باشد و سزاوار نیست كه دست زن بدون رنگ باشد؛ اگر چه با كمى حنا باشد و اگر چه آن زن پیر و كهنسال بوده باشد.(60)
تأكید بر زیبایى زنان تا آنجا صورت مى گیرد كه رسول خدا صلى الله علیه و آله به مردان فرمودند: ناخنهاى خود را از بیخ بگیرید و به زنان فرمودند: قدرى ناخنهاى خود را باقى گذارید كه بر زینت شما مى افزاید.(61)
در اندیشه اسلامى زینت زنان به هر آنچه كه سبب آرایش و زیبایى آنان گردد، جایز و مطلوب شمرده شده است.(62) آرایش و رعایت زیبایى مو و استفاده از روغن و سرمه هم مستحب است. انجام چنین رفتارى از سوى زنان سبب مى شود كه زندگى زناشویى ایشان از جهت غریزى سیر و لبریز شود تا در برخورد با مردان و زنان بیگانه احساس كمبود و نقص ننمایند و به سوى آنان متوجه نشوند و در راستاى كمال خویش به حركت در آیند.
قرآن نیز زینت زنان براى همسران خویش را جایز مى داند و تنها از آشكار كردن زینت ایشان براى نامحرمان انتقاد مى كند و مى فرماید: «قُلْ لِلْمُوءْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها...»(63)
یعنى: به زنان مؤمن بگو: دیدگان خویش باز گیرند و دامن خود حفظ كنند و زینت خویش نمایان نكنند جز آنچه كه آشكار است... .
اهداف زیبایى در اسلام
آنچه با بررسى و پژوهش در هدف و فلسفه زندگى انسان از دیدگاه اسلامى، روشن خواهد شد این است كه خداوند همه وجود را براى انسان و در تسخیر او خلق كرده است؛ ولى این پایان غایت مطلوب دینى نیست بلكه براى انسان نیز فرجام و هدفى بسیار مقدس تصویر مى كند و آن را محور اصلى تلاش و ارسال رسولان معرفى مى نماید.
قرآن كریم هدف خلقت انسان را تكامل و رسیدن به عبودیت مى داند و مى فرماید:
«ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإِْنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ»(64)
یعنى: ما جن و انس را خلق نكردیم مگر براى این كه عبادت نمایند.
بى نیازى خداوند ما را به این نكته رهنمون مى شود كه هدف او از آفرینش انسان به او بازگشت نمى كند بلكه به مخلوقات باز مى گردد و مایه كمال خود آنهاست. این آیه بر مسأله عبودیت و بندگى تكیه مى كند و با صراحت تمام آن را به عنوان هدف نهایى آفرینش جن و انسان معرفى مى نماید و اگر در برخى از آیات هدف اصلى خلقت مرگ و زندگى را آزمایش انسان معرفى مى كند(65). و یا اگر خلقت آسمانها و زمین را غایت دانستن و علم پیدا كردن به خدا و توانایى او مى داند(66)، باز هم هدف اصلى همان عبودیت است. مسأله «امتحان و آزمایش» و «علم و دانش» اهدافى هستند كه در مسیر عبودیت قرار مى گیرند و دستیابى به رحمت بى انتهاى الهى نتیجه این عبودیت و بندگى است.
به نظر نگارنده، این هدف و روح اصلى اسلام در مسأله مورد پژوهش ـ اسلام و زیبایى ـ نیز تبلورى ویژه دارد و در هر سه محور زیبایى هاى وجودى، توصیف افعال به زیبایى و دستور به زیبایى و آراستن نیز مورد توجّه قرار دارد.

