امام مهدى و شكوفائى فرهنگ و تمدن اسلامى در جهان
گفتار سوم : مدینهی فاضله
• در آمد
• در آمد
در تورات، انجیل، زبور و دیگر كتب آسمانى نكات برجسته و زیبایى پیرامون سیماى حكومت جهانى حضرت بقیةاللَّه - ارواحنا فداه - آمده كه شرح آن به روایت قرآن كریم چنین است:
"وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فِى الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الارْضَ یَرِثُها عِبادِىَ الصَّالِحُونَ"
ما بعد از ذكر - تورات - در زبور نیز نوشتیم كه زمین را بندگان شایستهام به ارث مىبرند.(1)
اطلاعرسانى گستردهاى كه در كتب آسمانى توسط پیامبران الهى پیرامون وضعیت جهان در دولت حضرت مهدى آمده؛ بسیار حائز اهمیت است و خود نیازمند تألیف كتابى مستقل مىباشد.(2)
بیش از 300 آیه قرآن در احادیث پیشوایان به ظهور حضرت مهدى و اوضاع جهان در عصر موعود تفسیر شده كه به دلیل رعایت اختصار از همه آنها صرفنظر مىكنیم.(3)
بیش از یك هزار حدیث از پیشوایان معصوم به نویدهاى مربوط به موعود و وضع جهان در عصر آن كعبه مقصود اختصاص دارد.(4)
ما در بخش پایانى این نوشتار تنها به شمارى از احادیث وارده پیرامون مطالب طرح شده در این مقال اشاره مىنمائیم:
• شكوفایى علم و فرهنگ
روایات فراوانى به توسعه بسیار گسترده دانش و فرهنگ در عصر ظهور اشاره نموده، از قبیل:
امام صادقعلیه السلام مىفرماید:
دانش 27 حرف است، همه آنچه پیامبران آوردهاند دو حرف است، تا به امروز مردم جز با دو حرف آشنا نشدهاند، هنگامى كه قائم قیام مىكند، 25 حرف دیگر را بیرون آورد و در میان مردم منتشر نماید، آن دو حرف را نیز به آنها پیوست مىكند تا همه 27 حرف منتشر گردد.(5)
هنگامى كه برق اختراع شد، یك علم به هزاران علم موجود افزوده شد و چهره جهان تغییر یافت. چنانكه با راهاندازى اینترنت در جهان معاصر، ارتباطات جهانى به كلّى دگرگون گردید. بر اساس حدیث فوق مهدى موعود بر دانش موجود 12/5 برابر، یعنى 1250% خواهد افزود كه با این بیان ترسیم جهان در عصر موعود براى ما غیرممكن است.
حضرت در حدیث دیگرى فرمود:
هنگامى كه قائم ما قیام كند، زمین با نور صاحبش روشن گردد. مردم از نور خورشید بىنیاز شوند، شب و روز یكسان گردد و تاریكى رخت بَربندد.(6)
این روایت با آیات قرآنى دقیقاً منطبق مىباشد.(7)
در احادیث عامّه آمده است:
بعد از شما اقوامى خواهد بود كه زمین در زیر گامهاى آنها نَوَردیده مىشود و جهان براى آنها گشوده مىگردد ... اگر یكى از آنها بخواهد در یك ساعت به شرق دنیا یا غرب دنیا برود خواهد توانست.(8)
امام صادقعلیه السلام در ترسیم مراسم بیعت مىفرماید:
در شب 23 رمضان به نام قائم منادى آسمانى ندا سر دهد، و در روز عاشورا كه روز شهید شدن حسینبن علىعلیه السلام است قیام مىكند. گویى او را با چشم خود مىبینم كه در روز شنبه دهم محرم در میان ركن و مقام ایستاده، جبرئیل در پیشاپیش او ندا مىكند: "بیعت براى خدا" پس پیروانش از اقطار و اكناف جهان به سوى او سرازیر مىشوند، زمین زیر پاى آنها درنوردیده شود، تا با او بیعت كنند.(9)
در این حدیث احتمال این معنى هست كه منظور از درنوردیده شدن زمین، طىّالأرض باشد. ولى در حدیث قبلى بىگمان پیشرفت صنعت و تكنیك منظور شده، زیرا آنجا قید یك ساعت دارد، در حالیكه در طىّالأرض صحبت از ساعت و دقیقه نیست. چراكه در یك لحظه انجام مىپذیرد.
