بستن فرودگاه مهرآباد در بهمن 1357
اختیاراتی که بختیار پذیرفت
بعد از سقوط دولت ازهاری در موقعیتی که انقلاب به روزهای اوج و پیروزی خود نزدیک می‌شد بختیار پیشنهاد شاه برای احراز مقام نخست وزیری را طی شرایطی پذیرفت و علی رغم طرد شدن از سوی جبهه ملی کابینه خود را در روز شانزدهم دی ماه 1357 به شاه معرفی کرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : چهارشنبه 1396/11/11
علاوه بر این به دستور بختیار، تعداد زیادی تانك و زره پوش در فرودگاه مهرآباد تهران مستقر شدند تا از ورود امام(ره) به میهن اسلامی جلوگیری کنند. همچنین كلیه فرودگاه های كشور برای سه روز بسته اعلام شد و در نتیجه، نزدیكان امام (ره) اعلام كردند، به مناسبت بسته بودن فرودگاه ها، سفر ایشان به تهران، دو روز به تعویق افتاده است. عكس العمل مردم در برابر این عمل بختیار به حدی شدید بود كه دستور بختیار در ظرف چند روز لغو شد.(1)
بسیاری بر این باورند که خروج یا فرار محمدرضاشاه از ایران در تاریخ 26 دی ماه سال 1357، به معنای سقوط حکومت پهلوی و پایان 54 سال سلطنت استبدادی وی است. با این‌حال به نظر می‌رسد قرار گرفتن در سبیل سراشیبی محمدرضاشاه بسیار قبل‌تر از اینها و همزمان با دادگاه نظامی مصدق روی داد. حکومت پهلوی زمانی زنگ خطر اضمحلال را حس کرد و البته به آن توجه نکرد که پس از کودتای 28 مرداد 32 نه از راه قانون و مشروعیت بلکه از طریق زور و با سرکوب بر مردم حکومت کرد.
از سال 1342 و پس سخنرانیها و فعالیتهای جدی و شجاعانه امام با رژیم پهلوی، جریان مبارز رهبر خود را شناخت. با گذشت زمان این مسئله بیشتر هویدا شد و بسیاری از جریانهای مبارز، از دانشگاهی گرفته تا کارگری و روحانیت و بازاریون و در نهایت حتی نظامیان به تدریج به صف انقلاب پیوسته و رهبری حضرت امام را در این مسیر پذیرفتند. این حرکات در نهایت منجر به افزایش موج اعتراضات در سالهای 56 و به خصوص 57 شد.
محمدرضاشاه نیز پس از درک این مسئله که امکان مقابله با موج انقلاب را ندارد، به‌ناچار در 26 دی ماه 1357 با ثروت عظیمی از کشور خارج شد.
شاه این امید را داشت که برنامه‌های اصلاحگرانه بختیار و نیز قدرت وی در مذاکره، نتیجه داشته باشد و بتواند دوباره به کشور بازگردد.
عبور از امام
همزمان با خروج شاه از کشور، اداره کلیه امور به شخص شاپور بختیار واگذار شده بود. وی که پیش از این و در سال 56 طی صحبتهایی خود را منتقد محمدرضاشاه معرفی کرده بود، تلاش زیادی برای نزدیک شدن به امام و به ظاهر همصدا شدن با انقلابیون انجام داد. ولی بلافاصله پس از انتخاب به عنوان نخست‌وزیر به کلی تغییر موضوع داد و از هیچ اقدامی برای حفظ حکومت پهلوی کوتاهی نکرد.امام پس از رفتن شاه طی پیامی خبر بازگشت هرچه سریع خود به ایران را اعلام کرد. این خبر با دو واکنش کاملا متضاد همراه بود؛ در یک سو انقلابیون بودند که پس از شنیدن این خبر بیش از پیش به هدف خود نزدیک شده بودند و از سوی دیگر دولت بختیار بود که به معنای واقعی کلمه فروپاشی حکومت پهلوی را احساس می‌کرد.
