فضایل امام علی علیه السّلام در قرآن

مناظره ابن عباس با معاویه

هنگامی‌كه معاویه به‌عنوان خلیفه مسلمین وارد مدینه طیّبه شد، دستور داد تا ابن عباس، عموزاده علی علیه‎السّلام راحاضر كنند، آن‌گاه با كمال ناراحتی و خشم به او گفت: «شنیده‎ام هنوز دم از فضایل علی می‎زنی؟ مگر نمی‎دانی ذكر فضایل علی را ممنوع كرده‎ام؟ بترس از این كه مبتلای به عقوبت سختی گردی به نحوی كه هرگز از آن رهایی نداشته باشی.»
ابن عباس فرمود:«تمام اهل مدینه شاهدند كه من به غیر از تفسیر قرآن سخن دیگری بر زبان جاری نمی‎كنم، لكن چون از پیغمبر خدا صلی‎الله علیه و آله شنیدم كه فرمودند: «مَنْ فسَّرَ القرآنَ بِرَایهِ فَالیَتَبَوَّءْ مَقْعَدُهُ مِنَ النّارِ» كسی كه قرآن را بر خلاف واقع تفسیر كند، نشیمن‎گاه او در آتش خواهد بود؛ لذا هرگز قرآن را بر خلاف واقع تفسیر نمی‎كنم.»
معاویه گفت: «تفسیر بگو و خلاف حقیقت و درو‎غ هم معنا مكن، لكن حق نداری دم از فضیلت علی بزنی.»
ابن عباس گفت: بسیار خوب، لكن گاهی من این آیه شریفه را می‎خوانم: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسكیناً وَ یَتیماً و أسیراً»(1) از من سؤال می‎كنند: خداوند در این آیه از چه كسانی ستایش می‎كند؟ اگر بگویم آنان علی و فاطمه و فضّه خادمه می‎باشند،آیه را به نحو حقیقت تفسیر نموده‎ام و إلاّ آیه را به دروغ و خلاف واقع تفسیر كرده‎ام.»
معاویه گفت: «آیات دیگر را از برای مردم تفسیر كن. مگر قر‎‎آن آیه دیگری ندارد؟» ابن عباس گفت:«بسیار خوب، اینك آیه دیگری می‎خوانم و آنگاه این آیه را خواند: «یْا أیُّها الرَّسولُ بَلَّغْ ما اُنزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُكَ مِنَ الّناس»(2) از من سؤال می‎كنند، پیامبر مأمور به ابلاغ چه موضوعی بوده كه اگر آن را ابلاغ نمی‎كرد گویا اصلاً رسالت خود را ابلاغ نكرده ؟ اگر بگویم پیغمبر صلی‎الله علیه و آله در غدیر خم مأمور بود تا علی علیه‎السّلام را به‌عنوان خلیفه بلافصل خود معرفی نماید آیه را درست تفسیر كرده‎ام و الا بر خلاف واقع سخن گفته‎ام.»
معاویه گفت: «مگر حتماً باید این آیه را تفسیر كنی؟ آیه دیگری بخوان»
ابن عباس گفت: «این آیه شریفه را بشنو: «یاایُّهاالذین آمنوا اذا ناجَیْتُمُ الرَّسولَ فَقَدَّموا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواكُمْ صَدَقَه» (3) از من می‎پرسند: آیا كسی به این آیه شریف عمل نموده؟ اگر بگویم تنها كسی كه به این آیه عمل نموده علی علیه‎السّلام است و او با اینكه یك دینار بیش تر نداشت، با این حال یك دینار را به ده درهم فروخت و هر گاه می‎خواست با پیامبر نجوا كند، یك درهم صدقه می‎داد، در این صورت آیه را صحیح تفسیر كرده‎‏ام و إلّا بر خداوند دروغ بسته‎ام و من هرگز جرأت آن را ندارم كه بر خلاف واقع، قرآن را تفسیر كنم.» معاویه گفت: «از آیات دیگر قرآن بخوان.»

