زندگینامه امام باقر (ع)

حضرت امام محمد الباقر (ع) امامی است كه همة لحظات عمر با بركتش، در راه ارشاد و هدایت انسانها به پایان رسید. امامی كه از زمینه‌سازیهای پدرش امام سجاد (ع) در راستای معرفی مكتب تشیع و مبارزه با طاغوت زمان بهره‌برداری بسیار كرد،فقه ناب اسلام و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بزرگترین قدم را برای شناسایی تشیع و مكتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ برداشت. او در سن چهار سالگی در كربلا و ماجرای عاشورای حسینی حضور داشت، و در سفر كوفه و شام همراه پدر، همة سختی این سفر را تحمل كرد، و بر اساس فرهنگ عاشورا تربیت شد. او تجسمی از ارزش‌های والای انسانی و كمالات اخلاقی بود، پیامبر اكرم (ص) از او یاد و تجلیل فراوانی نموده است؛ جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: از رسول خدا (ع) شنیدم فرمود: ای جابر! تو به مردی از خاندان من می‌رسی كه همنام و همشكل من است، علم را می‌شكافد و تفسیر و توضیح می‌دهد.[1]
زندگی امام باقر (ع) را می‌توان در سه بخش بیان نمود: 1 - امام باقر (ع)در عصر پدر (38 سال). 2 - دوران امامت (20 سال). 3 - نمونه‌ای از گفتار و رفتار امام باقر (ع).
بخش اول: اسم مبارك آن حضرت محمد ـ لقبش باقر، شاكر و امین. كنیه‌اش ابوجعفر، نام پدر گرامیش علی بن الحسین (ع) و نام مادر بزرگوارش فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) (در اول رجب سال 57 هـ . ق در مدینه النبی متولد و در سال 114 هـ . ق در همان شهر شهید و از دنیا رفت. او از دو طرف نَسَبش به هاشم می‌رسید و هم از دو طرف نسبش به امام علی (ع) می‌رسید، و قبر شریفش مدینه، در قبرستان[2] بقیع كنار قبر پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) می‌باشد.
دوران عمر شریفش: (1 - سه سال و شش ماه و ده روز با جدّ بزرگوارش امام حسین (ع) . 2 - سی و چهار سال و پانزده روز با پدرش امام سجاد (ع) . 3 - نوزده سال و ده ماه و 12 روز مدت امامت).
امام صادق (ع) در بارة مقام مادر امام باقر (ع) فرموده است: «كانت صدیقه لم تدرك فی آل الحسن امرأهٌ مثلها»[3] او یك صدیقة راستگو و راستكردار بود و در خاندان امام حسن (ع) بانویی مانند او یافت نمی‌شود.
دوران امامت امام باقر (ع) : در محرم سال 95 هـ . ق پس از شهادت پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) دوران امامت امام باقر (ع) هنگامی كه 38 سال از عمر شریفش می‌گذشت، آغاز گردید و تا ذیحجه 114 هـ . ق حدود 20 سال طول كشید و امام باقر (ع)در این مدت در مدینه زندگی می‌كرد و خلفای عصرش به ترتیب چنین بودند: 1 - ولید بن عبدالملك، كه حدود پنج ماه از امامت امام باقر (ع) در عصر خلافت او واقع شد.
2 - سلیمان بن عبدالملك، از سال 96 تا 99 هـ . ق كه چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر (ع) در این عصر بود.
3 - عمر بن عبدالعزیز، از سال 99 تا 101 كه دو سال و پنج ماه از امامت امام باقر (ع) با این عصر مصادف شد.
4 - یزید بن عبدالملك، از سال 101 تا 105 هـ . ق كه چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر (ع) در این عصر بود.