هدف در زیبایى هاى وجودى
وقتى كه اثبات زیباخواهى فطرى انسان غیرقابل انكار شد زیبایى و جمال كه در معرض درك آدمى نهاده مى شود، سبب تحریك ذوق و احساس خاص زیباجویى و علاقه مندى او مى شود. بدین جهت، جمال خداوندى كه از مقوله غیرقابل شهود ظاهرى است به او عرضه مى شود تا انسان با مراجعه و درك شگفت انگیز زیبایى درون خود و شكوه و جلال و جمال هستى، به زیبایى خالق آنها پى ببرد و به سوى او حركت كند. در دعوت به نظاره زیبایى هاى وجودى عالم نیز این هدف دنبال مى شود. آنجا كه مى گوید: زیبایى آسمان را ما به وجود آورده ایم. در پایان نیز تصریح مى كند كه این زیبا آفرینى كار خالقى عزیز و یكتاست.(67) و آن را تذكرى براى بیدارى و به یاد آوردن انسانها بر مى شمارد.(68) آنان را كه تكذیب حق مى نمایند مؤاخذه مى كند و مى گوید اگر با دیده عبرت بین به آسمان و زیبایى آن مى نگریستند دیگر تكذیبى صورت نمى دادند.(69)
اسلام در تبیین زیبایى انسان؛ حركت حیوانات؛ زمین و دریا نیز در صدد بیدار كردن روح انسان است تا با دریافت آنها به عنوان معلولها در پى علت بر آید و با شناخت علت واقعى و خالق آنها خویش را به تكامل برساند. از این رو، در همه آن یادآوردها بصراحت، به صفات ویژه الهى اشاره مى كند و با آوردن واژه هاى لطیف، علیم، خبیر و... انسان را متوجه مبدأ اصلى مى نماید. شاید انسان در زیبایى هاى ظاهرى غرق شود و از زیبایى شهودى حق باز فرو ماند.
بنابراین، از همه انسانها خواسته شد تا به زیباییهاى عالم وجودى بنگرند و احساس خویش را به زیبایى تصاویر و زیبایى معانى كه خداوند آن را در هستى به ودیعه نهاده است بپرورانند و با اندیشه و تفكر و تدبر در آنها و عبور از زیبایى ظاهرى، به خداوند یكتا برسند.

هدف توصیف افعال به زیبایى
قرآن كریم، ایمان را زینت مى داند و عفو و بخشش، جدایى و مفارقت، بردبارى و صبر و رنگ الهى را زیبا معرفى مى كند تا حسّ زیباخواهى فطرى انسان را به سوى زیبایى هاى معقول دعوت كند تا تبیین نماید كه این اصول و آرمانها آن واقعیات زیبا هستند كه هم خودشان زیبایند و هم آن كس را كه به آنها متصف گردد، زیبا نشان مى دهند.
از آثار ناخوشایند رفتارى یك انسان، به زشتى روح و درون او پى مى بریم و از تبلور رفتارهاى زیبا او به روح زیبایش پى مى بریم؛ زیرا رفتارهایى را كه انسان به زیبایى توصیف مى كند وقتى با روح بیدار مى نگریم، خواهیم یافت كه در هر یك از این موارد، همسازترین گزینه با فطرت آدمى است.
علامه محمدتقى جعفرى در توصیف روحى كه مطابق با فرمانهاى الهى به زیباترین صورت به اعضا و جوارحش فرمان مى دهد، مى گوید: «وقتى به رفتار على علیه السلام در زمینه هاى مختلف و بخشش و توصیه به مراعات حق قاتلش مى نگریم تصور و دریافت چنین روح پر از حشمت و جلال، عالیترین شهود و ذوق زیبایابى ما نیز تحریك مى شود و سر مى كشد و حتى جهان هستى را هم كه چنین روحى در آن پرورده شده است براى ما زیبا مى نماید.»(70)

بنابراین، توصیف هاى موجود در بیانات الهى و پیشوایان معصوم علیهم السلام در صدد بیان وجود حقیقت زیباى رفتارهاى مذكور است، تا با فطرت زیباخواه انسان همراهى نماید تا در نتیجه انسان را به روح زیبایى انسان در پرتو انجام رفتارهاى زیبا برساند.

