حقیقت مرگ چیست؟

لطفاً درباره مرگ و حقیقت آن، مرا راهنمایى كنید .
قرآن كریم از مرگ با عنوان «توفّى» یاد كرده است.[1] این واژه در لغت، به معناى «گرفتن چیزى به طور تمام و كمال» است؛ به عبارت دیگر در زبان عربى، هر گاه كسى چیزى را به كمال و تمام و بدون هیچ كم و كاستى دریافت كند، از این كلمه استفاده می شود. [2]
قرآن می فرماید:
«اللّه  یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِى لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِكُ الَّتِى قَضَى عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمّىً »؛ [3]
«خدا روح مردم را هنگام مرگشان به تمامى باز میستاند، و [ نیز] روحى را كه در [ موقع ]خوابش نمرده است، می گیرد . پس آن [ نفسى] كه مرگ را بر او واجب كرده، نگه می دارد و آن دیگر [ نفس ها] را تا هنگامى معیّن [ به سوى زندگى دنیا ]باز پس میفرستد» .
در این آیه، هم از مرگ و هم از خواب ـ كه شباهتى به مرگ دارد ـ به «توفّى» و سپس به «امساك» تعبیر شده است؛ نه به «قبض». علاوه بر آنكه موت را وصفى براى روح شمرده است؛ یعنى، روح به وسیله موت، بدن مادى را ترك كرده و وفات می کند.
به بیان دیگر، آنچه از این آیه و مشابه آن استفاده می شود، آن است كه مرگ، تحویل گرفتن است؛ یعنى، آدمى هنگام مرگ با تمام شخصیتش ـ كه همان روح او است ـ در اختیار مأموران الهى قرار می گیرد و آنان انسان را دریافت می کنند. بنابراین، مرگ از دیدگاه اسلام، نیستى و نابودى نیست؛ بلكه انتقال از عالمى به عالم دیگر بوده و در حقیقت روز مرگ، هنگام بازگشت به خدا و سوق به سوى او است. [4]
همچنین از آنجایى كه روح از عالم مجردات بوده و از موطن اصلى خود، به نظام مادى و دنیاى خاكى هبوط كرده است؛ با مرگ، به سوى عالمى كه از سنخ عالم روح و موطن اصلیاش است، قدم برمی دارد.
به بیان دقیق تر، انسان ممزوج از یك اصل و یك فرع است. اصل، «روح» و فرع، «بدن» آدمى است. روح كه حقیقت اصلى انسان است، از عالم مجردات بوده و به عالم مادى هبوط كرده است؛ اما بدن خاكى از عالم طبیعت و ماده بوده و با حقیقت روح ـ كه از عالم مجردات است ـ بیگانه میباشد. از آنجایى كه انسان از ابتداى خلقتش، روى زمین به سوى خداوند در حركت است40؛ با «مرگ» سرفصل خاصى از این حركت را در سیر به سوى خداوند، شروع می کند و براساس آن، میان روح مجرد و بدن خاكى جدایى میافتد و با مرگ، روح به منزلى از منزل هایى كه در مسیر حركتش به سوى موطن اصلى و اولى خود وجود دارد، برمیگردد.
امام صادق علیه السلام این حقیقت را چنین توضیح می دهد: «... و به این ترتیب انسان از دو شأن دنیا و آخرت خلق شده است . هنگامى كه خداوند این دو شأن را با هم گرد آورد، حیات انسان در زمین مستقر می شود؛ زیرا حیات از شأن آسمان به شأن دنیا نزول كرده است و هنگامى كه خداوند میان آن دو شأن مفارقت ایجاد كند، آن مفارقت، «مرگ» است و در آن حال، شأن آخرت به آسمان باز خواهد گشت . بنابراین حیات در زمین و مرگ در آسمان است و این بدین جهت است كه در هنگام مرگ، میان روح و جسد [ مادى]، تفرقه ایجاد می شود؛ روح به قدس اولى بازگردانده می شود و جسد در همان زمین باقى میماند؛ زیرا كه از شأن دنیا است». [5]
بنابراین، مرگ «بازگشت فرع به اصل و سرآغاز صعود و عروج روح است؛ نه انهدام، نابودى و نیستى».
آنكه مردن پیش چشمش «تهلكه» است / امر «لا تلقوا» بگیرد او به دست
وانكه مردن پیش او شد فتح باب / «سارعوا» آید مر او را در خطاب
الحذر! اى مرگ بینان بارعوا / العجل! اى حشر بینان سارعوا
الصّلا! اى لطف بینان افرحوا / البلا! اى قهربینان اترحوا
هر كه یوسف دید جان كردش فدى / هر كه گرگش دید برگشت از هدى [6]

پی نوشت:
[1]. فرهنگ بزرگ جامع نوین، مجلد 2 3 ـ 4، ص 1723؛ مفردات راغب، ذیل مادّه «وفى».
[2]. زمر 39، آیه 42.
[3]. «كَلاّ إِذا بَلَغَتِ التَّراقِیَ. وَ قِیلَ مَنْ راقٍ. وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ. وَ الْتَفَّتِ السّاقُ بِالسّاقِ. إِلى رَبِّكَ یَوْمَئِذٍ الْمَساقُ»؛ «نه چنین است» كه او پندارد؛ [ زیرا] آن گه كه جان میان گلوگاهش میرسد و گفته می شود: «چاره ساز كیست؟» و داند كه همان [ زمان ]فراق است و [ محتضر را] ساق به ساق دیگر در پیچد. آن روز است كه به سوى پروردگارت سوق دادن باشد». قیامت 75، آیات 26 ـ 30.
[4]. «یا أَیُّهَا الاْءِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِیهِ»؛ «اى انسان! حقا كه تو به سوى پروردگار خود به سختى در تلاشى و او را ملاقات خواهى كرد»، انشقاق 84، آیه 6.
[5]. «الانسان خلق من شأن الدنیا و شأن الاخرة فاذا جمع اللّه  بینهما صارت حیاته فى الارض لانه نزل من شأن السماء الى الدنیا، فاذا فرق اللّه  بینها صارت تلك...»، محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 6، ص 117، ح 4.
[6]. مثنوى معنوى، دفتر سوم، ابیات 3434 ـ 3438.

---

منبع : پرسمان دانشجویی