5 - هشام بن عبدالملك از سال 105 تا 114 هـ .ق كه حدود 9 سال بخش آخر امامت امام باقر (ع) در این عصر پر‌ آشوب واقع شد، و سرانجام به دستور او توسط والی مدینه مسموم شد و به شهادت رسید.[4]
تأسیس حوزة علمیه و نهضت فرهنگی تشیّع: امام باقر (ع) دریافته بود كه فرهنگ تشیع در انزوا قرار گرفته و زیر چكمة جلادان اموی، بی‌رمق مانده است، از این رو لازم بود به یك انقلاب وسیع فرهنگی دست بزند و با تشكیل حوزة علمیه و تربیت شاگردان برجسته، فقه آل محمد (ع) و خط فكری تشیع را آشكار سازد و آن حضرت به خوبی می‌دانست كه همین موضوع زمینة‌ عمیق و بنیان كن برای مبارزه با طاغوتیان خواهد شد، و در دراز مدت، شیعیان را به صحنه می‌آورد، و مكتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را زنده خواهد كرد. لذا امام باقر (ع) زمینه‌سازی بسیار عمیق و خوبی را در این راستا نمود و پس از او فرزند برومندش امام صادق (ع) با تشكیل حوزة علمیة چهار هزار شاگردی آن را به ثمر رسانید و به عنوان یك دانشگاه عظیم اسلامی، در تاریخ اسلام آشكار و ماندگار ساخت. بنابراین می‌توان گفت: امام باقر (ع) مؤسس و بنیانگذار حوزة علمیة شیعه و نهضت فكری و انقلاب فرهنگی تشیع بود.[5]
امام باقر (ع) شاگردانی مانند: محمد بن مسلم، زراره بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه را تربیت كرد كه امام صادق (ع) فرمود: این چهار نفر مكتب و احادیث پدرم را زنده كردند. و فرمود: صلوات خدا بر آنها در حال زندگی وپس از مرگ[6]. یكی از شاگردان پرورش یافتة امام باقر (ع) یعنی جابر بن یزید جُعفی پس از هیجده سال كسب علم و آموختن هفتاد هزار حدیث از محضر امام باقر (ع) هنگام وداع از آن حضرت (برای مراجعت به كوفه) از ایشان تقاضای حدیث و پند و نصیحت می‌كند! امام باقر (ع) می‌فرماید: بعد از هیجده سال كسب علم و كمال بس نیست؟ جابر عرض می‌كند: آری شما دریایی هستید كه آبش تمام نمی‌شود و به قعر آن نمی‌توان رسید. امام باقر (ع) می‌فرماید: سلام مرا به شیعیانم برسان و به آنها اعلام كن بین ما و خداوند هیچ خویشاوندی نیست، و به پیشگاه خداوند كسی نزدیك نگردد مگر در پرتو اطاعت و پیروی، ای جابر كسی كه خدا را اطاعت كند و ما را دوست بدارد، او دوست ما خواهد بود، و كسی كه نافرمانی خدا كند دوستی ما به حال او سودی نخواهد بخشید.[7]
----------------------------
[1] - اصول كافی، ج 1، ص 469.
[2] - الارشاد شیخ مفید، ترجمة حاج سیدهاشم رسولی محلاتی، انتشارات علمیه الاسلامیه، چاپ دوم، قطع وزیری، ص 156.
[3] - اصول كافی، ج 1، ص 496.
[4] - اقتباس از تتمه المنتهی، ص 73 تا 90 از تاریخ یعقوبی آدرس داده شده.
[5] - گرچه اساس تشیع در عصر رسول خدا (ص) پی‌ریزی شد ولی حكومت ننگین بنی‌امیه این اساس را درهم ریخت، امام باقر (ع) آن را نوسازی كرد.
[6] - بهجه الآمال، ج 4، ص 69 (به نقل از سیرة چهارده معصوم، محمد محمدی اشتهاردی، ص 463، نشر مطهر، 1378، قطع وزیری).
[7] - سفینه البحار، ج 2، ص 142، بحار، ج 78، ص 183.