علت ازدواج امام جواد(ع) با ام فضل

 

پاسخ: در سنت برخی از معصومان و رهبران دینی مسایلی وجود دارد كه از اسرار الهی بوده و شناخت آن مشكل است، مانند كشتن كودكی توسط حضرت خضر كه مورد اعتراض حضرت موسی(ع) قرار گرفت، اما حكمت آن، حفظ ایمان دیگران بود.
ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون(ام الفضل) نیز از مسایلی است كه اظهار نظر قطعی دربارة آن مشكل است؛ ولی می توان برخی عوامل را تأثیر گذار دانست. ازدواج حضرت جواد(ع) با ام الفضل هم از ناحیة حضرت قابل بررسی است و هم از ناحیة مأمون كه چه اهدافی از ازدواج دختر خود با امام جواد(ع) داشت؟
مامون چون در میان یك سلسله تنگناها و شرائط دشوار سیاسى قرار گرفته بود، براى رهایى از این تنگناها، تصمیم‏گرفت‏خود را به خاندان پیامبر نزدیك سازد، و بر همین اساس با تحمیل ولیعهدى بر امام هشتم مى‏خواست‏سیاست چند بعدى خود را به مورد اجرا بگذارد.
از سوى دیگر، عباسیان از این روش مامون كه احتمال مى‏رفت‏خلافت را از بنى عباس به علویان منتقل سازد، سخت ناراضى بودند و به همین جهت‏به مخالفت‏با او برخاستند و چون امام توسط مامون مسموم و شهید شد آرام گرفتند و خشنود شدند و به مامون روى آوردند.
مامون كار زهر دادن به امام را بسیار سرى و مخفیانه انجام داده بود و سعى داشت جامعه از این جنایت آگاهى نیابد و از همینرو براى پوشاندن جنایات خود تظاهر به اندوه و عزادارى مى‏كرد، اما با همه پرده پوشى و ریاكارى، سرانجام بر علویان آشكار گردید كه قاتل امام جز مامون كسى نبوده است، لذا سخت دل آزرده و خشمگین گردیدند و مامون بار دیگر حكومت‏خویش را در معرض خطر دید و براى پیشگیرى از عواقب امر، توطئه دیگرى آغاز كرد و با تظاهر به مهربانى و دوستى نسبت‏به امام جواد-علیه السلام-تصمیم گرفت دختر خود را به حضرت تزویج كند تا استفاده‏اى را كه از تحمیل ولیعهدى بر امام رضا-علیه السلام-در نظر داشت از این وصلت نیز بدست آورد.
بر اساس همین طرح بود كه امام جواد-علیه السلام-را در سال 204 ه. ق یعنى یك سال پس از شهادت امام رضا-علیه السلام-از مدینه به بغداد آورد و به دنبال مذاكراتى كه در جلسه مناظره امام با یحیى بن اكثم گذشت، دختر خود «ام الفضل‏» را به همسرى حضرت در آورد!
انگیزه‏هاى مامون
این ازدواج كه مامون بر آن اصرار داشت، كاملا جنبه سیاسى داشت‏و مى‏توان دریافت كه وى از این كار چند هدف یاد شده در زیر را تعقیب مى‏كرد:
1-با فرستادن دختر خود به خانه امام، آن حضرت را براى همیشه دقیقا زیر نظر داشته باشد و از كارهاى او بیخبر نماند (دختر مامون نیز براستى وظیفه خبرچینى و گزارشگرى مامون را خوب انجام مى‏داد و تاریخ شاهد این حقیقت است)
2-با این وصلت، به خیال خام خویش، امام را با دربار پرعیش و نوش خود مرتبط و آن بزرگوار را به لهو و لعب و فسق و فجور بكشاند و بدین ترتیب بر قداست امام لطمه وارد سازد و او را در انظار عمومى از مقام ارجمند عصمت و امامت‏ساقط و خوار و خفیف نماید!
3- با این وصلت علویان را از اعتراض و قیام بر ضد خود باز دارد و خود را دوستدار و علاقه‏مند به آنان وانمود كند (پیشواى نهم حضرت امام محمد تقى-علیه السلام-، مؤسسه در راه حق، قم، 1366 ه. ش، ص 38).
4-هدف چهارم مامون، عوامفریبى بود; چنانكه گاهى مى‏گفت: من به این وصلت اقدام كردم تا ابو جعفر-علیه السلام-از دخترم صاحب فرزند شود و من پدر بزرگ كودكى باشم كه از نسل پیامبر صلى الله علیه و آله و على بن ابى طالب-علیه السلام-است. اما خوشبختانه این حقه مامون نیز بى نتیجه بود زیرا دختر مامون هرگز فرزندى نیاورد( ابن واضح، تاریخ یعقوبى، نجف، المطبعة الحیدریة، 1384 ه. ق، ج 3، ص 189-ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، المطبعة العلمیة، ج 4، ص 380. مامون قبلا هم به همین منظور یكى از دختران خود را به امام هشتم تزویج كرده و در آن مورد نیز ناكام مانده بود!) و فرزندان امام جواد-علیه السلام-همگى از همسر دیگر امام بودند.
