رسیدن کاروان در روز اربعین

پاسخ: برخی از مورّخان و اندیشمندان همانند ابوریحان بیرونی، مستوفی هَرَوِی و شیخ بهایی، تصریح كرده‎اند كه حضور اهل‌بیت‰ در روز بیستم صفر بوده است. افزون بر این، قرائن و شواهد دیگری برای اثبات این مسأله وجود دارد كه می‎توان به آنها استناد كرد كه عبارتند از:
† 1. الحاق سر امام† به بدنش توسط امام سجاد† در روز اربعین
2. وجه استحباب زیارت اربعین.
3. محل دفن سر مطهّر امام
1ـ در بارة الحاق سر به بدن باید گفت این مسأله از بازگشت اهل‌بیت‰ به كربلا جدا نیست و بنابر قول مشهور، این كار توسط اما‎م زین‌العابدین† صورت گرفته است، چنان‎كه شیخ صدوق و ابن‌فتّال نیشابوری به این موضوع تصریح كرده‎اند.[1] و هیچ گزارش تاریخی وجود ندارد كه امام سجّاد† در زمان دیگری به كربلا آمده باشد، بنابراین حضور اهل‌بیت‰ بر سر قبر امام† نیز باید در روز اربعین اتفاق افتاده باشد.
2ـ در بارة وجه استحباب زیارت اربعین، (چنانكه در ادامه بحث ملاحظه می‌شود) دو امر بیان شده است: یكی روایت امام عسكری† است كه در آن زیارت اربعین، یكی از علائم مؤمن دانسته شده است و دیگری تعلیم زیارت اربعین به صفوان‌بن‌مهران جمّال توسط امام صادق†. پرسشی كه در این باره مطرح است آن است كه آیا وجه و انگیزة استحباب می‎تواند تنها حضور یك صحابی بر سر قبر امام حسین† در روز اربعین باشد؟ یا در این روز باید وقایع مهّم دیگری نیز اتفاق افتاده باشد. بنابراین الحاق سرِ مطهر امام حسین† به بدن و حضور اهل‌بیت‰ ـ كه در میان آنان امام معصوم یعنی امام سجاد† حضور داشت ـ جهت الحاق سر به بدن و زیارت قبر حضرت تنها می‎تواند وجه استحباب زیارت اربعین را توجیه ‎كند، چنان كه بر اساس گزارش ابن‌شهرآشوب، شیخ طوسی وجه توصیة امامان‰ به زیارت اربعین را، مسألة الحاق سر به بدن دانسته است[2]، و مجلسی نیز به نقل از مشهور یكی از وجوه محتمل استحباب زیارت اربعین را همین موارد، بیان كرده است.[3]
3. محل دفن سر امام: در این كه سر امام حسین† كجا دفن شده است، منابع تاریخی شیعه و سنی اقوال مختلفی را گزارش كرده‎اند، اما مشهور در میان علمای امامیه آن است كه سر مطهر امام به بدن مطهر آن حضرت ملحق شد و همراه آن دفن شد.[4] گرچه طرفداران این قول، نوعاً تاریخ آن را معین نكرده‌اند، اما گروهی از دانشمندان شیعه و اهل‌سنت مانند ابن‌شهرآشوب،[5] ابوریحان بیرونی،[6] مستوفی هَرَوِی،[7] قرطبی،[8] قزوینی،[9] نُوَیْری،[10] مناوی[11] تصریح كرده‌اند كه دفن سر مطهر همراه بدن، در بیستم صفر (اربعین) صورت گرفته است. گواهی این دانشمندان بر دفن سر مطهر همراه بدن در اربعین، ورود امام سجاد و اهل‌بیت در چنین روزی به كربلا را تأیید می‌كند.
از مجموع آنچه گذشت، روشن شد كه اگرچه از نظر اخبار تاریخی و حدیثی، اثبات حضور اهل‌بیت‰ در روز اربعین بر سر مزا‎ر سیدالشهدا† چندان آسان نیست، اما با توجه به قرائن و شواهدی كه برای حضور اهل‌بیت‰ در كربلا در بیستم صفر سال 61 بیان شد، پذیرفتنی است كه اهل بیتِ امام حسین† در این روز موفق به زیارت مزار سیدالشهدا† شده‎اند.
-----------------------------------------------
[1] . شیخ صدوق، الامالی، مجلس 31، ص231-232؛ ابن‌فتّال نیشابوری، روضة‌الواعظین، ص192.
[2] . ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‎طالب، ج4، ص85 .
[3] . مجلسی، بِحار الانوار، ج98، ص 334.
[4] . مجلسی، بِحار الانوار، ج45، ص 145.
[5] . مناقب آل‌ابی‎طالب، ج4، ص85 ؛ مجلسی، بِحار الانوار، ج44، ص 199.
[6] . بیرونی، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، ص331.
[7] . ابن اعثم، الفتوح، مترجم: مستوفی هَرَوِی، ص 916.
[8] . محمد‌بن‌احمد قرطبی، التذكرة فی امور الموتی و امور الآخرة، ج2، ص 668.
[9] . زكریا محمد‌بن‌محمود قزوینی، عجائب المخلوقات و الحیوانات و غرائب الموجودات (كه به صورت حاشیه در ضمن كتاب: حیوة‌ الحیوان الكبری، نوشته كمال‌الدین دمیری آمده است) ج1، ص109 .
[10] . نهایة‌الارب فی فنون الادب، ج20، ص3008.
[11] . مناوی، فیض القدیر، ج1، ص265.