• رشد عجیب فناورى
در مورد سیماى شگفت جهان در عصر حضرت صاحبالزمان علیه السلام احادیث فراوان از پیشوایان معصوم رسیده كه پیشرفت فناورى جهان را به شكل شگفتآورى ترسیم نمودهاند و اینك چند نمونه:
امام باقرعلیه السلام در حدیث معتبر و مورد استنادى مىفرماید:
چون قائم ما قیام كند خداوند بر توان دید و شنید شیعیان ما مىافزاید، بطوریكه در میان آنها و قائم پیكى نخواهد بود. او براى آنها سخن مىگوید و آنها در هر جایى كه هستند سخنانش را مىشنوند و به چهرهاش مىنگرند.(10)
امام صادقعلیه السلام در همین رابطه فرمود:
در زمان قائم شخص مؤمن كه در مشرق باشد، برادرش را كه در مغرب باشد مىبیند.(11)
"وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فِى الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الارْضَ یَرِثُها عِبادِىَ الصَّالِحُونَ"
ما بعد از ذكر - تورات - در زبور نیز نوشتیم كه زمین را بندگان شایستهام به ارث مىبرند
در عصر فنآورى اطلاعات و ارتباطات فهم این احادیث بسیار ساده است. ولى در دوران ائمّهعلیهم السلام دانستن آن بسیار سخت بوده، و راویان حدیث تنها در پرتو ایمان راسخ به امام معصوم آنها را پذیرفته و براى نسل بعدى نقل كردهاند. اگرچه ما مطمئن نیستیم كه آیا این صحنههاى شگفت در اثر پیشرفت سریع فناورى است یا در پرتو اعجاز امامعلیه السلام؟! به هر حال سیماى جهان در عصر موعود اینگونه خواهد بود.
امام صادقعلیه السلام فرود آمدن حضرت مهدى را به هنگامه ظهور اینگونه تشریح مىكند:
"یَنْزِلُ فى سَبْعِ قُبابٍ مِنْ نُور"
او در هفت خیمه از نور فرود مىآید.(12)
جالب توجه است كه امروزه به بشقابهاى پرنده نیز قباب مىگویند.
و در احادیث عامّه آمده است:
"وَ تُكَلِّمُ الرَّجُلَ عَذَبَةُ سَوْطِهِ وَ شِراكُ نَعْلِهِ، وَ تَخْبِرُهُ بِما اَحْدَثَ اَهْلُهُ بَعْدَهُ"
منگوله شمشیر و بند كفش با انسان سخن مىگوید و به او خبر مىدهد كه خانوادهاش بعد از او چه كارى انجام دادهاند.(13)
ظرافت و لطافت حدیث بر همگان روشن است و جالب توجه است كه در عصر رسالت هرگز چنین معنائى به ذهن احدى خطور نمىكرد تا آن را جعل كند. لذا محققان معتقدند كه در اینگونه احادیث به بررسى سند نیازى نیست.
• بهداشت جهانى
علیرغم این همه پیشرفت چشمگیر پزشكى، پیدایش تخصّصهاى فراوان، كشف آثار شگفت گیاهان در معالجه امراض؛ در عین حال همه روزه شاهد رشد سریع بیمارىها و پیدایش امراض گوناگون ناشناخته هستیم. ولى در عصر موعود پیشرفت علم پزشكى و گستره بهداشت جهانى به حدى مىرسد كه آمار بیماران در جهان به صفر مىرسد.
امام صادقعلیه السلام در این رابطه مىفرماید:
"لایَبْقى عَلى وَجهِ الأرضِ أَعْمى وَ لامُقْعِدٌ وَ لا مُبْتلى"
بر روى زمین، نابینا، زمینگیر و هیچ مریض دیگرى نمىماند.(14)
• امنیت جهانى
در جهان كنونى، رقم بسیار بالایى از بودجه كشورها به تسلیحات نظامى اختصاص مىیابد. در دولت حضرت مهدى هزینههاى تسلیحاتى به صفر مىرسد و امنیت در بالاترین حدّ برقرار مىشود.
