توبه سلمان رشدی و فرق كافر با مرتد

 در اینجا چند بحث وجود دارد : اینكه فرد مرتد می تواند توبه كند؟ آیا توبه او پذیرفته می گردد؟ توبه او خطاب به كیست، خداوند یا انسان كه مجری فرامین الهی در جامعه است؟ به عبارت دیگر خداوند در مقابل فرد مرتد در صورت توبه چه خواهد كرد و ما در مقابل چنین فردی چه باید بكنیم ، با توجه به اینكه خداوند بر اساس نیت و باطن حكم می كند و ما بر اساس ظاهر. چند نوع مرتد وجود دراد؟ و در پایان هم چه فرقی بین كافر و مرتد وجود دارد.
مطمئنا هر فردی كه گناهی كند می تواند بازگردد و خداوند هیچ گاه در توبه را به روی او نمی بندد هر چند ممكن است برخی گناهان چنان زشت باشند كه تمام قلب فرد را تیره و تار گرداند و همین گناه فرصت بازگشت را از فرد باز ستاند اما امكان توبه گناهكار وجود دارد . بنابراین ، فردی چون سلمان رشدی اگر نوری در قلبش وجود داشته باشد حتما توبه خواهد كرد اما تا آنجا كه خرد انسانی نظاره گر او می گردد چنین نوری را در قلب او نمی یابد چون فردی كه علم مبارزه با خداوند را برافراشته و در مقابل او كوس جنگ سر داده است چگونه در اندیشه بازگشت خواهد بود.
بنابراین وقتی بنده ای به پیشگاه خداوند توبه آرد و اظهار پشیمانی نماید چون توبه كردن نیز خود از وجود نور و زمینه ای الهی در فرد خبر می دهد خداوند توبه او را می پذیرد و از حقی كه مربوط به اوست می گذرد اما از حقوق دیگر آفریده هایش كه به كفر چنین فردی مربوط است هرگز نخواهد گذشت ؛ مثلا از گمراهی دیگران ، آزار و اذیت مومنان و ....
ما كه از باطن و نیات افراد آگاه نیستیم و بر اساس ظاهر حكم می كنیم و قرار است احكام الهی را در جامعه پیاده سازیم نیز در مقابل فرد مرتد مكلف به انجام قوانینی و احكامی هستیم كه برای آگاهی از آنها بهتر است در ابتدا به بررسی انواع مرتد بپردازیم.
انواع مرتد
در فقه اسلامى مرتد دو نوع است و هر یك احكامى جداگانه دارد:
الف) مرتد فطرى: كسى است كه پدر یا مادر یا والدینش هنگام انعقاد نطفه وى مسلمان بوده، بعد از بلوغ، آیین اسلام را پذیرفته و سپس به كفر روى آورده است؛ مانند سلمان رشدى كه پدرش مسلمان است.
ب) مرتد ملى: كسى است كه پدر و مادرش هنگام انعقاد نطفه وى كافر بوده‏اند؛ بعد از بلوغ، اظهار كفر كرده، سپس مسلمان شده و بعد از آن به كفر باز گشته است. البته برخى از فقها نیز اسلام یا كفر پدر یا مادر هنگام ولادت طفل را شرط دانسته‏اند نه هنگام انعقاد نطفه.
فرزندان نابالغ، از جهت اسلام و كفر، تابع آیین پدر و مادرند. هر گاه یكى از والدین مسلمان باشد، فرزند، مسلمان شمرده مى‏شود؛(اسلامِ حكمى) چون اسلام بر كفر برترى دارد و تابعیت برتر براى فرزند منظور مى‏شود. اگر پدر و مادر هر دو كافر باشند، فرزند نیز در حكم كافر است. البته باید توجه داشت، براى حكم به ارتداد و اجراى مجازات آن، اسلامِ حكمى كفایت نمى‏كند. باید فرد، پس از بلوغ، خود اسلام را انتخاب كند و سپس كفر بورزد. ( ر.ك. پیام قرآن ج 10، حضرت آیت الله مكارم شیرازی)
مجازات ارتداد
اگر مرتد فطرى مرد باشد، علاوه بر برخى از احكام مدنى مانند فسخ پیمان نكاح و جدایى از همسر بدون نیاز به طلاق و تقسیم اموال بین ورثه، به اعدام محكوم است و توبه‏اش، از جهت ظاهرى، پذیرفته نمى‏شود؛ یعنى اگر با اعتقاد و باور قلبى توبه كند، خداى متعال مى‏پذیرد و نماز و عبادتش صحیح است؛ اما بر جریان حكم اعدامش تأثیر ندارد. اگر مرتد ملى توبه كند، پذیرفته مى‏شود؛ حتى قبل از جریان هر گونه حكمى، نخست وى را به توبه و بازگشت به ا سلام دعوت مى‏كنند و سه روز - برخى از فقها مانند شیخ طوسى گفته‏اند به قدر لازم - به او مهلت مى‏دهند. اگر در این مدت توبه كرد، آزاد مى‏شود؛ و گرنه به اعدام محكوم مى‏گردد. البته زن مرتد، از هر نوع كه باشد كشته نمى‏شود. او را به توبه فرا مى‏خوانند، چنانچه توبه كرد، آزادش مى‏كنند؛ و گرنه در زندان باقى مى‏ماند، هنگام نماز تازیانه مى‏خورد و در تنگناى معیشتى قرار مى‏گیرد تا توبه كند.