ابن عباس خواند:
«وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشری نَفْسَهُ اَبْتِغاءَ مَرْضات اللهِ، وَاللهُ رَئُوفٌ بالعِبادِ»(4) ازمن می‎پرسند: «آن كسی كه جان خود را در راه رضایت خدا بذل نمود كه بوده؟ اگر بگویم آن شخص علی علیه‎السّلام بود كه در «لیلهالمبیت» به جای پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله در بستر خوابید تا این كه آن حضرت بتواند به مدینه هجرت كند، آیه را به نحو حقیقت و واقع تفسیر نموده‎ام وإلا به خداوند اسناد دروغ داده‎‎ام.»
معاویه گفت: «از آیات دیگر قرآن بخوان.»
ابن مسعود گفت: این آیه شریفه را گوش كن: «قُلْ لا اَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ اَجْراً اِلاّ المَوَدَّهِ فی القُرْبی»(5) از من سؤال می‎كنند: «ذی القربی» كیانند كه محبت آنان در عوض مزد رسالت پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله می‎باشد؟ اگر بگویم مراد، علی و فاطمه و فرزندان آن هاست درست تفسیر كرده‎ام و گرنه بر خلاف واقع تفسیر كرده‎ام و من هرگز این كار را نخواهم كرد.
معاویه گفت: «قرآن هزاران آیه دارد،آیه دیگری بخوان.»
ابن عباس خواند: «انَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً»(6) از من می‎پرسند: آنانی كه خداوند هر رجس و پلیدی را از آن‌ها زایل نموده چه كسانی هستند؟ اگر بگویم آنان اهل بیت پیغمبراكرم صلی‎الله علیه و آله هستند به راستی سخن گفته‎ام والّا آیه را به دروغ تفسیر كرده‎ام.
معاویه گفت: «مگر در قرآن آیه دیگری نیست؟»
ابن عباس این آیه شریفه را خواند: «فَمَنْ حاجَّكَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جائَكَ مِنَ العِلْمِ فَقُل ْتَعالَوْ نَدْعُ اَبْنائَنا وَ اَبْنائَكُمْ وَ نسائَنا و نسائَكُمْ وَ اَنفُسَنا اَنْفُسَكُمْ، ثٌمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلُ لَّعنَهَ اللهِ عَلَی الكاذِبینَ»(7) و گفت: «از من سؤال می‎كنند: داستان مباهله پیغمبر صلی‎الله علیه و آله با نصارای نجران كه بنا شد در حق هم نفرین كنند تا خداوند دروغگو را از بین ببرد چیست؟ اگر بخواهم طبق واقع تفسیر كنم باید بگویم: پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله در روز مباهله دو فرزند خود، امام حسن و امام حسین علیهما‎السّلام و زهرا علیها‎السّلام و علی علیه‎السّلام را با خود همراه كرد و از علی علیه‎السّلام تعبیر به «نفس» وجان خود كرد، اما اگر بگویم پیغمبر صلی‎الله علیه و آله مردی غیر از علی علیه‎السّلام را جهت مباهله با خود همراه كرد قطعاً دروغ گفته‎ام و من هرگز بر خلاف واقع آیه‎ای تفسیر نمی‎كنم.»
معاویه گفت: «آیه دیگری بخوان.»
ابن عباس خواند: «اِنَّما وَلیُّكُمُ اللهُ وَ رسوُلُهُ و الَّذینَ آمنوا الذینَ یُقیمون الصَّلوهَ وَ یُؤتُونَ الزَّكاهَ وَهُمْ راكِعُونَ»(8)
پس گفت: « اگر از من بپرسند: آن كسی كه بعد از خدا و رسول بر مردم ولایت دارد و دارای این صفت بوده كه در حال ركوع نماز زكات داده كیست؟ اگر بگویم او علی علیه‎السّلام است به نحو حقیقت سخن رانده‎ام والا آیه را بر خلاف حقیقت تفسیر كرده‎ام و از من چنین انتظاری نداشته باش» معاویه گفت: «آیه دیگری را برای مردم تفسیر كن، مگر قر‎آن فقط شامل همین آیاتی بود كه در شأن علی تفسیر كردی؟»