امیرمؤمنانعلیه السلام مىفرماید:
هنگامى كه قائم قیام كند، با عدالت رفتار مىكند. ظلم و ستم در زمان او رخت برمى بندد، راهها امن مىشود. زمین بركاتش را بیرون مىفرستد و هر حقى به صاحبش بر مىگردد.(15)
در حدیث دیگرى فرمود:
یك پیرزن از عراق تا شام گام مىسپارد... زنبیلش بر سرش باشد، نه درندهاى او را مىآزارد و نه از چیزى هراس مىكند.(16)
امام صادقعلیه السلام درباره فراگیر بودن عدل مهدوى فرمود:
اَما وَ اللَّهِ لیَدْخُلَنَّ عَلَیْهِم عَدلُهُ جَوْفَ بُیُوتِهِمْ كَما یَدْخُلُ الحَرُّ وَ القَرُّ؛ به خدا سوگند عدالت آن حضرت از درهاى بسته بر خانههاى آنها وارد مىشود، آنگونه كه سرما و گرما به داخل خانهها نفوذ مىكند
امام باقرعلیه السلام نیز فرمود:
یك پیرزن فرتوت از مشرق تا مغرب مىرود، بدون اینكه احدى براى او مانع ایجاد كند.(17)
امام صادقعلیه السلام در تفسیر آیه شریفه "وَمَنْ دَخَلَهُ كانَ امِناً" هركس وارد آنجا (مسجدالحرام) شود در امان خواهد بود؛(18) فرمود:
"فَمَنْ بایَعََهُ، وَ دَخَلَ مَعَهُ، وَمَسحَ عَلى یَدِهِ، وَ دَخلَ فى عَقْدِ اَصحابِهِ، كانَ امِناً"
هركس با او بیعت كند و همراه او وارد مسجدالحرام شود، با او دست دهد و در زمره یاران او قرار بگیرد؛ در امان خواهد بود.(19)
و در تفسیر آیه شریفه "سیروا فیها لَیالِىَ وَ ایَّاماً امِنینَ"؛ بگو: شبها و روزها در آنجا با ایمنى كامل سیر كنید؛(20) فرمود:
"مَعَ قائِمِنا اَهلَ البَیْتِ"؛ همراه با قائم ما اهلبیت.(21)
این دو حدیث بسیار جالب است. چراكه بدون این توضیح، معناى آیه درست نمىشود.(22)
امام صادق در مقام تشریح گستره عدل مهدوى فرمود:
"وَ اصْطَلَحتِ السِّباعُ وَ الْبَهائِمُ"؛ حتى درندگان و حیوانات با یكدیگر آشتى مىكنند.(23)
• عدالت فراگیر
روایات در مورد عدل فراگیر كه توسط حضرت مهدى در گستره زمین برقرار مىشود، بسیار فراوان است. در 148 حدیث به این تعبیر آمده است:
"یَمْلَاُ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً كَما مُلِئَت جَوراً وَ ظُلما"ً؛ زمین را پر از عدل و داد مىكند، همانگونه كه پر از جور و ستم شده باشد.(24)
امام صادقعلیه السلام درباره فراگیر بودن عدل مهدوى فرمود:
اَما وَ اللَّهِ لیَدْخُلَنَّ عَلَیْهِم عَدلُهُ جَوْفَ بُیُوتِهِمْ كَما یَدْخُلُ الحَرُّ وَ القَرُّ؛
به خدا سوگند عدالت آن حضرت از درهاى بسته بر خانههاى آنها وارد مىشود، آنگونه كه سرما و گرما به داخل خانهها نفوذ مىكند.(25)
