رفیق شفیق شاه

در طول پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی و پیش از پیروزی انقلاب ایران، رابطه تهران و قاهره رابطه‌ای بسیار گرم و دوستانه بود چنان‌که شاه ایران، انور سادات را برادر محبوب خود می‌نامید. پس از پیروزی انقلاب ایران و تبعید شاه از ایران، وی مدتی از آخرین روزهای زندگی خود را به دعوت دوست سابق و وفادار خود در کشور مصر گذراند و پس از بازگشت از چند سفر دوباره به مصر بازگشت و روزهای واپسین عمر خود را در این کشور سپری کرد.

زمانی که حتی دولتهای غربی نیز دروازه‌های ورودی خود را به روی شاه بستند، سادات به گرمی شاه را پذیرفت و در اسوان مصر به استقبال از وی شتافت؛

قطعا مصر و مشخصا مصرِ دوران انور سادات، جایگاه ویژه‌ای در معادلات سیاسی پهلوی دوم داشت؛ مصداق عینی این مسئله را می‌توان در پناه دادن شاه از سوی مصر پس از خروج وی از ایران مشاهده کرد؛(1)


سادات به ایران نیز سفر کرد و حتی در یکی از این سفرها، همسر سادات در فرودگاه برای ابراز میزان دوستی شاه و سادات، چند کلمه به زبان فارسی در برابر فرح دیبا، همسر شاه، سخن گفت و این بیانگر اوج مودّت میان این دو دولت بود...

پس از مرگ محمدرضا شاه پهلوی، انور سادات با دعوت از مردم مصر برای ادای احترام به شاه، جنازه وی را با تشریفات کامل نظامی و رسمی در مسجد الرفاعی که مهم‌ترین مسجد کشور مصر، دفن کرد.

پایگاه انقلاب اسلامی در مصر

برخلاف تصور انور سادات، انقلاب اسلامی بلافاصله پس از پیروزی، تاثیر خود را بر گروه‌های اسلام‌گرای مصر گذاشت؛ در واقع انقلاب اسلامی به عنوان عاملی بیرونی، مخالفان انور سادات را در مقابل وی جسورتر کرد؛ شاید تمامی گروه‌های اسلام‌گرای مصری در مورد ماهیت انقلاب اسلامی ایران توافق نداشتند، اما در یک نکته مشترک بودند و آن هم این بود که انقلاب ایران، تز بازگشت به اسلام را یک قدم از تئوری فراتر برده و آن را در مرحله عمل نیز اثبات کرده است و از سوی دیگر الگویی از توفیق مبارزات ضدامپریالیستی را به نمایش گذاشته و همین دو فاکتور سبب شد تأثیرات انقلاب اسلامی بر توده‌های مردم و جنبشهای اسلامی در مصر انکارناپذیر باشد.

مصداقی دیگر از تاثیر انقلاب ایران بر گروه‌های اسلام‌گرای درون مصر این بود که جمعیت اخوان‌المسلمین تحت تاثیر انقلاب ایران، از رکودی ده‌ساله خارج شد و انقلاب ایران را در چهارچوب مبارزه جهانی میان اسلام و کفر قلمداد و با صدور بیانیه‌های متعدد حمایت خود را از این انقلاب اعلام کرد.

در بعد بین‌المللی و فرامرزی پیمان کمپ دیوید را زیر سوال برده بود و از سوی دیگر تاثیرات و پیامدهای این انقلاب تا بیخ گوش انور سادات نیز رسیده بود و مخالفان داخلی وی را جری‌تر ساخته بود. گروه‌های اسلامی با الهام‌بخشی از انقلاب ایران در مصر بار دیگر احیا شده بودند و با الگو قرار دادن ایران و انقلاب ایران، انتقادات مختلفی را نسبت به سبک حکومت‌داری و کشورداری در مصر از سوی سادات ایراد می‌کردند.
 
در تحلیل علل موضع‌گیری خصمانه انور سادات نسبت به رژیم انقلابی ایران باید این گونه عنوان کرد که سطح روابط دیپلماتیک و شخصی و صمیمانه میان انور سادات و محمدرضا پهلوی در سالهای پایانی حکومت پهلوی دوم به‌شدت افزایش یافته بود؛ محمدرضا مصر را از سویی کشوری می‌دانست که پس از سرنگون شدن رژیم جمال عبدالناصر، از حمایت آمریکا بهره‌مند شده است و ازهمین‌رو دوست نداشت در مقابل کشور مورد حمایت آمریکا، ژست خصمانه داشته باشد و از سوی دیگر، مصر را به عنوان متحد خود در میان اعراب برگزیده بود تا از این طریق موازنه نامتوازن همیشگی خود با کشورهای عربی را تعدیل کند. از سوی دیگر مصر نیز از مزایای رابطه با محمدرضاشاه نهایت استفاده را می‌کرد و از درآمدهای سرشار ایران در آن زمان نیز بی‌نصیب نمی‌ماند.(2)

معادلات ذهنی انور سادات با وقوع انقلاب به هم ریخت

انقلاب اسلامی ایران، تمامی معادلات ذهنی انور سادات را برهم زده بود و با ایده صدور انقلاب، از سویی جایگاه مصر را در میان اعراب متزلزل کرده بود و سادات و مصر را به شخصیت و کشوری ایزوله مبدل ساخته و از سوی دیگر، گروه‌های داخلی اسلام‌گرای مصر را علیه رژیم سادات قوی‌تر کرده بود. بسیاری از این گروه‌ها با تاثیرپذیری از انقلاب اسلامی، علیه رژیم سادات فعال شده بودند. آنها معتقد بودند انقلاب ایران الگویی مناسب برای مبارزه با استکبار و امپریالیسم در اختیار آنها قرار داده است. تمامی این مسائل در کنار نوستالژی ارتباط صمیمانه سادات و محمدرضا، که به واسطه انقلاب اسلامی برهم خورده بود، سبب شد سادات در گفتار و عمل، موضعی خصمانه علیه انقلاب اسلامی اتخاذ کند؛ هرچند که وی با پذیرایی از شاه پس از فرار از ایران، تا مدتی مجدداً این نوستالژی را برای خود احیا کرد.

پی نوشت: 
1-سایت اطلاع رسانی جهان
2- راز دشمنی انورسادات با انقلاب اسلامی، محمد اسماعیل شیخانی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

---