تسبیح زهرا علیهاالسلام؛ هدیه آسمانى

ستارگان درخشانتر از همیشه تاریخ در آسمان مدینه پرتو افشانى مى‏كردند. شمیم عطر محمدى - صلی الله علیه و آله - در كوچه‏هاى مدینه پراكنده بود و یاس علوى، آنگاه كه به معراج نماز مى‏رفت، نورش براى اهل آسمان مى‏درخشید و بر چهره اهل زمین نور مى‏پراكند.

در آن هنگام فاطمه علیهاالسلام ار سختى كارهاى خانه در زحمت‏بود.(1) امیرمؤمنان علیه السلام آنگاه كه چنین دید به فاطمه توصیه كرد، نزد پدر برود و خدمتكارى درخواست كند تا در امور منزل یار و همكارش باشد.(2)

وقتى پیامبر صلی الله علیه و آله از خواسته آنان آگاهى یافت، فرمود: «اى فاطمه چیزى به تو عطا كنم كه از خدمتكار و دنیا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است؛ بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اكبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏» و سى و سه مرتبه «سبحان الله‏» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم كن. این كار برایت از چیزى كه مى‏خواهى و از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است.‏» (3)

در آن لحظه كه این هدیه آسمانى به فاطمه علیهاالسلام عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)

درك هدیه بزرگى كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله به فاطمه علیهاالسلام اعطاء كرد، بالاتر از طاقت غیر معصوم است، به گونه‏اى كه انسان از وصف آن عاجز مى‏ماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومین علیه السلام است كه تا اندازه‏اى مى‏توان از بركاتش بهره‏مند شد.

امام باقر علیه السلام درباره تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام مى‏فرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا علیهاالسلام عبادت نشده است. و اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را به فاطمه علیهاالسلام اعطاء مى‏كرد.» (5)

تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام كه به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گردید، در واقع تسبیح حق تعالى است! حضرت امام خمینى در كتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «... پر واضح است كه تسبیح و تقدیس حق تعالى مستلزم علم و معرفت ‏به مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)

تسبیح عبادتى برگزیده است كه هر كس در سیر معنوى خویش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مى‏گیرد و ائمه؛ قبل از خلقت عالم مادى، به تسبیح ذات اقدس حق مشغول بودند .

حضرت امام خمینى؛ در باب اشاره به مقامات ائمه در كتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «براى اهل‌بیت عصمت و طهارت، علیهم الصلوة والسلام، مقامات شامخه روحانیه‏اى است در سیر معنوى الى الله، كه ادراك آن علما نیز از طاقت ‏بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است؛ چنانچه از احادیث ‏شریفه ظاهر مى‏شود كه در مقام روحانیت ‏با رسول اكرم صلی الله علیه و آله شركت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.» (7)

تسبیح از جهتى دیگر عبادتى عمومى بین تمام مخلوقات است. حضرت امام؛ در این باره مى‏فرماید: «آیه شریفه [و یسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت كند بر تسبیح جمیع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصیص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)

و باز مى‏فرماید: «بالجمله، سریان حیات و تسبیح شعورى علمى اشیاء را باید از ضروریات فلسفه عالیه و مسلمات ارباب شرایع و عرفان محسوب داشت، ولى كیفیت تسبیح هر موجودى و اذكار خاصه‏اى كه به هر یك اختصاص دارد، و این كه صاحب ذكر جامع انسان است و سایر موجودات به مناسبت نشئه خود ذكرى دارند.» (9)

معنای تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام

-

در تسبیح فاطمى علیهاالسلام، انسان با گفتن «الله اكبر» به نهایت عجز خود اعتراف مى‏كند و به ناتوانیش به درگاه الهى بارها اقرار مى‏كند.

جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اكبر» یعنى چه؟ گفتم: یعنى خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنى، خدا را چیزى تصور كرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء كرده‏اى و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نموده‏اى.  عرض كردم: پس معنى الله اكبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است كه؛ «الله اكبر من ان یوصف؛ خداوند بزرگتر از آن است كه توصیف گردد.» (10)

-

پس از آن كه انسان به عجز و ناتوانى خویش در شناخت ‏خالق اعتراف كرد، با گفتن الحمدلله كه از افضل اذكار تسبیح است، وارد مرحله بعدى مى‏شود.

حضرت امام خمینى؛ در باب حمد مى‏فرماید: «حمد خدا مساوی شكر است؛ چنانچه در روایات كثیره وارد است كه، كسى كه بگوید: الحمدلله، شكر خدا را ادا كرده؛ چنانچه [امام صادق علیه السلام] فرمود: شكر هر نعمتى، و اگر چه بزرگ باشد این است كه حمد خداى عزّ و جلّ كنى.»

