آیا مردم به آشتی ملی باور دارند؟

طی برنامه آشتی ملی تعدادی از افراد به صورت نمایشی زندانی و بدون محاکمه محکوم می شوند تا دیوار کوتاهی باشند که حکومت تمام مشکلات، موانع و مصیبت های ملت و مردم به طرف آن ها نشانه گیرد.

حکومت پهلوی هم از آشتی ملی حرف می زد!

همزمان با اوج گیری اعتراضات مردم انقلابی ایران در اواخر رژیم پهلوی، حکومت شاهنشاهی دست به حرکات تاکتیکی جدیدی زد. به طور کلی رویکرد رژیم در اوج تظاهرات مردم را می‌توان در اجرای سیاست «چماق و هویج» خلاصه کرد. حکومت به طور همزمان و یا مقطعی تلاش می‌کرد تا هم رویه سازشکارانه با مخالفین را در پیش گیرد و هم در مواقعی برخورد خشن و تهاجمی را در قبال مخالفین پیش ببرد. در راستای همین رویکرد متناقض بود که حکومت پهلوی تلاش می کرد تا در کنار روی کار آوردن دولتهای خشونت طلبی همچون کابینه غلامحسین ازهاری از دولتهایی با گرایشهای آشتی جویانه نیز بهره ببرد.

این طرح با روی کار آمدن جعفر شریف امامی و اقداماتی چون مجازات سوءاستفاده کنندگان، آزاد گذاردن مطبوعات و ... رسماً آغاز می گردید و توسط دولتهای بعدی ادامه یافت. اما در کنار این اقدامات، از شهریور 57 تا بهمن همان سال اقدامات دیگری نیز در راستای اجرای این طرح عملی گردید. (1)

انحلال نهادهای حکومتی 

الف) انحلال ساواک
ساواک که مهمترین نهاد امنیتی و اطلاعاتی رژیم شاه بود؛ نقش مهمی در سرکوب عناصر ضد نظام سلطنتی داشت. این سازمان با اعمال شکنجه های غیرانسانی، یکی از عمده‌ترین دلائل گسترش نارضایتی عمومی و گرایش نهائی مردم به سوی تحرکات انقلابی و به سقوط کشاندن نظام سیاسی حاکم بر کشور بود.

از این رو با توجه به سوابق و عملکرد این نهاد در ایجاد نارضایتی عمومی، عوامل حکومت پهلوی بر آن شدند با انحلال این سازمان، فضای ملتهب کشور را آرام نمایند. این موضوع در نهایت با طرح پیشنهاد انحلال ساواک توسط بختیار در 4 بهمن ماه سال 1357 به عنوان لایحه انحلال ساواک در مجلس ملی و مجلس سنا به تصویب می رسد. در واقع انحلال این سازمان یکی از راهکارهای حکومت برای آرام کردن مردم بود.

ب) انحلال حزب رستاخیز
شاه که از نارضایتی مردم از حزب و نقش آن در تشدید بحران آگاه بود، به ناچار تن به انحلال آن داد. بنابراین، رژیم در ادامه تاکتیک اتخاذی خود ابتدا کمکهای دولتی به حزب را قطع، سپس، موجودیت آن را به طور کامل منحل می کند.

مصوبه‌هایی برای آرام کردن مردم:

الف)تغییر تاریخ از شاهنشاهی به شمسی
علاوه بر حذف و یا انحلال سازمان ساواک و حزب رستاخیز، برخی از برنامه ها و یا طرحهای مصوب دولتی نیز حذف و به وضعیت سابق بازگشتند. از جمله این موارد می توان به تغییر تقویم از شاهنشاهی به شمسی اشاره نمود. در واقع تاریخ ایران پیش از این تغییر بر پایه شمسی قرار داشت؛ این تقویم در 24 اسفند 1354 همزمان با سالگرد تولد رضاشاه به تاریخ شاهنشاهی تغییر می کند که تصویب این طرح در کنار برگزاری جشنهای 2500 ساله شاهنشاهی باعث خشم مردم و گروههای مذهبی می گردد. از این رو با ناآرام شدن فضای کشور در سال 57، شریف امامی کوشید پس از تشکیل دولت «نظر مذهبیها را جلب کند. بنابراین تقویم شاهنشاهی را لغو کرد...» بدین ترتیب تاریخ کشور در 5 شهریور سال 1357 به تاریخ سابق خود یعنی تاریخ شمسی بازمی گردد.

ب)بستن برخی قمارخانه‌ها و تظاهر به مبارزه با بهائیت
از جمله سیاستهای دیگری که حکومت در این مقطع کوتاه برای  تظاهر به دینداری به انجام داد بستن برخی قمارخانه ها بود.  بدین ترتیب دولت «پنجاه و هفت قمارخانه وابسته به بنیاد پهلوی را بست...» اقدام دیگر حکومت در این زمینه که قطعا از ظاهرسازی فراتر نمی‌رفت، مبارزه با بهائیت بود.  

مقابله با برخی چهره‌ها

الف)لزوم خروج برخی چهره‌ها از کشور
از دیگر اقدامات رژیم پهلوی در اجرای تاکتیک آرام سازی شرایط انقلابی، می توان به مقابله با برخی از رجال حکومتی اشاره نمود. در این راستا شریف امامی نخست وزیر وقت، در ابتدا «از اعضای فاسدتر خانواده سلطنتی خواست تا برای مدت زیادی از کشور خارج شوند...» بعدها با صلاحدید حکومتهای خارجی حتی شخص شاه و ملکه نیز از کشور خارج شدند. البته در این میان کم نبودند کسانی که نه برای بازگشت آرامش به کشور و اعاده حیثیت حکومت، بلکه به خاطر ترس از جان خود از کشور خارج شدند.

ب)دستگیری و بازداشت برخی چهره‌ها 
در این میان حکومت برای آرام کردن مردم اقدام به بازداشت برخی از چهره‌ها نیز کرد. کسانی چون «هژبر یزدانی سرمایه دار ثروتمند به جرم یک سرقت بزرگ دستگیر شد، دو نظامی عالیرتبه، پزشک مخصوص شاه و مدیر عامل هواپیمایی ملی ایران نیز به بهانه بهائی بودن پاکسازی شدند.» علاوه بر این، افراد سرشناس سیاسی و یا نظامی دیگری همچون امیرعباس هویدا و ارتشبد نصیری نیز بازداشت و زندانی گشتند.(2)

اما هیچ کدام از این راه ها مردم معترض آرام نکرد و آن ها همچنان به راه خود ادامه دادند تا ماموران و مسوولان حکومتی فرار را بر قرار ترجیح دهند.

پی نوشت:
1- شاه نمایش آشتی ملی را چگونه اجرا کرد؟، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
2- ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهامیان

---