امام باقرعلیه السلام در مورد فقرزدائى آن حضرت مىفرمایند:
"وَ لا غارِماً اِلّا قَضى دَیْنَهُ"؛ هیچ شخص مقروضى در روى زمین باقى نمىماند جز اینكه قرض او را ادا مىكند.(26)
و در مورد رفع تبعیضات فرمود:
"اِذا قامَ قائِمُنا اِضْمَحَلَّتِ القَطائِع"؛ چون قائم ما قیام كند، تیول و قطایع برچیده شود.(27)
امام صادقعلیه السلام در مور ریشهكن شدن فقر مىفرماید:
هر یك از شما به دنبال كسى مىگردد كه او را صله كند و زكاتش را بپذیرد، ولى هرگز كسى را پیدا نمىكند كه زكات را از او بپذیرد، زیرا همگان از فضل پروردگار بىنیاز مىشوند.(28)
رسولاكرمصلى الله علیه وآله وسلم در مورد رفاه عمومى در عهد آن حضرت مىفرماید:
امت من در زمان او آنقدر در نعمت فرو مىروند كه هرگز چنین نعمت و رفاهى دیده نشده، خداوند آسمان را سیلآسا براى آنها فرو مىریزد و زمین چیزى از گیاه و میوهجاتش را ذخیره نمىكند.(29)
• آبادانى جهان
در روایات فراوان آمده است كه مهدى حكومت واحد جهانى را بر اساس عدالت و آزادى، بنیان مىگذارد و جهان را سرسبز و خرم مىنماید:
امیرمؤمنانعلیه السلام در این رابطه مىفرماید:
یك خانم در میان عراق و شام گام مىسپارد، هرگز قدمى جز بر روى سبزیجات نمىگذارد.(30)
امام باقرعلیه السلام پیرامون آبادانى جهان در عصر صاحبالزمانعلیه السلام مىفرماید:
"فَلا یَبْقى فِى الارْضِ خَرابٌ اِلّا عَمَّرَه"؛
در روى زمین ویرانهاى نمىماند جز اینكه آنرا آباد مىسازد.(31)امیرمؤمنانعلیه السلام در مورد زیباسازى و سالمسازى شهرها مىفرماید:
جادههاى اصلى را توسعه مىدهد، آنها را به 60 ذراع مىرساند ... هر پنجرهاى كه به سوى خیابان باشد مسدود مىكند. هر بالكن، ناودان و فاضلابى كه به طرف خیابان باشد مسدود مىكند.(32)
امام باقرعلیه السلام در مورد خدمترسانى دولت مهدوى مىفرماید:
فرمان مىدهد كه از پشت حرم امام حسینعلیه السلام رودى را به سوى نجفاشرف حفر كنند تا آب وارد نجف شود. آنگاه بر دهانههاى آن پلها و آسیابها مىسازد.(33)
• رضایت همگانى
از روزى كه آدم ابوالبشر بر روى این كره خاكى پا نهاده، هیچ حكومتى نیامده كه همگان از حاكمیت آن خشنود باشند. زیرا هرگز همه اهل زمین از صالحان نبودهاند و همه نیازهاى آنها تأمین نشده است؛ ولى در حكومت جهانى آن مصلح آسمانى همه صالح و طرفدار حكومت صالحان خواهند بود و همه نیازهاى مادى و معنوى آنها تأمین خواهد شد. بنابراین همه آسمانىها و زمینىها از آن خشنود خواهند بود.