ابن عباس گفت: پس این آیه را بشنو «اِنَّمااَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هاد(9)» از من سؤالی می‎شود كه تفسیر این آیه چیست؟ ما«منذر» را كه پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله باشد شناخته‎ایم، امّا، هادی امّت را نمی‎شناسیم. اگر بگویم مقصود از «هادی امّت» علی علیه‎السّلام است به راستی سخن گفته‎ام زیرا تمام علمای خاصّه و عامّه این حدیث شریف را از پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله نقل نموده‎اند كه فرمود: «أنا المُنْذِرُ و علیٌّ الهادی و بِكَ یا علیُّ یُهْتَدی المُهْتَدوُنَ» من ترساننده امّت و علی رهنمای آنان می‎باشد و سپس فرمودند: یا علی توسط تو مردم به راه راست هدایت خواهند شد. و هر گاه آیه شریفه را خلاف واقع تفسیر كنم گنهكار خواهم بود و من طاقت عقوبت خداوند را ندارم.»
معاویه گفت: «مگر قرآن آیات دیگری ندارد كه تفسیر كنی؟»
ابن عباس گفت: بسیار خوب آیه دیگری را گوش كن: «قُلْ كَفی بِاللهِ شهیداً بَیْنی وَ بَیْنَكُم وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الكِتابِ»(10) مردم از من سؤال می‎كنند: آن كسی كه در نزد او علم قرآن بوده چه كسی است؟ اگر بگویم علی علیه‎السّلام است به‌راستی سخن گفته‎ام؛ زیرا تمام مفسرین از اهل تسنّن و تشییع نقل كرده‎اند كه چون از پیغمبر اكرم صلی‎الله علیه و آله سؤال شد: آن كسی كه علم قرآن در نزد اوست كیست؟ فرمود: علی علیه‎السّلام است به‌علاوه رسول گرامی اسلام بارها فرمودند:
«أنا مدینهُ العِلْمِ وَ عَلیٌّ بابُها، فَمَنْ أرادَ الحِكْمَهَ فَالْیَئْتِها مِنْ بابِها»
«من شهر علم و علی به‌منزله باب علم و حكمت است، پس هر كس دانش می‎خواهد باید ابتدا دست به دامن علی علیه‎السّلام شود.»
معاویه گفت: «از آیات دیگر قرآن قرائت كن.»
ابن عباس گفت «این آیه شریفه را می‎خوانم: «وَاَعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمیعاً و لا تَفَرَّقوُا»(11) از من از تفسیر این آیه سؤال می‎كنند؛ اگر بگویم مقصود از ریسمانی كه مردم باید به آن چنگ بزنند تا دچار اختلاف نشوند، اهل‌بیت پیغمبر صلی‎الله علیه و آله و در رأس آنان علی علیه‎السّلام است به‌راستی سخن گفته‎ام زیرا خاصّه و عامّه بنحو تواتر این حدیث را از وجود مبارك نبی اكرم صلی‎الله علیه و آله نقل كرده‎اند كه فرمود: «اِنی تَرَكْتُ فیكُمْ حَبْلَیْنی، إنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما لَنْ‌ تَضِلّوا اَبَداً، اَحَدُهُما اَكْبَرٌ مِنَ اَلاَخَرِ، كِتابُ الله حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّماءِ اِلَی اَلأرضِ وَ عِتْرَتی أهلَ بیتی. فَانَّهُما لَنْ یفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوْض» «به درستی كه من دو ریسمان محكم را در بین امّت خود به یادگار می‎گذارم، و هر كس به این دو ریسمان محكم چنگ بزند هر‎گز گمراه نمی‎شود، یكی از آن‌ها بزرگ‌تر از دیگری است و آن قرآن است كه چون ریسمان از آسمان به زمین كشیده شده و دیگری عترت من است و این دو از هم جدا نمی‎شوند تا این‌كه در كنار حوض كوثر بر من وارد گردند.» ‌ای معاویه! اگر من آیه را به غیر از این تفسیر كنم بر خلاف حقیقت معنی نموده‎ام و من هرگز چنین نخواهم كرد.

پی‌نوشت‌ها:

1. انسان، 8.
2. مائده، 67.
3. مجادله،12.
4. شور‎ی،23.
5. بقره 207.
6. احزاب، 33.
7. مائده 55.
8. آل عمران، 61.
9. رعد 7.
10. رعد 43.
11. آل عمران، 103.

---

منبع : پرسمان دانشجویی