اینها انگیزه‏هاى مامون از این ازدواج بود. حال باید دید امام جواد-علیه السلام-چرا با این ازدواج موافقت كرد؟
از آنجا كه بى هیچ شكى، امام اهداف و مقاصد واقعى مامون را از این گونه‏كارها مى‏دانست و نیز مى‏دانست كه او همان كسى است كه مرتكب جنایت‏بزرگ قتل پدرش امام رضا-علیه السلام-شده، به نظر مى‏رسد كه موافقت امام با این ازدواج عمدتا بر اثر فشارى بوده است كه مامون از پیش بر امام وارد كرده بوده است، زیرا ازدواجى اینچنین، تنها به مصلحت مامون بوده است نه به مصلحت امام! نیز مى‏توان تصور كرد كه نزدیكى امام به دربار مى‏توانست مانع ترور حضرت از طرف معتصم و عامل پیشگیرى از سركوبى سران تشیع و یاران برجسته امام توسط عوامل خلیفه باشد، و این، به یك معنا مى‏توانست‏شبیه قبول وزارت هارون از طرف على بن یقطین یار باوفای امام كاظم (ع)یعنى نفوذ در دربار خلافت‏به نفع جبهه تشیع باشد. (سیره پیشوایان، ص. 556) .
در روایت آمده: مأمون درباره ابوجعفر (امام جوادعلیه السلام) به هر حیله‏اى دست زد، اما به هیچ نتیجه‏اى نرسید(بحارالانوار، ج 50، ص 61) ؛ بلكه تمام حوادث موجب عظمت و شهرت بیشتر آن حضرت گردید. یكى از عللى كه معتصم - خلیفه عباسى - بعد از مأمون نتوانست وجود پربركت امام جوادعلیه السلام را تحمّل كند، همین اشتهار وى و پیروان آن حضرت بود. از این رو، نقشه مسموم ساختن آن حضرت را به كمك امّ‏الفضل پیاده كرد.
«حسین مكاری»، یكی از یاران امام جواد، می گوید: در بغداد خدمت امام جواد - علیه السلام - شرفیاب شدم و زندگیش را دیدم. در ذهنم خطور كرد كه، «اینك كه امام به این زندگی مرفّه رسیده است هرگز به وطن خود، مدینه، باز نخواهد گشت». امام لحظه ای سر به زیر افكند، آنگاه سر برداشت و در حالی كه رنگش از اندوه زرد شده بود، فرمود: ای حسین! نان جوین و نمك خشن در حرم رسول خدا( ص)نزد من از آنچه مرا در آن می بینی محبوبتر است. (راوندی، الخرائج والجرائح، تصحیح و تعلیق: حاج شیخ اسدالله ربّانی، انتشارات مصطفوی، ج 1، ص 344 ؛ مجلسی، بحار الأنوار، تهران، المكتبه الاسلامیه، 1395 ه.ق، ج 50، ص 48 ؛ قزوینی،، سید كاظم، الامام الجواد من المهد اًّلی اللحد، الطبعه الأولی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1408 ه.ق، ص 152).
در نتیجه: بی تردید فعالیت های ائمه(ع) ریشه در انجام تكالیف الهی داشته و همة فعالیت های آنان مبتنی بر مصالح است. شاید علت ازدواج امام جواد (ع) با ام الفضل بر اساس تكلیف بوده است. ائمه(ع) تكلیف گرا ترین انسان ها بوده و در برابر انجام دستور الهی مطیع ترین انسان ها بودند؛ از این رو هر گاه برای ائمه از سوی خداوند تكلیف تعیین می شد، انجام می دادند، گرچه انجام تكلیف به ظاهر برای برخی خوشایند نبوده و حتی عمل ائمه(ع) را زیر سؤال می برند. شاید ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون نوعی تكلیفی بود كه تعیین شده بود شاید امام جواد(ع) با این ازدواج در صدد خدمت به مردم و حفظ دین بود؛ امام با نفوذ در مركز حكومت سعی می كرد كه شیعیان حفظ شده و تا اندازه ای از سیاست دین ستیزی مأمون جلوگیری نماید و به جامعة دینی خدمت كند. با اتخاذ سیاست های منطقی به رغم آن كه با ام الفضل ازدواج نمود، تحقق اهداف مأمون را در خصوص ازدواج دخترش غیر ممكن ساخت.

---

منبع : پرسمان