هدف در دستور به آراستن و زیبایى
آیا ممكن است خالق یكتا انسان را با روحیه و افكار زیباپسند بیافریند؛ ولى او را از به كارگیرى استعداد خدادادى خویش باز دارد. چنین سخنى خلاف حكمت و مقتضاى اندیشه صحیح است؛ بلكه هر استعدادى كه در انسان نهاده شده است راه به كمال و فعلیت رسیدن آن نیز تصویر شده تا انسان در مسیر زندگى گرفتار خطار نشود، علاوه بر این كه اگر اسلام انسانها را از استفاده زیبایى ها باز دارد، سبب تنفر انسان از چنین آیینى مى شود و چنین اندیشه اى با روح دینى كه بر اساس فطرت و نیازهاى بشر آمده است، سازگار نخواهد بود.
آن گونه كه گذشت قرآن، كسانى را كه زیبایى هاى حلال الهى را تحریم مى كنند نكوهش مى كند و استفاده بندگان از مواهب الهى را مطلوب مى داند و آن را غایت خلقت آنها معرفى مى كند. اسلام به جنبه هاى اجتماعى آراستن ظاهرى (به لباس پوشیدن، عطر زدن، شانه زدن، تمیز بودن و...) اهتمام مى ورزد تا در میان اجتماعات نیز مسلمان نمونه اى از انسان كامل باشد و اسباب دوستى و الفت میان مؤمنان را فراهم سازد. پوشیدن لباس و آراستن خود در نماز سبب نشاط در عبادت و به كارگیرى زینت ظاهرى براى رسیدن به زیبایى معنوى و معقول است.
آراستن زنان براى همسرانشان نیز سبب جلوگیرى مردان از گناه و حفظ حریم خانواده و انس و الفت در میان كانون گرم آن مى گردد و زندگى را صفایى ویژه مى دهد و روح مرد و زن را در مقابل یكدیگر داراى اهمیّت جلوه مى دهد.
بنابراین، رعایت دستورات به زیبایى سبب آرامش روحى و روانى انسان و زمینه ساز رسیدن به زیبایى هاى روحى و الهى است و همه موارد گفته شده و نشده در كمال یابى انسان اثرى بى بدیل دارند.

نتیجه گیرى
آیات الهى و روایات پیشوایان با یادآورى مظاهر زیبایى در آفرینش، از انسان مى خواهد تا با توجه به جلوه هاى خلقت، ستایشگر آفریننده آنها شود و بداند كه زیبایى خلقت انسان، زمین، آسمان، ستارگان و... همه او را به سوى خداوند دعوت مى كنند.
افزون بر این، توجه و تأكید بر زیبایى هاى برخى از رفتارها و افعال بدین جهت صورت گرفته است كه همگان را به سوى آنها با شوق و رغبت دعوت نماید و انسان را از زیبایى هاى ظاهرى به زیبایى هاى حقیقى تر و باطنى فراخواند تا فهم اهمیّت روح زیبا را در مقابل ظاهر زیبا براى بشر فراهم سازد.
در مرتبه اى فراتر از زیبایى هاى وجودى و توصیف رفتارهاى زیبا، اسلام بر آراستن و زیباسازى دستور مى دهد و از پیروان خویش مى خواهد كه در مقابل دوستان با لباسى آراسته ظاهر شوند، از جوانان مى خواهد كه یا موى خویش را كوتاه نمایند و اگر موى خود را بلند گذارند آن را تمیز و زیبا شانه نمایند و بهترین لباس ها را براى حضور در پیشگاه خداوند بپوشند.
اسلام به زنان دستور مى دهد در برابر شوهران خویش آراسته و زیبا، همراه با زینت ظاهر شوند. همه این فرامین به گونه اى بر زیبایى روحى ـ روانى انسان مى افزاید و محبوبیت و صمیمیت ویژه اى را به وجود مى آورد و انسان را از گناهان كه موجب زشتى روح او مى شود باز مى دارد.


