تکرارهای هدفمند قرآن، نقد دکتر سها

تکرارهای هدفمند قرآن، نقد دکتر سها

 دکتر سها، در اولین قسمت فصل معرفی قرآن گفته قرآن تکرار دارد و نمونه هایی آورده و مدعی شده است با حذف تکرارها حجم قرآن 20% می شود! و بدین وسیله خواسته ضعف و نقص به قرآن وارد کند، اما به اهداف، اسرار و حکمت تکرارها توجه نکرده و یا توجه کرده اما نخواسته بدان ها اشاره کند!.

باید دانست:

چون قرآن كتاب هدایت و تربیت است نه كتاب علمى و كلاسیك لازم است نكاتى را در موارد مختلف و به بهانه‏ها و مناسبت های گوناگون یادآور و متذكر گردد تا در نفس انسان ها تأثیر كند و لذا نظمى ویژه غیر از نظم متون علمى دارد كه با هدف خاص خودش مناسب است.
یكى از راه هایى كه قرآن كریم در پیام‏رسانى خود از آن استفاده كرده، تكرار یك كلمه یا جمله یا یك آیه كامل است. بدون تردید این كار تحصیل حاصل و خالى از فایده نیست بلكه آثار و فوائدى دارد و از محسنات سخن به شمار مى‏رود. قرآن‏پژوهان تكرار در قرآن را به دو گونه تقسیم كرده‏اند:
1ـ تكرار لفظى یعنى اینكه لفظى به صورت مفرد یا مركب بیش از یك بار گفته شده باشد.
2ـ تكرار معنوى: مقصود از این نوع تكرار، تكرار یك مضمون یا مفهوم است مانند تكرار داستان ابراهیم یا موسى و مانند آن كه در موارد زیادى با جملات و عبارات متفاوتى تكرار شده و یا از مقاطع مختلف شروع شده است.
قرآن‏ پژوهان تكرار لفظى را به اقسام ذیل تقسیم نموده‏اند:
الف. گاهى تكرار جمله كامل در میان سوره‏هاى مختلف است مثل «و ما ظلمونا و لكن كانوا انفسهم یظلمون» (بقره، آیه 75) این آیه در سوره اعراف آیه 160 هم تكرار شده است و مانند «كانوا اشد منهم قوة» كه در سوره روم آیه 9 و سوره فاطر آیه 44 و سوره غافر آیه 21 تكرار شده است.
ب. گاهى جمله تكرارى در كنار هم قرار گرفته است مانند «اصحاب الیمین ما اصحاب الیمین» (سوره واقعه، آیه 27) و «فان مع العسر یسرا ان مع العسر یسرا» (انشراح، آیات 6 و 7) همین حالت در سوره‏هاى حاقه آیات 17 و 18 و سوره تكاثر آیات 3 و 4 نیز آمده است.
پ. گاهى هم یك جمله در فواصل آیات یك سوره تكرار شده است مانند «فباىّ آلاء ربكما تكذبان» كه در سوره رحمن 31 مرتبه تكرار شده و «ویل یومئذٍ للمكذبین» نیز در سوره مرسلات 10 مرتبه آمده است.
آنچه مهم است پاسخ به پرسش از فلسفه و اسرار تكرار در قرآن است.
قرآن‏پژوهان در رابطه با این موضوع مطالبى را بیان كرده‏اند و حتى عالمانى مانند محمود بن حمزة بن نصر كرمانى كتابى مستقل تحت عنوان «اسرار التكرار فى القرآن» به نگارش درآورده‏اند.

پاسخ مختصر در این زمینه چنین است:

اولاً، تكرار مخلّ فصاحت و شیوایی کلام نیست زیرا در علم معانى و بیان و بدیع نیامده كه كلام فصیح آن است كه از تكرار خالى باشد. بلكه گاهى با توجه بر شرایط و مقتضیات سخن تكرار ضرورت هم پیدا مى‏كند.
از این رو گفته‏اند: تكرار در كلام فصیح بر انواعى تحقق مى‏یابد:
یكى از آنها تكرارى است كه براى مدح آمده است مانند «و السابقون السابقون اولئك المقربون»، (سوره واقعه، آیات 10 و 11). در سوره مائده، آیه 93 این‏گونه تكرار هم هست.
دیگرى تكرار براى وعید یا تهدید است مثل «الحاقه ما الحاقه»، (سوره حاقه، آیات 1 و 2)، و«و ما ادریك ما یوم الدین ثم ما ادریك ما یوم الدین»، (سوره انفطار، آیات 17 و 18)؛
و سومى تكرار براى استبعاد است مانند «هیهات هیهات لما توعدون»، (سوره مؤمنون، آیه 36).
ثانیا، این گونه تكرارها، یا براى تأكید مطلب و تقریر كلام است؛ مثل این كه پدرى فرزند خطاكارش را مخاطب قرار دهد و بگوید: آیا فراموش كردى كودكى خرد و ناتوان بودى و چه خون جگرها براى پرورش تو خوردم؟! آیا فراموش كردى براى تو همسر مناسب انتخاب كردم؟! آیا فراموش كردى براى تو مسكن خریدم؟! قرآن‏پژوهان گفته‏اند تكرار در سوره‏هاى رحمن و مرسلات از این قبیل است. و یا براى نشان دادن عظمیت و اهمیت موضوع است. چنان كه «الحاقه ما الحاقه» و مشابه آن این‏گونه است. و یا به خاطر اشاره به مطلبى جدید است. هم‏چنان كه در آیه 185 سوره بقره، عبارت «و من كان مریضا او على سفرٍ...» براى اشاره به مفهوم «یرید الله بكم الیسر و لایرید بكم العسر» تكرار گردیده است. و یا براى این است كه میان موضوع و محمول یا مبتدا و خبر فاصله زیادى مى‏افتد كه در این صورت تكرار موضوع یا مبتدا براى یادآورى مفید است.

---

منبع:پرسمان