اعتصاب یازده وزارتخانه!

با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، امام خمینی حکم نخست وزیری دولت موقت را به نام مهدی بازرگان صادر کرد. او به مدت ۹ ماه (به طور دقیق ۲۷۵ روز) سمت نخست وزیری موقت را بر عهده داشت. پس از اشغال سفارت آمریکا توسط دانشجویان در ۱۳ آبان وی و دولت او به طور کامل استعفا کردند. 

در پانزدهم بهمن‌ماه سال 1357، امام خمینی مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت منصوب کرد. این اقدام، تحقق وعده رهبر انقلاب در سخنرانی تاریخی سه روز پیش در بهشت زهرا بود؛ جایی که ایشان با قاطعیت، غیرقانونی بودن دولت بختیار و عزم راسخ خود برای تعیین دولت جدید را به شکلی صریح ابراز کردند. در هفت روز بین پانزدهم تا بیست‌ودوم بهمن‌ماه، اخبار فراوانی از نقاط مختلف کشور و تهران منتشر می‌شد که همگی حاکی از فرو ریختن پیاپی سنگرهای سیاسی و نهادی رژیم پهلوی بود. 

در شامگاه ۱۴ بهمن طی جلسه‌ای که با حضور اعضای شورای انقلاب اسلامی در اقامتگاه امام خمینی در دبستان علوی شماره ۲ برگزار شد مهدی بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت تعیین شد. حکم نخست وزیری بازرگان در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۷ مصادف با۶ ربیع‌الاول ۱۳۹۹ ابلاغ شد و در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ در آمفی تاتر مدرسه علوی به او اعطا شد. در حکم نخست وزیری بازرگان آمده بود:
بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حسب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آرای اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبری جنبش ابراز شده‌است و به موجب اعتمادی که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعی که از سوابقتان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط و حزبی بستگی به گروهی خاص، مأمور تشکیل دولت موقت می‌نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت دربارهٔ تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید.(1)

همراهی کارکنان وزارت خانه ها با بازگان

پنجشنبه نوزدهم بهمن‌ماه 1357 در اوج التهابات سیاسی و انقلابی کشور، روزنامه «کیهان» عکس صفحه اول خود را به دیدار تاریخی صبح آن روز همافران با رهبر انقلاب در مدرسه علوی اختصاص داده بود. اما در همان صفحه و در کادر زیر این عکس، خبری کوتاه با این تیتر منتشر شد که «کارکنان 11 وزارتخانه فقط از دولت بازرگان اطاعت می‌کنند». در ادامه این خبر می‌خوانیم که علاوه براین سازمانها، کارمندان و کارکنان یازده وزارتخانه دولت هم به حمایت از نخست‌وزیر منتخب امام خمینی پرداختند که عبارت بودند از: «وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارائی، بازرگانی، کشاورزی، کشور، دادگستری، بهداری، مسکن و شهرسازی، نیرو، اطلاعات و جهانگردی، سازمان برنامه و پست و تلگراف».(2)

همچنین خبرنگار کیهان به نقل از منابع آگاه نوشت: «اعلام وفاداری کارکنان وزارت امور اقتصادی دارائی، کنترل خزانه کشور را به دست مهندس بازرگان می‌سپارد. خزانه‌داری ایران که 80 درصد درآمدهای دولت در آنجا متمرکز می‌شود، در پی اعتصابهای چند ماهه اخیر خالی شده است».

همچنین سازمانهای دیگری همچون «کارکنان متروی تهران، دانشجویان و استادان دانشکده هنرهای تزئینی، استادان دانشکده حقوق دانشگاه ملی، سازمان ملی دانشگاهیان، دانشکده علم و صنعت، دانشسرای عالی تهران و تبریز، دانشگاه تبریز، کارکنان سازمان امور اداری و استخدامی، انجمن اسلامی دانشگاه، کانون معلمان ناحیه 15 و کارکنان بیمارستانها» نیز نسبت به مهندس بازرگان ابراز وفاداری کردند. این خبر اگر چه در میان رویدادهای مهمی همچون بیعت همافران با امام یا اظهارات بختیار در خصوص تصمیمات امام و بازرگان چندان دیده نشد، نشان‌دهنده فروپاشی ساختار اداری و سیاسی نظام پهلوی بود؛ ساختاری که رضاشاه پهلوی آن را پایه گذاشت و محمدرضا پهلوی بر پایه افزایش درآمدهای نفتی در دهه‌های 1340 و 1350 به گسترش آن دست زد.

پس از اشغال سفارت آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، بازرگان و اعضای دولت وی به طور دسته جمعی استعفا نمودند.
 
پی نوشت:
1- صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
2- مشروعیت زدایی از دولت بختیار، سیدمرتضی حسینی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

---