_____________________
پی نوشت:
1ـ كارشناس ارشد فلسفه، محقق و نویسنده.
2ـ محمد معین، فرهنگ فارسى، انتشارات امیر كبیر، تهران، چاپ چهارم، 1360، ج 2، ص 1768.
3ـ حسن انورى، فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، تهران، 1381، ج 5، ص 3924.
4ـ ابراهیم مصطفى و دیگران، المعجم الوسیط، دار الدعوة، استانبول، ص 136.
5ـ محمد عماره، اسلام و هنرهاى زیبا، ترجمه مجید احمدى، نشر احسان، تهران، 1381، ص 15.
6ـ محمدتقى جعفرى، زیبایى و هنر از دیدگاه اسلام، نشر كرامت، تهران، 1375، ص 248.
7ـ محمد محمدى رى شهرى، میزان الحكمه، مكتب الاعلام الاسلامى، قم، 1403 ق.، ج 2، صص 77ـ76.
8ـ شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان، انتشارات علمیه اسلامیه، دعاى حضرت فاطمه، ص 71.
9ـ همان.
10ـ همان، دعاى مشلول، ص 132، دعاى مجیر، ص 144، دعاى نیمه رجب، ص 259 و دعاى شب عید فطر، ص 426.
11ـ همان، مناجات سوم از مناجات خمس عشر، ص 215 و مناجات پنجم، ص 218.
12ـ همان، دعاى سحر ماه رمضان.
13ـ صافات / 6.
14ـ فصلت / 12.
15ـ حجر / 16.
16ـ ق / 6.
17ـ تین / 4.
18ـ ر.ك.: سید محمدحسین طباطبایى، المیزان فى تفسیر القرآن، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، 1974 م.، ج 20، ص319؛ ناصر مكارم شیرازى و دیگران، تفسیر نمونه، دار الكتب الاسلامیه، تهران، چاپ بیست و سوم، 1379، ج 27، ص144.
19ـ غافر / 64؛ تغابن / 3.
20ـ ر.ك.: فخر رازى، التفسیر الكبیر، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1420ق.، ج 20، ص 552.
21ـ نحل / 7ـ5.
22ـ همان / 6.
23ـ همان / 8.
24ـ ر.ك.: ناصر مكارم شیرازى و دیگران، پیشین، ج 11، ص 161.
25ـ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى، مؤسسه امیرالمؤمنین علیه السلام ، قم، 1381، خطبه 165، ص222.
26ـ نمل / 60.
27ـ حج / 63.
28ـ نهج البلاغه، پیشین، خطبه 91، ص 119.
29ـ اعراف / 74.
30ـ نحل / 14.
31ـ حجرات / 7.
32ـ سید محمدحسین طباطبایى، پیشین، ج 18، ص 313.
33ـ حجر / 58.
34ـ عبد على بن جمعه الحویزى، تفسیر نور الثقلین، دار الكتب العلمیه، قم، ج 3، ص 27.
35ـ معارج / 5.
36ـ جلال الدین السیوطى، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، دار احیاءالتراث العربى، بیروت، 1421ق.، ج 8، ص 259.
37ـ ناصر مكارم شیرازى و دیگران، پیشین، ج 25، ص 17.
38ـ محمدتقى جعفرى، پیشین، ص 302.
39ـ مزمل / 10.
40ـ بقره / 138.
41ـ سید محمدحسین طباطبایى، پیشین، ج 1، صص 313ـ312؛ الفضل بن الحسن الطبرسى، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، دارالفكر، بیروت، 1414 ق.، ج 1، ص 369.
42ـ اعراف / 31.
43ـ محمد بن یعقوب الكلینى، الفروع من الكافى، دار الكتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1362، ج 6، ص 438: «و یحبّ ان یرى اثر نعمته على عبده».
44ـ همان، ص 441.
45ـ همان.
46ـ اعراف / 31.
47ـ محمد بن یعقوب الكلینى، پیشین، ص 442، حدیث 7.
48ـ همان، صص 446ـ445.
49ـ همان، ص 449.
50ـ الحسن بن الفضل الطبرسى، مكارم الاخلاق، مؤسسه النشر الاسلامى، قم، 1416 ق.، ج 1، صص 85ـ84.
51ـ میرزا حسین النورى، مستدرك الوسائل، المكتبة الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 210.
52ـ محمدباقر مجلسى، حلیة المتقین، مؤسسه انتشارات هجرت، قم، چاپ نهم، 1375، ص 174.
53ـ همان.
54ـ اعراف / 31.
55ـ هاشم الحسینى البحرانى، البرهان فى تفسیر القرآن، دار الكتب الاسلامیه، قم، 1393 ق.، ج 8، ص 10.
56ـ محمد بن الحسن الحر العاملى، وسائل الشیعه، انتشارات اسلامیه، تهران، 1384 ق.، ج 14، ص 37.
57ـ محمد بن یعقوب الكلینى، پیشین، ج 5، ص 324.
58ـ همان، ص 332.
59ـ محمد بن الحسن الحر العاملى، پیشین، ج 14، ص 30.
60ـ همان، ج 1، ص 410، ج 14، ص 163؛ محمدتقى مجلسى، روضة المتقین، بنیاد فرهنگ اسلامى، قم، ج 8، ص 365.
61ـ همان، ج 1، ص 435.
62ـ همان، ج 1، ص 432؛ ج 14، ص 135.
63ـ نور / 31.
64ـ ذاریات / 56.
65ـ ملك / 2.
66ـ طلاق / 12.
67ـ فصلت / 12.
68ـ برداشت از آیه 13 سوره صافات.
69ـ ق / 5.
70ـ محمدتقى جعفرى، پیشین، ص 304. 

منبع: وبسایت موسسه جهانی سبطین