وقتی می گوییم «خدا یکی است» چه تصوری داریم؟
ما واقعاً موحّدیم؟
وقتی می گوییم «خدا یکی است» چگونه تصوری در این موضوع داریم؟! آیا این بدان معناست که خدا یکی است و دو تا نیست؟! و یا امری بسیار دقیق از این توحید عددی مطلوب معارف است؟!
توحید باری تعالی بحث دقیق اعتقادی است که توجه در ابعاد مختلف آن برای درک جمع آن ضروری است. وقتی می گوییم «خدا یکی است» چگونه تصوری در این موضوع داریم؟! آیا این بدان معناست که خدا یکی است و دو تا نیست؟! و یا امری بسیار دقیق از این توحید عددی مطلوب معارف است؟!
از جمله در معنای صمد که به معنای بی نیاز است گفته شده که صمد به معنای تو پر بودن است. یعنی خداوند متعال همه ی عالم را پر کرده و دیگر غیر او نیست و این همان معنای توحید حقیقی و واحدی است. او بی نیاز از غیر است چون در مقابل او غیری وجود ندارد!
توحید عددی یا ...؟
ما باید به عنوان مسلمان اعتقاد راسخ به توحید یعنی یگانگی خداوند متعال داشته باشیم. از کودکی به ما آموخته اند که خدا یکی است و همیشه وقتی از خدا سخن می گوییم و راز و نیاز می کنیم در تصور خود او را یک شخص می دانیم نه بیشتر. به این معنا در واقع سطح پایینی از توحید را معتقد شده ایم!تعجب نکنید! همه ی ما موحّدیم امّا باید بدانیم که اعتقاد به توحید مراتب و درجاتی دارد که سبب می شود یک فرد عامی با یک عارف بالله از نظر کیفیت اعتقاد توحیدی تفاوت داشته باشد!
حقیقت توحیدی!
در مقابل توحید عددی توحید حقیقی قرار دارد و این دو با هم بسیار متفاوتند. توحید عددی می خواهد بگوید اگر بگویی خدا یکی است یعنی در عدد و شماره، خدا یکی است. پس می شود در تصور دو تا خدا هم تصور کرد! حتی بیشتر و بعد بکوشیم که در تصورمان فقط یکی از آن خداها را به عنوان خدای واقعی پررنگ کنیم. این می شود توحید عددی!امّا در توحید حقیقی وقتی می گویی خدا یکی است دیگر دویی وجود ندارد. چون او همه ی عالم را پُر کرده است. چون او بی نهایت و کمال مطلق است. پس با وجود او دیگر جایی برای غیر حتی در تصوّر و ذهن ما نیست!
رسیدن به این مقام و داشتن اعتقاد به توحید حقیقی امری بسیار دشوار است که سال ها مجاهدت در مسیر خداشناسی را می طلبد!
توحید واحدی و توحید عددی!
توحید عددی در اصل و حقیقت توحید مطلوب دین نیست بلکه آنچه مورد خواست دین و حقیقت در مورد خداوند متعال است، همان توحید حقیقی است. توحید حقیقی که توحید واحدی نیز نامیده می شود به وحدت خدا به صورت مطلق اشاره می کند و بی نهایتی که ، با یکی بودن او دیگر دویی و غیری نیست. آنچنان که قرآن کریم می فرماید: " لیس کمثله شیء و هو السّمیع البصیر" . (شوری/11)این آیه ی شریفه اشاره به توحید حقیقی و واحدی درباره ی باری تعالی دارد که او تنها و یگانه است و مانند او وجود ندارد. همچنین وقتی می فرماید: «و لم یکن له کفواً احد» (توحید/4) اشاره به توحید حقیقی دارد که هیچ کفو و مانندی ندارد که در مقابل او باشد. او یگانه ی مطلق است و با وجود او غیر و دویی نیست! این معنای توحید حقیقی است.
سوره ی توحید!
از این نظر توجه به مضامین عالی و بلند سوره ی مبارکه ی توحید که بارها در شبانه روز آن را تلاوت می نماییم راهگشای معنای حقیقی توحید است. بارها در شبانه روز دم از توحید حقیقی می زنیم که شاید در وجودمان متجلی و متبلور شود و ما را از توحیدهای عددی نجات دهد!ناشنیدستی هو الله احد معنیش هم باشد الله الصّمد
توحید عددی می خواهد بگوید اگر بگویی خدا یکی است یعنی در عدد و شماره، خدا یکی است. پس می شود در تصور دو تا خدا هم تصور کرد! حتی بیشتر و بعد بکوشیم که در تصورمان فقط یکی از آن خداها را به عنوان خدای واقعی پررنگ کنیم. این می شود توحید عددی! امّا در توحید حقیقی وقتی می گویی خدا یکی است دیگر دویی وجود ندارد. چون او همه ی عالم را پُر کرده است. چون او بی نهایت و کمال مطلق است. پس با وجود او دیگر جایی برای غیر حتی در تصوّر و ذهن ما نیست! رسیدن به این مقام و داشتن اعتقاد به توحید حقیقی امری بسیار دشوار است که سال ها مجاهدت در مسیر خداشناسی را می طلبد!
صمدیت و پر بودن!
در همین راستا درباره این سوره ی مبارکه از روایات معصومین (علیه السلام) بر می آید که تفسیر و معنای حقیقی آن را مردانی در آخر الزمان درک می کنند! کسانی که خالص و مخلص برای خدایند همان هایی که تجلی واقعی توحید حقیقی هستند! تنها اشاراتی در روایات برای فهم برخی از مضامین این سوره آمده است. از جمله در معنای صمد که به معنای بی نیاز است گفته شده که صمد به معنای تو پر بودن است. یعنی خداوند متعال همه ی عالم را پر کرده و دیگر غیر او نیست و این همان معنای توحید حقیقی و واحدی است. او بی نیاز از غیر است چون در مقابل او غیری وجود ندارد!سخن پایانی...
سخن گفتن از توحید در قلم و آن هم توسط کسی که خودش نابلد راه است، مثال کودکی را می ماند که مکتب نرفته تعلیم علم کند! حقیقت توحید را تنها کسانی دریافته اند که موحّد حقیقی شده و در درگاه الهی به مقام عبدالله رسیده اند و گرنه ما خاکیان را چه خبر از حال و روز افلاکیان!فقط امید داریم که با آموختن آنچه آن ها رفته اند و رسیده اند، شاید نمی از بحر بی کران معنویت نصیبان گردد و ما بیچارگان به همان سرخوشیم و بس!
منابع:
1- تفسیر سوره ی توحید- ملاصدرا
2- اسرار الآیات- ملاصدرا
3- تفسیر المیزان- علامه طباطبایی- ترجمه آیت الله همدانی.
4- جهان بینی توحیدی- شهید مطهری
5- فلسفه ی ما- شهید صدر
6- اصول فلسفه و روش رئالیسم- علامه طباطبائی و پاورقی های شهید مطهری
