حركت فكری و فرهنگی

پاسخ: همانگونه كه در سوال قبلی شما نیز اشاره كردیم هر چند امام هادی علیه السلام در دوران بسیار سختی به سر می برد اما با این حال امام هادی (ع) توانست با تدبیر خردمندانه و سنجیده‌ خویش اقدامات مهمی را در جهت نشر معارف دینی و دفاع از حقانیت شیعه در آن روزگاربه سرانجام برساند. امام هادی (علیه السلام) برای دست یافتن بدین هدف، فعّالیت‌های خویش را در دو بخش سامان داد:
الف: پاسخگویی به شبهات مخالفان
با بهره‌گیری از هر گونه فرصتی كه پیش می‌آمد برای بازنمودن باورهای حق شیعه. این فرصت‌ها معمولًا از گذر شركت امام در مجالس علمی و پاسخگویی‌های ایشان به شبهه‌های مخالفان رخ می‌نمودند.
ب: پشتیبانی معنوی و مادّی شیعیان
امام در این بخش از فعّالیت‌های خویش، نیازهای فكری و معیشتی پیروان خویش را بر می‌آورد و معارف حقّ تشیع را بدانان می‌آموخت و بنیه دینی‌شان را توانمند می‌ساخت. (رك: یشوایان ما، ص۲۶۱.)
با الهام از تعالیم امام هادی (علیه السلام) بود كه برخی علویان، علیه عباسیان می‌شوریدند و حكومت را به دردسر می‌انداختند.
امام هادی (علیه السلام) با فداكاری و كوشش پیوسته، اسلام راستین را از گزند تحریف مصون داشت و مشتاقان تعالیم دینی را از آن بهره‌مند ساخت و جایگاه والای امامت در آیین اسلام را برای مؤمنان عصر خویش تبیین كرد. آن حضرت توانست افراد برجسته ای همچون حضرت عبدالعظیم حسنی ، ابن سكیت اهوازی، ابوهاشم جعفری، اسماعیل بن مهران، علی بن مهزیار و... كه بعضاً هم از شاگردان امام جواد علیه السّلام محسوب می‌ شدند، را تربیت نموده و این افراد نیز خدمات بسیاری را به تشیع و حفظ و بقاء و گسترش آن انجام دادند.
همچنین در این دوره با نظر امام(9) تالیفات مهمی توسط برخی از این شیعیان نوشته شدكه به برخی از آنها اشاره می‌ كنیم:
ابو مقاتل دیلمی یكی از اصحاب امام هادی علیه السّلام كتابی روایی و كلامی درباره مسأله امامت تألیف كرد.( عزیز الله عطاردی، مسند الامام الهادی، قم، الموتمر العالمی للامام الرضا ـ علیه السّلام ـ ، 1410، ص 317.)
احمد بن محمد بن خالد برقی از شیعیان معاصر امام هادی علیه السّلام كتاب «المحاسن» را تألیف كرد. این كتاب دایرة المعارفی است مشتمل بر احادیث امامان در تمامی زمینه های مختلف معارف دینی از قبیل اخلاق، تفسیرو.. وی تألیفات دیگری هم داشته از جمله كتاب «التبیان فی اخبار البلدان» كه جغرافیای تاریخی اسلام محسوب می‌ شده است.
حسین بن سعید اهوازی حدود 30 كتاب نوشته است و نجاشی آنها را در رجالش ذكر كرده است.(همان، ص 332.)
فضل بن شاذان یكی دیگر از شیعیانی است كه تألیفات زیادی داشته است و امام حسن عسكری علیه السّلام با مشاهده برخی از نوشته هایش بر او رحمت فرستاد.( حمد بن حسن طوسی، اختیار معرفه الرجال، چاپ اول، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348،‌ص 542.)
از دیگر شیعیانی كه تألیفات زیادی داشته می‌ توان به علی بن مهزیار اهوازی اشاره كرد. او حدود 33 كتاب تألیف كرده است.( مسند الامام الهادی، ص 351)
وجود چنین شیعیانی قطعاً باعث رشد و گسترش فرهنگ شیعی در این دوره شده است. ائمه اطهارعلیهم السلام به شاگردان خویش اعتماد داشتند و حل مشكلات دینی شیعیان را برعهده آنان گذارده بودند. ابا حماد رازی (از اهالی ری) می‌ گوید: در شهر سامرا مرا نزد امام دهم علی النقی علیه السّلام رفتم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم. حضرت به من جواب داد. سپس هنگام خداحافظی به من فرمود:
ای حماد اگر در امور دینی برایت مشكلی پیش آمد در ری ، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی سؤال كن و سلام مرا نیز به او ابلاغ كن.( محمد جواد طبسی، حیاة الامام الهادی، چاپ اول، قم، دارالهدی، 1426، هـ.ق، ص 215.)
به این ترتیب امام هادی(ع) توانست با تدابیری كه اندیشید و نیز تربیت چنین شاگردانی اقدامات مهمی را در جهت بهبود وضعیت فرهنگی و فكری شیعیان انجام دهد.