از این رو وی که هیچ امیدی به منصرف کردن امام خمینی از ورود به کشور نداشت، موضع خود را تغییر داد و در تلاش برآمد تا با برنامه‌های نظامی و عملیاتی مانع از ورود امام به کشور شود. بختیار بدین منظور چند طرح را متصور شد که عبارت بودند از: انفجار هواپیمای حامل امام ، منحرف کردن مسیر هواپیما به کشوری دیگر و سپس دستگیری ایشان، ترور امام و در نهایت بستن فرودگاه مهرآباد.
هرچند برنامه‌های منظم و هزینه‌های هنگفتی برای اجرای هرکدام از این طرحها از سوی دولت بختیار در نظر گرفته شده بود، ولی هرکدام به طرق مختلف ناکام ماند.
تنها برنامه‌ای که بختیار توانست برای مدتی در پیش بگیرد، طرح بستن فرودگاه مهرآباد بود.
آخرین اشتباه
قطعا بختیار توانی برای حفظ حکومت پهلوی نداشت، علت آن نه فقط به سبب سیاستها و برنامه‌های متناقض و روحیه نه چندان مقتدر و ریاکارانه وی بازم ی‌گشت؛ بلکه بر اثر بیش از نیم قرن حکومت بر پایه استبداد، فساد، بود. بنابراین با این حجم مشکلات ، طرح وی مبنی بر بستن فرودگاههای کشور نه تنها کارساز نشد بلکه چند پیامد منفی نیز برای وی به همراه داشت؛ نخست اینکه اندک تصور مثبت برخی از حکومت پهلوی و شخص بختیار از بین رفت، دیگر اینکه تظاهرات مردم گسترده تر و فراگیرتر از قبل شد، مسئله بعدی به اعتصابات گسترده تر کارکنان بخشهای مختلف دولت و اضافه شدن آنها به صف انقلابیون معطوف شد و در نهایت اینکه مشروعیت نظام حاکم نزد دیگر کشورها از بین رفت.شدت اعتراضات پس از تصمیم جنجالی حکومت مبنی بر بستن فرودگاه به حدی بود که بلافاصله پس از آن، در بسیاری از شهرها بسیاری از ادارات و نیروهای نظامی از قبیل ارتش و نیروی انتظامی یا دست به اعتصاب زدند و یا به انقلابیون پیوستند. در تهران جمعیت بسیار زیادی به سمت فرودگاه مهرآباد به حرکت درآمد، روحانیون و دانشگاهیان نیز به اعتصابات بسیار گسترده دست زدند. فردای پس از این خبر، شدت تظاهرات بسیار بیش از گذشته بود به حدی که شهرهای بزرگی همچون تهران، اصفهان و مشهد به حالت کاملا نظامی درآمده و درگیریهای متعددی در این شهرها صورت گرفت.
در اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که هدف از مذاکره بختیار با امام در پاریس، تنها حفظ حکومت پهلوی نبود. در واقع وی در این برهه از زمان به این مسئله واقف شده بود که دیگر امکان حفظ این حکومت وجود ندارد، به همین دلیل با استعفای خود نیز موافقت کرد به این شرط که پس از استعفا، وی از سوی امام خمینی به عنوان نماینده رسمی انتخاب شده و مأمور تشکیل دولت انتقالی و رفراندوم شود. بختیار با این اقدام هم به دنبال حفظ قدرت پیشین خود بود و هم سعی داشت، کارنامه گذشته خود را پاک کند. اما این برنامه نیز با شکست مواجه شد و بختیار هیچ‌گاه فرصت رفتن به پاریس را پیدا نکرد.(2)
پس از بررسی تمامی امکانها و قطع نظر از اینکه هیچ راهی برای نیامدن امام به ایران وجود ندارد، بختیار در 9 بهمن اعلام کرد که تمامی فرودگاههای کشور باز است و هیچ ممانعتی از ورود امام به کشور وجود ندارد. هیئت دولت موقتی که پیش از این از سوی امام خمینی تشکیل شده بود، با تشکیل جلسه شرایط را برای ورود حضرت امام در 12 بهمن فراهم ساخت و در فاصله ده روز پس از آن، حکومت پهلوی منقرض شد.
پی نوشت:
1- بستن فرودگاه مهرآباد به دستور «بختیار»، سایت فرهنگ شهر2- بستن فرودگاه و مصائب پیش روی نخست‌وزیر، فرود نودهی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
