اربعین

 

پاسخ: در پاسخ به سوال شما باید به نكات زیر اشاره نمود:
1- وجود روایات در این زمینه از اهل بیت علیهم السلام
2- وجود مستندات تاریخی در مورد اربعین سید الشهدا
3- بازگرداند سر مطهر حضرت به بدن ایشان در چنین روزی (لذا شیعیان اقدام به بزرگداشت چنین روزی می كنند)
مهمترین نكته درباره اربعین‌، روایت امام عسكری (ع‌) است‌. حضرت در روایتی كه در منابع ‌مختلف از ایشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است‌: 1 ـ خواندن پنجاه و یك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل‌) 2 ـ زیارت اربعین 3 ـ انگشتری در دست راست 4 ـ وجود آثار سجده ‌بر پیشانی 5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
این حدیث و همچنین زیارت اربعین كه درمنابع دعایی آمده‌، به اربعین امام حسین (ع‌) و بزرگداشت آن روز تصریح كرده ‌است‌.
اما این كه منشأ اربعین چیست‌، باید گفت‌، در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است‌.
نخست روزی كه اسرای كربلا از شام به مدینه مراجعت كردند.
دوم روزی كه جابر بن عبدالله انصاری‌، صحابی پیامبر خدا (ص‌) از مدینه به ‌كربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسین (ع‌) را زیارت كند. شیخ مفید (م 413) در«مسار الشیعه» كه در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار علیهم السلام است‌، اشاره به روز اربعین‌كرده و نوشته است‌: این روزی است كه حرم امام حسین (ع‌)، از شام به سوی مدینه مراجعت كردند. همچنین روزی است كه جابر بن عبدالله برای زیارت امام ‌حسین (ع‌) وارد كربلا شد.
كهن‌ترین كتاب دعایی مفصل موجود، كتاب «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی از شاگردان شیخ مفید است كه ایشان هم همین مطلب را آورده است‌. شیخ ‌طوسی پس از یاد از این كه روز نخست ماه صفر روز شهادت زید بن علی بن‌الحسین (ع‌) و روز سوم ماه صفر، روز آتش زدن كعبه توسط سپاه شام است‌، می‌نویسد: بیستم ماه صفر (چهل روز پس از حادثه كربلا) روزی است كه حرم سید ما اباعبدالله الحسین از شام به مدینه مراجعت كرد ونیز روزی است كه جابر بن عبدالله انصاری‌، صحابی رسول خدا (ص‌) ازمدینه وارد كربلا شد تا قبر حضرت را زیارت كند. او نخستین كس از مردمان بود كه امام حسین (ع‌) را زیارت كرد. در چنین روزی زیارت آن حضرت‌مستحب است و آن زیارت اربعین است‌. (مصباح المتهجد، ص 787) در همانجا آمده است كه وقت خواندن زیارت اربعین‌، هنگامی است كه روز بالا آمده ‌است‌.
در كتاب «نزهة الزاهد» هم كه در قرن ششم هجری تألیف شده‌، آمده‌: در بیستم ‌این ماه بود كه حرم محترم حسین از شام به مدینه آمدند. (نزهة‌الزاهد، ص 241) همین طور در ترجمه فارسی فتوح ابن اعثم (الفتوح ابن اعثم‌، تصحیح مجد طباطبائی‌) و كتاب مصباح كفعمی كه از متون دعایی بسیار مهم قرن نهم هجری است‌این مطلب آمده است‌. برخی استظهار كرده‌اند كه عبارت شیخ مفید و شیخ‌طوسی‌، بر آن است كه روز اربعین‌، روزی است كه اسرا از شام به مقصد مدینه ‌خارج شدند نه آن كه در آن روز به مدینه رسیدند. (لؤلؤ و مرجان‌، ص 154) به هر روی‌، زیارت اربعین از زیارت‌های مورد وثوق امام حسین (ع‌) است كه ازلحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است‌.
بازگرداندن سر مطهر حضرت به بدن
منابع زیر تصریح و یا تاییدى بر اربعین داشته‏اند:
1- ابو مخنف (لوط بن یحیى) معاصر با امام حسین (ع) 
2- شیخ صدوق، (متوفاى سال 381ق.) :
«امام سجاد (ع) با اهل بیت (ع) و سرهاى مطهر شهیدان از دمشق خارج شد و سرهاى مقدس را در كربلا دفن كرد» . 
هر چند ایشان تصریح نكرده‏اند كه ورود اهل بیت (ع) در روز اربعین سال 61 ق. بوده است اما از آنجا كه هیچ كس زمان دیگرى را در تاریخ، براى ورود اهل بیت (ع) به كربلا به ثبت نرسانده است، در نتیجه ورود امام سجاد (ع) به همراه اهل بیت‏به كربلا، در روز اربعین سال 61 ق. بوده است.
3- اسفرائنى (متوفاى 406ق.) - از علماى بزرگ مذهب شافعى - در مقتل خود تصریح مى‏كند كه اهل بیت (ع)، بیستم صفر وارد كربلا شده و با جابر ملاقات كردند. او مى‏گوید: «و لما وصلوا الى بعض الطریق‏» (و چون به راهى رسیدند) نمى‏گوید: «و لما وصلوا الى طریق كربلا او العراق‏» (و چون به راه كربلا یا عراق رسیدند) تا اشكال شود راه كربلا از بین راه مدینه نیست، بلكه از خود شام است.
4- علم الهدى سید مرتضى (متوفاى 436ق.) مى‏نویسد:
«ان راس الحسین (ع) اعید الى بدنه فى كربلا»
یعنى: همانا سر مطهر امام حسین (ع) در كربلا به پیكر مقدس آن حضرت، عودت داده شد.
5- ابو ریحان بیرونى، محقق و ریاضیدان شهیر (متوفاى 440ق.) در كتاب نفیس خود «الآثار الباقیة‏» چنین مى‏گوید:
«و فى العشرین رد راس الحسین (ع) الى جثته حتى دفن مع جثته و فیه زیارة الاربعین و هم حرمه بعد انصرافهم من الشام‏» 
یعنى: سر مقدس امام حسین (ع) در بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده و با پیكرش دفن گردید. زیارت اربعین در خصوص این روز است. اهل بیت (ع) نیز بعد از مراجعت از شام این روز را حرمت نهادند.
پس ایشان تصریح مى‏كند كه ورود اهل بیت (ع) به كربلا پس از بازگشت از سفر شام بود نه قبل از رفتن به شام كه مرحوم شعرانى ترجیح مى‏دهد.
6- شیخ طوسى (متوفاى 460ق.) علت‏سنت‏شدن زیارت امام حسین (ع) در اربعین را تنها انجام مراسم تدفین سرهاى مطهر امام (ع) و سایر شهدا در كربلا مى‏داند.
البته سید بن طاووس، مى‏گوید شیخ طوسى معتقد است امام سجاد (ع) با اهل بیت (ع) در روز اربعین (بیستم صفر) وارد مدینه شدند (نه كربلا) و سید بن طاووس این نظر را بعید مى‏شمرد از این جهت كه چگونه ممكن است در مدت 40 روز به مدینه برسند؟ 
7- شیخ فتال نیشابورى (متوفاى 508ق.) مى‏گوید:
«خرج على بن الحسین (ع) بالنسوة و رد راس الحسین (ع) الى كربلا» 
یعنى: امام سجاد (ع) به همراه اهل بیت (ع)، سر امام حسین (ع) را به كربلا بازگرداند.
8- عماد الدین طبرى آملى (متوفاى اوایل قرن ششم) . 
9- شیخ شهید طبرسى در سال 508ق. 
10- ابن شهر آشوب (متوفاى سال 588ق.) در مناقب اعاده سر مطهر به بدن را ذكر كرده است. 
11- علامه شهیر و مورخ كبیر، سبط ابن الجوزى از علماى بزرگ اهل سنت (متوفاى سال 654ق.) چنین مى‏گوید:
«الاشهر انه رد الى كربلا فدفن مع الجسد» . 
یعنى: بنا بر نظر مشهورتر، سر امام حسین (ع) به كربلا بازگردانده و با پیكرش دفن گردید.
12- سید بن طاووس - على بن موسى بن جعفر - (متوفاى 668ق.)، در كتاب لهوف، رجوع اهل بیت (ع) به كربلا و همچنین دفن سر مطهر در كربلا را نقل كرده، و در كتاب اقبال،  لحوق سر مطهر به بدن در روز بیستم صفر را پذیرفته، گر چه در باره آورنده سر مطهر و كیفیت دفن آن سكوت كرده است.
13- شیخ فقیه ابن نما حلى - جعفر بن محمد بن جعفر - (متوفاى اواخر قرن هفتم) نسبت‏به ورود اهل بیت (ع) به كربلا و ملاقاتشان با جابر تصریح نموده است. 
شایان توجه است كه شیخ اجازه  ما مرحوم آیت الله حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى در كتاب «الذریعه‏»  تاریخ وفات ابن نما مؤلف كتاب «مثیر الاحزان‏» را سال 645 ثبت نمودند، در صورتى كه این سال، سال تاریخ فوت پدر ایشان فقیه نامى محمد بن جعفر بن نما استاد سید بن طاووس و محقق حلى است.
14- مورخ معروف «خواند میر» (متوفاى 942ق.)، اربعین را اصح روایات در دفن سر مطهر دانسته، و مى‏گوید:
«امام چهارم با خواهران و... در بیستم شهر صفر، سر امام حسین (ع) و سایر شهیدان كربلا (رضى الله عنهم) را به بدنهاى ایشان منضم ساخت‏» . 
15- الشبراوى، عبد الله بن محمد، شیخ جامع ازهر قاهره، صاحب كتاب «الاتحاف بحب الاشراف‏» (متوفاى 1172ق.) نقل مى‏كند:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . 
16- زكریا بن محمد قزوینى (متوفاى 1305ق.) در كتاب عجائب المخلوقات چنین مى‏گوید:
«الیوم الاول منه عید بنى امیه ادخلت فیه راس الحسین (رضى الله عنه) بدمشق و العشرون منه رد راس الحسین الى جثته.» یعنى: اولین روز ماه صفر، عید بنى امیه بود، سر مقدس امام حسین (ع) در این روز وارد دمشق شد و در روز بیستم همین ماه، سر مبارك امام، به بدن مطهرش بازگردانده شد.
17- علامه جلیل القدر سید محسن امین عاملى در «لواعج الاشجان‏» به نقل از بشارة المصطفى، و در «اعیان الشیعه‏» مى‏گوید:
«ورود اهل بیت‏به كربلا مشهور است‏» . 
18- عالم شریف سید عبد الرزاق مقرم در «مقتل الحسین (ع)» چنین مى‏گوید:
«اهل بیت (ع) در كربلا با جابر ملاقات كردند» .
و نیز مى‏گوید:
«امام سجاد (ع) سر مطهر پدر و سایر شهدا را در كربلا ملحق به بدنها كرد» . 
19- ابن حجر مكى، احمد بن محمد، (متوفاى سال 937ق.) صاحب كتاب «الصواعق المحرقه‏» و شرح قصیده همزیه بوصیرى مى‏گوید:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . 

---

منبع: پرسمان