موضوع ارتداد و آثار حقوقى اش در شریعت و فقه اسلام به اندازه‏اى روشن و بدیهى است كه درباره اصل حكم كم‏ترین تردیدى وجود ندارد و همه مذاهب فقهى آن را پذیرفته‏اند؛ البته درباره جزئیاتش اختلاف نظرهایى دیده مى‏شود؛ براى مثال، بر اساس رأى مشهور اهل سنت، بین مرتد ملى و فطرى یا زن و مرد تفاوتى وجود ندارد؛ - هر نوع كه باشد - ابتدا به توبه دعوت مى‏شود، چنانچه توبه كرد آزاد و گرنه كشته مى‏شود. ابوحنیفه، مانند فقهاى شیعه، بین زن و مرد فرق گذاشته است. حسن بصرى نیز معتقد است مرتد، بى‏آن كه به توبه دعوت گردد، كشته مى‏شود.
خلاصه باید گفت كه ، توبه مرتد اگر قبل از اثبات ارتداد نزد قاضى باشد هم از لحاظ حكم فردى پذیرفته است و هم از لحاظ حكم اجتماعى؛ یعنى اثر فردى آن را كه بین شخص مرتد و خداوند است اصلاح مى‏كند و هم مجازات دنیوى آن را از بین مى‏برد. ولى اگر این توبه بعد از اثبات ارتداد نزد قاضى باشد، مجازات آن در برخى موارد (مرتد فطرى «مسلمان زاده» مرد) ساقط نمى‏شود ولى توبه او به لحاظ حكم فردى، یعنى آنچه بین او و خدا است پذیرفته مى‏شود.
ارتداد در ادیان مختلف
ارتداد از موضوعاتی است كه در ادیان مختلف، به عنوان «جرم» شناخته شده است و برخی حقوقدانان بر این باورند كه «در همه ادیان» جرم شمرده می‏شود. در عصر ساسانیان در مزدائیزم هم برای آن كیفری در قوانین پیش‏بینی كرده بودند، چنانكه فردوسی می‏گوید:
كه زردشت گوید به استا و زند / كه هر كس كه از كردگار بلند
به پیچد به یكسال پندش دهید / همان مایه سودمندش دهید
پس از سال اگر او نیاید به راه / كشیدش به خنجر به فرمان شاه
در متون مقدس مسیحیت نیز فراوان از قتل كسانی كه دین را رها كنند سخن به میان آمده است. با توجه به شواهدی كه از ادیان مختلف در این باره وجود دارد، مجازات مرتد را «ماده‏ای مشترك» در همه قوانین ادیان باید دانست.
فرق كافر و مرتد
همانطور كه می دانیم مرتد كسى است كه از اسلام خارج شده، و كفر را اختیار نماید.( امام خمینى، تحریر الوسیله، ج2، ص 366؛ ابن قدامه، المغنى، ج 10، ص 74 ) خروج از اسلام با انكار اصل دین، یا یكى از اصول دین (توحید، نبوت و معاد) حاصل مى‏شود، و نیز اگر یكى از ضروریات دین را - كه براى همه‏ى مسلمانان روشن و واضح است - به گونه‏اى كه - ملازم با انكار رسالت باشد، و انسان به این ملازمه توجه داشته باشد - باز ارتداد حاصل مى‏شود. (همان، ج1، ص 118 ) و نیز ارتداد به دو قسم فطرى و ملّى تقسیم شد.
كافردر اینجا به معنای خاص آن یعنی كسی كه معتقد به دین اسلام نیست خواه معتقد به ادیان دیگر – یهود یا مسحیت - باشد و خواه اصلا معتقد به دینی نباشد ، بكار می رود. فرد كافر اصلا در هیچ برهه از زندگی اش به دین اسلام معتقد نبوده است.
با توجه به معنای كافر و مرتد باید گفت كه : كافر دارای معنایی اعم از مرتد است چرا كه هر مرتدی را می توان عنوان كافر بر آن اطلاق نمود اما به هر كافری نمی توان گفت مرتد است ؛ به عبارت منطقی میان آن دو نسبت عام و خاص مطلق بر قرار است ، كافر عام و مرتد خاص است.
البته از جهت احكام نیز این دو با یكدیگر فرق دارند. با توجه به اینكه احكام الهی تمام انسانها را مخاطب قرار می دهد و چنین نیست كه تنها مسلمانان مخطبان فرامین الهی باشند بلكه همه انسانها مكلف به انجام دستورهای الهی اند و آنانی كه انجام می دهند ثواب خواهند گرفت و آنانی كه انجام نمی دهند پس از مرگ عقاب خواهند دید. اما نكته ای كه در اینجا وجود دارد این است كه فرد كافر چون پس از كفرش مسلمان شد تمام اعمال انجام نداده اش بخشیده می گردد و نیازی ندارد تا آنها را جبران نماید اما فرد مرتد اگر باز گشت باید تمام اعمالش را كه در زمان ارتدادش انجام نداده است قضا نماید و بجا آورد.

---

منبع :پرسمان/معارف