پنهان و پیدای هویدا

امیرعباس هویدا در زمستان سال 1298 چشم به جهان گشود و فرزند یکی از رجال سرشناس بنام عین‌الملک بود. هویدا پس از به اتمام رساندن تحصیلات خود، رهسپار کشور لبنان شد و در آنجا زبانهای فرانسه و عربی را آموخت. اگر چه دوست داشت تا در پاریس به تحصیل بپردازد اما توهینی که یکی از نشریات طنز پاریس به رضاشاه کرد، روابط دو کشور تیره شده و هویدا از تحصیل در این کشور محروم می‌شود. در سفر به انگلیس، زبان این کشور را نیز تا حدودی فراگرفت و در سالهای پایانی دهه 30 میلادی موفق به اخذ مدرک لیسانس در رشته علوم سیاسی از دانشگاه بروکسل شد. در همین زمان، زبانهای ایتالیای و آلمانی را نیز فراگرفت. او پس از بازگشت به کشور در اواخر دهه 1320، سالهای موفقی را در هیئتهای دیپلماتیک، شرکت ملی نفت ایران و حزب ایران نوین سپری کرد.

دوره نخست‌وزیری قبل از هویدا که حسنعلی منصور در این مقام قرار داشت، بسیار کوتاه بود. وی سلطنت‌طلبی تمام عیار شناخته می‌شد و در اول بهمن 1343 به دست یکی از اعضای «هیئت موتلفه اسلامی» که از تصمیم منصور مبنی بر اعطای امتیازات جدیدی به شرکتهای خارجی خشمگین شده بودند، به قتل رسید. پس از کشته شدن منصور، شاه بی درنگ نخست‌وزیری را در بهمن ماه سال 1343 به امیر عباس هویدا، از بستگان منصور و معاون دبیر کل حزب ایران نوین واگذار کرد.(1)

چگونگی به صدرات رسیدن هویدا

عمر آشنایی منصور و هویدا حدود بیست سال بود. در ساعت 10 صبح روز اول بهمن ماه سال 1343 حسنعلی منصور توسط محمد بخارایی جلوی مجلس شورای ملی ترور شد و او را به بیمارستان پارس که رئیس آن دکتر منوچهر شاهقلی، پزشک بهایی و عضو مؤسس کانون مترقی بود بردند. این که چرا او را به نزدیک ترین مرکز درمانی نبردند از نکاتی است که باید بررسی شود.
هنگامی که تیم پزشکی خبر مرگ منصور را به هویدا دادند در حالی که هنوز دکتر ها در اتاق پیش هویدا بودند او با شاه تماس گرفت و این خبر را به زبان انگلیسی به این نحو به شاه رساند: «Your majesty, he is dead »   

این آسودگی به گونه ای بود که شاه پس از گذشت دو هفته از نخست‌وزیری هویدا، برای تعطیلات زمستانی به پیست اسکی سن موریتس واقع در کشور سوئیس رفت و در قصر زمستانی که برای خویش ساخته بود مشغول به خوشگذرانی شد.(2)

هویدا به سیاق نخست‌وزیر پیشین (منصور) کسی نبود که بنای مخالفت با شاه را بگذارد و از برنامه خرید تسلیحات و تجهیزات توسط محمدرضا شاه جلوگیری کند. مخالفت منصور با شاه برای خرید تسلیحات نظامی از جمله دلایلی بود که شاه چندان با وی موافق نباشد و حتی از ترور وی خشنود شد. مخالفت نکردن هویدا با شاه همزمان با آغاز ریاست جمهوری جانسون در آمریکا بود و آنها در راستای خرید تسلیحات نظامی با شاه همکاری می‌کردند و در اختیار او قرار می‌دادند.

توانایی هویدا در حذف رقبا

امیرعباس هویدا در سیزده سال نخست‌وزیری‌اش، ریاست کابینه ای متشکل از تکنوکراتها را بر عهده داشت. وی به عنوان دستیار وفادار شاه  تواناییهای خود را در زمینه متعادل ساختن و یا خنثی سازی رقابتهایی که مقام او را تهدید می‌کرد به منصه ظهور گذاشت.

همسویی هویدا با شاه و رجحان توسعه اقتصادی بر توسعه سیاسی

از مهم‌ترین تمایلات محمدرضاشاه در دوران سلطنت خود، تلاش برای مدرنیزاسیون و توسعه بود. این مهم تا جایی پیش رفت که «یرواند آبراهامیان» تاریخ‌پژوه مسائل ایران، چرایی به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی ایران را در «توسعه ناموزون» می‌داند که در آن توسعه اقتصادی صورت گرفت امام توسعه سیاسی در جامعه تحت رهبری محمدرضاشاه جایی نداشت. هویدا به عنوان نخست‌وزیر سالهای افزایش درآمد نفتی، یاور خوبی برای شاه بود تا به آرزوی توسعه اقتصادی او کمک کند. به نحوی که هویدا نیز ضرورت مشارکت وسیع مردم را در تصمیم گیریها منکر بود. البته باید توجه داشت که او در ظاهر دلیل عدم حضور مردم را از جنبه‌های فرهنگی جامعه ایران می‌دانست. اگر چه فرهنگ برای هویدا حائز اهمیت بود و خواستار اصلاحات فرهنگی بود اما در عمل در دوران نخست‌وزیری‌اش دنباله‌رو شاه بود که همواره تغییرات اقتصادی را بر تحولات سیاسی و توسعه فرهنگی  رجحان می‌نهاد.

به نوشته خلخالی پس از اعدام هویدا بنا بود جنازه او به اطراف کهریزک منتقل و در آنجا به خاک بسپارند، ولی موضوع پیگیری نشد. جنازه او به مدت سه ماه و اندی در پزشکی قانونی ماند، جنازه او را با ایرفرانس به فرانسه فرستادند سپس به اسراییل و الخلیل منتقل و در کنار قبر پدرش دفن کردند.(3)

پی نوشت:
1- معمای سیزده سال ماندگاری، رضا سرحدی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
2- تصاویر منتشر نشده از دستگیری، محاکمه و اعدام امیر عباس هویدا، مشرق نیوز
3- قبر «هویدا» کجاست؟؛ خبرگزاری فارس

---