امام باقرعلیه السلام پیرامون آبادانى جهان در عصر صاحبالزمانعلیه السلام مىفرماید:
"فَلا یَبْقى فِى الارْضِ خَرابٌ اِلّا عَمَّرَه"؛ در روى زمین ویرانهاى نمىماند جز اینكه آنرا آباد مىسازد
رسولاكرم صلى الله علیه و آله و سلم در این رابطه فرمود:
"یَرْضى بِهِ ساكِنُ السَّماءِ وَ ساكنُ الْاَرضِ"؛ ساكنان زمین و آسمان از او خشنود مىگردند.(34)
و در حدیث دیگرى فرمود:
"تَتَمَنَّى الأحیاءُ الأمْواتَ مِمّا صَنعَ اللَّهُ عزَّوجلَّ بِاهْلِ الأرضِ مِنْ خیرِهِ"؛ زندگان مردههاى خود را آرزو مىكنند كه اى كاش بودند و مىدیدند كه خداوند چقدر به اهل زمین عنایت فرموده است.(35)
• فرماندهان لشكرى و كشورى
یكى از مهمترین عوامل موفقیت حضرت مهدى در اداره دهكده جهانى، وجود اصحاب و یاران خاص آن حضرت مىباشد كه از ویژگىهاى فراوان برخوردارند. به برخى از آنها اشاره مىكنیم:
امام صادقعلیه السلام مىفرماید:
گویى قائم را بر فراز منبر كوفه مىبینم كه 313 نفر (به تعداد اصحاب بدر) در اطراف او هستند. آنها پرچمداران و زمامداران روى زمین از سوى خداوند هستند.(36)
امام باقرعلیه السلام در این رابطه فرمود:
گویى اصحاب قائم را مىبینم كه بر شرق و غرب جهان سیطره یافتهاند. چیزى در جهان نیست جز اینكه از آنها فرمان مىبرد و خشنودى آنان را در هر چیزى مىطلبد، حتى درنگان زمین و پرندگان آسمان.(37)
امام صادقعلیه السلام در وصف آنان مىفرماید:
آثار سجده در پیشانى آنان آشكار است، آنها شیران روز و راهبان شب هستند. گویى بدنهاى آنها قطعات آهن مىباشد، به هر یك از آنها نیروى چهل مرد داده شده است.(38)
امیرمؤمنانعلیه السلام در یك تعبیر بسیار بلند از میزان شناخت آنها پرده برمىدارد و مىفرماید:
"رِجالٌ عَرَفُوا اللَّهَ حَقَّ مَعرِفَته"؛
آنها مردانى هستند كه خداى را آنگونه كه باید شناختهاند.(39)امام باقرعلیه السلام در وصف آنان مىفرماید:
"هُمُ النُّجَباءُ وَ القُضاةُ و الحُكّامُ، وَ الفُقَهاءُ فىِ الدّین"؛ آنها بزرگواران ، داوران ، زمامداران و كارشناسان احكام دین مىباشند.(40)
امام هشتم مىفرماید:
"وَ اشْفقُ عَلیهم مِنْ ابائهِم و اُمَّهاتِهم"؛ مهدى موعود از پدران و مادران نسبت به امت خود مهربانتر است
امیرمؤمنان بر جوان بودن آنها تكیه كرده مىفرماید:
یاران حضرت مهدى همه جوان هستند، كهنسالى در میان آنها جز به مقدار نمك طعام و سرمه چشم نخواهد بود.(41)
• تنها رهبر
همه آنچه پیرامون گارگزاران دولت حضرت مهدى گفته شد؛ نشانه كوچكى از عظمت آن تنها بازمانده از حجج الهى مىباشد. لیكن توصیف آن امام همام میسور نیست، كه هرچه خوبان جهان دارند او به تنهایى دارد.
اگر مردم جهان به قهرمان خود عشق مىورزند، هرگز قهرمانى در جهان به شجاعت و صلابت او وجود ندارد.
