جمال و جوانى

جوان، شیفته ی اظهار وجود و دلباخته ی ابراز لیاقت و شایستگى است. براى جوان، اثبات شخصیت اجتماعى، مطبوع‏ترین و شیرین‏ترین لذّت روحى است و براى نیل به آن از هیچ تلاش و كوششى شانه خالى نمى‏كند. جوان، دوست دارد با جامعه به گونه‏اى ارتباط برقرار كند كه عضو مفید، مقبول و مورد توجّهى تلقّى شود و گاه این تلقّى را از نوع لباس پوشیدن، راه رفتن، حرف زدن، معاشرت كردن و امثال آن، پى‏جویى مى‏كند. مسئله‏اى كه در بحث شخصیت و مقبول بودن، مورد توجّه و گفتگوى اهل اندیشه قرار گرفته و دانستن آن به حتم، براى نسل جوان مفید و سودمند است، آگاهى از منشأ شخصیت است.

جوان براى آن كه بتواند شخصیت خود را تا جایى كه ممكن است بسازد و در سازگارى‏هاى اجتماعى موفّق شود، لازم است به منشأ شخصیت خود پى‏ببرد.

در اسلام، خِرد و دانش، ریشه ی همه ی خوبى‏ها و نیكى‏ها و در نتیجه عوامل شكل‏دهنده ی «شخصیّت» تلقّى شده‏اند.

پیامبر اكرم مى‏فرماید:

همه ی خوبى‏ها و نیكى‏ها به وسیله ی عقل نصیب انسان مى‏گردد.(1)

در فرهنگ دینى، خرد و دانش، جایگاه والا و تعیین كننده‏اى دارند و دانش‏طلبى براى مرد و زن لازم شمرده شده است؛ چون انسان، با دانش، راه و رسم درست زندگى كردن را مى‏آموزد و تحت تأثیر عوامل درونى یا بیرونى، آزادى انتخاب و گزینش را از دست نمى‏دهد و خردمندانه روشى را برمى‏گزیند كه محبوبیّتى پایدار، ارزشمند و شایسته ی وى را نصیبش كند. كسانى كه از دانش‏طلبى و خِردورزى بهره ی مناسبى ندارند، معمولاً در رسیدن به محبوبیّت واقعى موفّق نمى‏شوند و در دام افراط و تفریط، گرفتار مى‏شوند.

محبوبیّت مى‏تواند از طریق آراستگى جامه ی عمل بپوشد. طبیعى است كه آراستگى، دو ساحت به هم پیوسته ی درونى و بیرونى دارد. از دیدگاه دین و بویژه اسلام، آراستگى در هر دو ساحت، توصیه شده است؛ هم كمال و رشدِ خرد و روان انسانى و تقویت شخصیّت سفارش شده و هم آراستگى و زیبایى ظاهرى. در ژولیدگى و ناآراستگى ظاهرى دنبال شفافیت و آرامش و آراستگى روحى و روانى گشتن، كارى بیهوده و بدون نتیجه است. چنان كه بدون پرداختن به رشد و تكامل روحى و ایجاد شخصیّت درونى به دنبال مقبولیّت مردمى، از طریق آرایش ظاهرى رفتن، پذیرش پایدارى را به ارمغان نمى‏آورد.

قرآن كریم مى‏فرماید:

یا بَنى آدم، خُذوا زینَتَكُم عندَ كُلِّ مَسجد(2)

اى فرزندان آدم! زینت خود را در هر نماز، با خود بردارید.

این تعبیر زیبا، بیانگر بهترین شكل گره خوردن زینت ظاهرى و آراستگى باطنى است. اسلام در عبادت - كه جایگاه پرورش و آراستن روح و جان انسانى است - دستور مى‏دهد كه انسان، آراستگى ظاهرى خود را همراه داشته باشد و در تعامل این دو آراستگى است كه جمال، چهره مى‏نماید و بنده ی محبوب خدا شكل مى‏گیرد.

در كلامى از امام صادق(ع) داریم كه مى‏فرماید:

إنّ اللّه یُحبُّ الجَمالَ والتجمُّلَ ویُبغِضُ البُؤْسَ والتَّباؤُسَ؛(3)

خداوند، زیبایى و آرایش را دوست دارد و نازیبایى و ژولیدگى را ناخوش دارد.

از این حدیث و آیه برمى‏آید كه اولیاى اسلام، به پرورش حُسن و زیبایى و بیدار كردن عاطفه جمال دوستى مردم، علاقه كامل داشتند و ضمناً این نكته استنباط مى‏شود كه

جمال دلپذیر و جذّاب انسانى، یكى از زیبایى‏هاى عالم طبیعت است كه در ایّام جوانى با فروغ خیره كننده ی خود، جلوه مى‏كند وجوان را از لذّت آن برخوردار مى‏سازد. شور و هیجان، عشق و امید، وجد و نشاط، طراوت و لطافت، تناسب اندام، صورت شكفته، موهاى زیبا و صفات دیگرى نظیر اینها، همه و همه از شاخ و برگ‏هاى زیبایى دوران جوانى است.

پیشوایان اسلام از تمایل جوان به خودآرایى و تجمّل دوستى در محدوده ی اخلاق و مصلحت جامعه حمایت مى‏كنند و اصلاً خودآرایى را تحریم نمى‏نمایند. به همین جهت، على(ع)، در آن داستان معروف، جامه ی بهتر را به قنبر جوان (غلام خود) داد تا او را با پوشیدن آن لباس، شادمان و مسرور كند، و بدین وسیله تمایل زیباپسندش را ارضا نماید و خطاب به وى فرمود: تو جوانى و مانند سایر جوانان به تجمّل و زیبایى رغبت بسیار دارى. به‏علاوه، من از خداى خود حیا مى‏كنم كه لباسم بهتر باشد.(4) بدون تردید، ارضاى میل به خودآرایى و تجمّل كه یكى از خواهش‏هاى فطرى است، به تكامل ذوق و شكفتن احساسات جوان كمك مى‏كند و او را به سوى تعالى روحى و پیشرفت‏هاى عاطفى سوق مى‏دهد. به هیمن جهت، آیین مقدس اسلام، این امر را با نظر موافق و مؤكّد به پیروان خود توصیه كرده است؛ ولى باید توجه داشت كه جوان در این راه به زیاده‏روى و افراط نگراید و از حدّ شایسته، تجاوز نكند.

پانوشت ها:

1- تحف العقول، ص54..1

2-  اعراف، آیه 31.2

3- 440 الكافى، ج 6، ص.3

4- مكارم الأخلاق، ج 1، ص 224.4