قرص برنج، بسیار کشنده است
ضرورت جمع‌آوری قرص برنج از عطاری‌ها
قرص برنج در چند سال اخیر مثل مرگ موش برای خود شهرتی به هم زده است. خبر مرگ كسانی كه در اثر استفاده از این قرص جان خود را از دست می‌دهند، هر چند وقت یك بار، تیتر صفحه حوادث روزنامه‌ها می‌شود.
آخرین خبرها، خبر مرگ پویای 18 ساله، زینب 17 ساله و پسر مجهول‌الهویه 18 ساله ای است كه ظرف چند روز گذشته فوت شده‌اند.
مسمومیت با قرص برنج در سال های اخیر به عنوان یک عامل مهم مسمومیت های شدید و منجر به فوت، بخصوص در کشور ما محسوب می‌گردد.
آمارهای منتشر شده، حکایت از مشاهده 124 مورد مسمومیت با قرص برنج در سال 84 و دو ماهه ی نخست سال 85 در شهر تهران دارد که غالبا افراد 16 تا 30 را تشکیل می دهد.
ماهیت قرص برنج
قرص برنج تركیب خطرناكی از فسفیدهاست كه برای جلوگیری از آفت‌زدگی برنج انبار شده مصرف می‌شود. اما از ابزار اصلی خودكشی در بزرگسالان هم به شمار می‌آید. برای مثال این ماده شایع ترین عامل خودكشی در هند است و خوردن یا استنشاق اتفاقی این ماده نیز می‌تواند عوارض شدید و حتی كشنده‌ای در برداشته باشد.
به عقیده متخصصان دوز كشنده این قرص در انسان نامشخص است، ولی مواردی از مرگ در اثر خوردن تنها نصف قرص (5/1گرم) نیز گزارش شده است.
دكتر شاهین شادنیا، سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان در توضیح عملكرد این سم می‌گوید: «فسفید یك سم داخل‌سلولی است، یعنی از فعالیت آنزیم‌هایی كه در تنفس سلول نقش دارند، ممانعت می‌كند. همچنین با ساخت پروتئین تداخل دارد و مانع سنتز پروتئین می‌شود. ایجاد این گونه اختلال در عملكرد سلول، نهایتا باعث مرگ سلولی می‌شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «اما این سم كشنده، سلول‌های شریان‌های كوچك انتهای بافت قلب و همچنین بافت ریه را بیش از هر نقطه دیگر تحت تاثیر قرار می‌دهد. تخریب این سلول‌ها باعث نشت مایع به فضای خارج عروق می‌شود و ضربان نامنظم قلب (آریتمی قلبی) و اِدم ریوی را در پی دارد.»
دكتر شادنیا در ادامه با اشاره به اینكه احتمال مرگ در اثر استفاده از این سم، بسیار بالا و مانند سیانور است و متاسفانه این سم، هیچ پادزهری ندارد، می‌گوید: «نصف یك قرص 3 گرمی برای یك فرد بالغ دوز كشنده محسوب می‌شود، اما به هر حال هر چقدر فرد مسموم زودتر به مراكز درمانی برسد، احتمال زنده ماندنش بیشتر است، هر چند كه به هر حال درمان قطعی وجود ندارد و حتی پس از اقدامات درمانی باز هم ممكن است فرد نتواند مرحله حاد را پشت سر بگذارد و ظرف 24 تا 48 ساعت جانش را از دست بدهد.»
در خیلی از مسمومیت‌ها، در همان مراحل ابتدایی سطح هوشیاری پایین می‌آید و بیمار درد و اقدامات درمانی را حس نمی‌كند، اما در مورد قرص برنج، كُما در مراحل نهایی رخ می‌دهد. دكتر شادنیا در این مورد می‌گوید: «مسمومیت با این سم علائم تخصصی ندارد. تهوع، درد شكم، عطش شدید و در نهایت افت فشار خون علایمی هستند كه یك ساعت پس از مصرف سم بروز می‌كنند و در اكثر موارد در طی چند ساعت به دنبال بروز عارضه ریوی منجر به مرگ می‌شوند.»
البته اگر بخت یار كسی باشد و این مرحله را پشت‌سر بگذارد، آنگاه نوبت به عوارض كبدی و كلیوی می‌رسد كه به گفته دكتر شادنیا این عوارض كوتاه مدت هستند و به تدریج بهبود می‌یابند.
حلقه ی مفقوده
سال گذشته به دنبال چند مورد مرگ ناشی از قرص برنج در یك مدرسه دخترانه، عنوان شد كه قرص برنج شباهت ظاهری به قرص‌های توهم‌‌زا دارد و افراد سودجو از این موضوع سوء‌استفاده كرده و آنها را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند.
دكتر حسین حسنیان مقدم، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌های بیمارستان لقمان در این رابطه می‌گوید: «داروخانه‌ها در حال حاضر حداقل در سطح تهران این دارو را نمی‌فروشند و عمده افراد این قرص را از عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها تهیه می‌كنند.»
به گفته دكتر حسنیان در یكی از طرح‌های تحقیقاتی بخش مسمومین بیمارستان لقمان كه از 48 نقطه تهران شامل عطاری‌ها، داروخانه‌ها و سم‌فروشی‌ها به عمل آمده بود، مشخص شد كه داروخانه‌ها هیچ‌كدام این دارو را نفروخته‌اند، ولی عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها هر كدام این دارو را به قیمت 50 تا 250 تومان در دسترس افراد عادی قرار داده‌اند.
دكتر حسنیان با اشاره به اینكه برای قرص برنج هنوز جایگزین مناسب و بی‌خطری ساخته نشده، ادامه می‌دهد: «این قرص در واقع ضد آفت برای برنج است و علت اینكه وزارت بهداشت هنوز اقدامی برای جلوگیری از تولید قرص برنج نكرده، این است كه با این كار قیمت برنج دو برابر خواهد شد. ولی در هر حال اقدامی هم برای اینكه یك فرد عادی نتواند به راحتی از هر مكانی این قرص را تهیه كند، صورت نگرفته است.»
وی با انتقاد از عرضه بی حساب و كتاب این قرص‌ها در عطاری‌ها، در مورد نحوه عرضه و استفاده از این قرص‌ها می‌گوید: «این قرص‌ها باید با بسته‌بندی ضخیم عرضه شود تا کسی نتواند به راحتی آن را ببلعد، به عنوان مثال باید آن را در یک پوشش پلاستیکی غیر شکننده، مشبک و منفذدار قرار داد تا گاز فسفین به راحتی از آن خارج شود، ولی قابل مصرف خوراکی هم نباشد.»
سمیه شرافتی
*مطالب مرتبط :