امام رضاعلیه السلام در این رابطه مىفرماید:
حضرت مهدى از نظر جسمى به قدرى توانمند است كه اگر دستش را به بزرگترین درخت روى زمین دراز كند آن را را از ریشه و بن مىكند و اگر در میان كوهها بانگ برآورد، صخرههایش فرو ریزد.(42)
اگر یوسف كنعان به جهت جمال بىنظیرش، زیباترین تابلوهاى عهد كهن را به خود اختصاص داده؛ یوسف زهرا در میان دلبران بهشتى عنوان طاووُسُ اَهْلِ الجَنَّة را از آنِ خود نموده است.(43)
پیامبراكرمصلى الله علیه وآله وسلم در وصف جمالش فرمود:
"وَجهُهُ كَالْكَوكَبِ الدُّرّىّ"؛ چهرهاش چون ستاره سحر است.(44)
اگر پدران و مادران با عواطف و محبّت خود نسبت به فرزند زبانزد گردیدهاند؛ مهربانى پدران و مادران در برابر عواطف آن حضرت كم رنگ است:
امام هشتم مىفرماید:
"وَ اشْفقُ عَلیهم مِنْ ابائهِم و اُمَّهاتِهم"؛
مهدى موعود از پدران و مادران نسبت به امت خود مهربانتر است.(45)اگر پدران و مادران همواره نگران فرزندان هستند، او در توقیع خود به شیخ مفید مىنویسد:
"اِنّا غَیرُ مُهمِلینَ لِمُراعاتِكم وَ لا ناسینَ لِذِكرِكُم"؛ ما هرگز در رعایت و حراست شما كوتاهى نمىكنیم و یاد شما را از خاطر نمىبریم.(46)
این ویژگىها او را محبوبترین انسان جهان نموده، با این حال:
در منابع عامه آمده است كه:
"یُلقِى اللَّهُ مَحبَّتَهُ فى صُدورِ النّاس"؛ خداوند محبتش را به دلهاى مردم مىاندازد.(47)
اگر همه دنیا در اشتیاق بهشت هستند، بهشت هم در اشتیاق یوسف فاطمه:
پیامبر رحمت مىفرماید:
بهشت در اشتیاق چهار تن از خاندان من هست كه خداوند آنها را دوست دارد و به من امر فرموده كه آنها را دوست بدارم. آنها عبارتند از: علىبنابىطالب، حسن، حسین و مهدى كه عیسىبنمریم پشت سرش نماز مىگذارد.(48)
پیامبر اكرمصلى الله علیه و آله و سلم در شب معراج جمال دلآراى او را دید، از اعماق دل به او عشق ورزید و فرمود:
"طوبى لِمَن لَقیهُ وَ طوبى لِمن اَحَبّهُ وَ طوبى لِمَن قالَ بِهِ"؛ خوشا به حال كسى كه او را دیدار كند، خوشا به حال كسى كه او را دوست بدارد و خوش به حال كسى كه به امامت او معتقد باشد.(49)
امیرمؤمنانعلیه السلام بر فراز منبر كوفه، با یك دنیا شور و شعف از آن فرزند برومندش یاد كرده و مىفرماید:
برترین قله شرف، دریاى بیكران فضیلت، شیرِ بیشه شجاعت، ویرانگر كاخهاى ستم، جهادگر همیشه پیروز، قهرمان دشمنشكن ...
آنگاه دست روى سینه نهاده مىفرماید:
"هاهِ، شَوقاً اِلى رُؤیَتِهِ"؛ آه، منِ على چقدر مشتاق دیدار اویم.(50)
و چون از یاران با صفاى یوسف زهرا سخن مىگوید مىفرماید:
"وَ یا شَوقاهُ اِلى رُؤیَتهم فى حالِ حُضُورِ دَولتِهم"؛ آه چقدر مشتاقم كه آنها را به هنگام ظهور دولتشان دیدار نمایم.(51)
پیوند مطالب مرتبط:
بخش اول: زمینههاى شكلگیرى تمدن اسلامى
بخش دوم: عوامل مؤثر در ركود تمدن اسلامى
1- سوره انبیاء (21)، آیه 105.
2- علیرغم اینكه به جز قرآن همه كتب آسمانى دستخوش تحریف شدهاند، بسیارى از نویدهاى پیامبران عظیمالشأن پیرامون آخرین حجت و سیماى جهان در كتب آسمانى موجود، جایگاه خاصى دارد. ر.ك: مهدىپور، او خواهد آمد، ج 12، ص 144 - 117 .
3- ر.ك: سیدداود میرصابرى، الآیات الباهرة؛ سیدهاشم بحرانى، المحجة فیما نزل فىالقائم الحجة؛ سیدصادق شیرازى، المهدى فىالقرآن و بیش از 20 عنوان دیگر كه در »كتابنامه حضرت مهدى« ج 2، ص 808 شناسانده شده است.
4- تنها در كتاب »منتخب الأثر« از آیةاللَّه صافىگلپایگانى 1200 حدیث بدون تقطیع و بدون تكرار، در سه مجلد، پیرامون آن حضرت آمده است.
5- قطبراوندى، الخرائج والحرائج، ج 2، ص 841.
6- طبرى امامى، دلائل الامامة، ص 486.
7- وأشرقت الأرض بنور ربها، سوره زمر(39)، آیه 69.
8- شیرویه، فردوسالأخبار، ج 2، ص 449، ح 3255.
9- شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 379.
10- كلینى، الكافى، ج 8، ص 201، ح 329.
11- شیخ حرعاملى، اثبات الهداة، ج 3، ص 584.
12- عیاشى، التفسیر، ج 1، ص 214.
13- شرویه، فردوسالأخبار، ج 5، ص 98، ح 7298.
14- علامه مجلسى، بحارالانوارج 53، ص 62.
15- شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 384.
16- شیخ صدوق، الخصال، ج 2، ص 419.
17- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 345.
18- سوره آلعمران(3)، آیه 97.
19- شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 91، ب 81، ح 5.
20- سوره سبأ(34)، آیه 18.
21- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 314.
22- زیرا در زیر آسمان جایى سراغ نداریم كه مردم بتوانند شبها و روزها در آن با ایمنى كامل به گشتوگذار بپردازند و مسجدالحرام نیز همواره جاى امن نبوده، حجّاج بن یوسف آنجا را محاصر كرد و با منجنیق عبداللَّه بن زبیر را در داخل كعبه از پاى درآورد، حتى حجرالاسود نیز از منجنیق آسیب دید. ] ر.ك: ذهبى، تاریخالاسلام، ج 5، ص 315]. در حادثه قرامطه چقدر انسان بىگناه در كنار كعبه كشته شد و حجرالاسود به یغما رفت. ] مهدى پور، تاریخ الوهابیّین، چ قاهره، ص 41]. در طول دو قرن چقدر انسان بىگناه در داخل مسجدالحرام توسط وهابیان كشته شد، كه آخرین مورد آنها جهیمان، قحطانى و دیگر افراد متحصّن در مسجدالحرام، در اول محرم 1400 ه. ق بود. ] ر.ك: سید هادى خسروشاهى، مصلح جهانى، ص 50]. اگر از بیان امام صادقعلیه السلام چشمپوشى شود، این دو آیه معنى نخواهد داشت.
23- شیخ صدوق، الخصال، ج 2، ص 419.
24- آیةاللَّه صافى، منتخبالأثر، ج 2، ص 235 - 222.
25- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 362.
26- عیاشى، التفسیر، ج 1، ص 165.
27- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 309.
28- شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 381.
29- طبرى امامى، دلائلالامامة، ص 478.
30- شیخ صدوق، الخصال، ج 2، ص 419.
31- ابن صباغ مالكى، الفصولالمهمة، ص 302.
32- شیخ طوسى، الغیبة، ص 283.
33- ابنفتال نیشابورى، روضةالواعظین، ج 2، ص 17.
34- طبرى امامى، دلائلالامامة، ص 471.
35- حاكم نیشابورى، مستدركالصّحیحین، ج 4، ص 465.
36- شیخ صدوق، كمالالدین، ج 2، ص 672.
37- بحرانى، حلیةالابرار، ج 5، ص 494.
38- نیلى، منتخبالانوار المضیئة، ص 195.
39- متقى هندى، كنزالعمال، ج 14، ص 519.
40- طبرى امامى، دلائلالامامة، ص 307.
41- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 322.
42- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 322.
43- شیرویه، الفردوس بمأثورالخطاب، ج 4، ص 222.
44- ذهبى، میزانالاعتدال، ج 3، ص 449.
45- كامل سلیمان، روزگار رهایى، ج 1، ص 129.
46- طبرسى، الاحتجاج، ج 2، ص 497.
47- كورانى، معجم احادیث الامامالمهدى، ج 1، ص 471، ح 316.
48- شیخ حرعاملى، اثبات الهداة، ج 3، ص 552، ب 32، ح 573.
49- شیخ صدوق، كمالالدین، ج 1، ص 268.
50- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 51، ص 115.
51- كلینى، الكافى، ج 1، ص 270.
دبیرخانه اجلاس حضرت مهدی
علی اكبر ولایتی