و ... [امام صادق علیه السلام] فرمود: ... كمال شكر گفتن فرد این است؛ الحمدلله رب العالمین . ... و در حدیثى حماد بن عثمان گفت: بیرون آمد حضرت صادق علیه السلام، از مسجد و حال آن كه گم شده بود مركوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند آن را به من برگرداند، خدا را شكر مى‏كنم؛ شکری که حق اوست.» گفت درنگى نكرد تا آن كه آن مركوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله‏». قائلى عرض كرد: «فدایت ‏شوم، آیا شما نگفتید كه شكر خدا مى‏كنم، شکری که حق اوست؟»

فرمود: «آیا نشنیدى كه من گفتم: الحمدلله.»

از این روایت معلوم مى‏شود كه افضل حمد خداوند، شكر لسانى است. (11)

-

شخصى از حضرت على علیه السلام پرسید: معنى سبحان الله چیست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله‏» تعظیم مقام بلند و با عظمت‏ خدا و منزه دانستن او از آنچه كه مشركان مى‏پندارند، است و زمانى كه بنده این كلمه را مى‏گوید، همه فرشتگان بر او درود مى‏فرستند.» (12)

بعد از آن كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله تسبیحات را به كوثرش عطا كرد، حضرت فاطمه علیهاالسلام ابتدا رشته‏اى از پشم تابیده و با آن به تسبیح پرداخت. تا این كه حضرت حمزة بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاك برداشت و تسبیح ساخت و با آن تسبیح مى‏كرد و مردم نیز چنان كردند و چون سیدالشهدا حسین بن على علیه السلام شهید شد، سنت‏ شد كه از تربت آن امام مظلوم تسبیح سازند و با آن ذكر گویند.

درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام با تربت امام حسین علیه السلام از حضرت صاحب الامر(عج) روایت ‏شده است كه: هر كه تسبیح تربت امام حسین علیه السلام را در دست داشته باشد و ذكر را فراموش كند، ثواب ذكر براى او نوشته مى‏شود.

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است كه تسبیح تربت آن حضرت، ذكر مى‏گوید، بى ‏آن كه آدمى ذكر گوید و فرمود كه یك ذكر یا استغفار كه با تربت ‏حضرت اباعبدالله علیه السلام گفته مى‏شود برابر با هفتاد ذكر كه با چیز دیگر گفته شود است. و اگر بى ذكر تسبیح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبیح براى او نوشته مى‏شود.

به روایت دیگر، اگر با ذكر تسبیح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مى‏شود.

روایت است كه حوریان بهشت وقتى فرشته‏اى را مى‏بینند كه به زمین مى‏آید از او درخواست مى‏كنند تا تسبیح و تربت ‏حضرت حسین علیه السلام را برایشان بیاورد.

از حضرت موسى علیه السلام نقل شده است: پنج چیز همیشه همراه انسان پرهیزكار است؛ مسواك، شانه، سجاده نماز، تسبیح كه سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقیق. (13)

فضیلت و آداب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام

روایات زیادى در این باب در كتب معتبر وجود دارد و گستردگى روایات و عنایت اكثر ائمه به ذكر سخنى درباره تسبیح از عظمت آن پرده بر مى‏دارد.

حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف، درباره تسبیح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبیح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، كفضل الفرائض على النوافل؛ فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضیلت واجبات بر مستحبات است.» (14)

امام صادق علیه السلام نیز به فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره كرد: «من سبح تسبیح فاطمه الزهراء علیهاالسلام قبل ان یثنى رجلیه من صلاة الفریضه، غفر الله له؛ هر كس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام را به جا آورد، قبل از این كه پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جمیع گناهانش آمرزیده مى‏شود.» (15)

و در حدیثى دیگر فرمود: «من سبح تسبیح فاطمه علیهاالسلام، فقد ذكر الله الذكر الكثیر؛ كسى كه تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام را بگوید، خدا را به ذكر كثیر یاد كرده است.» (16)

روزى امام صادق علیه السلام ابو هارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه به كودكان سخن گفت: « یا ابا هارون، انا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمة علیهاالسلام كما نامرهم بالصلاة، فالزمه، فانه لم یلزمه عبد فشقى؛ اى ابو هارون، ما تسبیح فاطمه علیهاالسلام را به فرزندان خود سفارش مى‏كنیم همچنان كه آنها را به نماز توصیه مى‏كنیم. تو نیز بر آن مداومت كن. زیرا هر بنده‏اى كه بر آن مواظبت و مداومت كند، عاقبتی نیكو خواهد داشت.» (17)

در جاى دیگر حضرت از عظمت تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام در مقابل نمازهاى مستحبى چنین یاد كرد: «تسبیح فاطمة علیهاالسلام فى كل یوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل یوم؛ تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار ركعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوب‌تر است.» (18)

امام هادى علیه السلام فرمود: «لنا اهل البیت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبیح الله ثلاثا و ثلاثین و تحمیده ثلاثا و ثلاثین، و تكبیره اربعا و ثلاثین ...؛ ما اهل‌بیت ‏به هنگام خواب ده كار را انجام مى‏دهیم: وضو گرفتن، ... و گفتن سى و سه مرتبه «سبحان الله‏»، و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏»، و سى و چهار مرتبه «الله اكبر» و ...» (19)

خواص و آثار فراوان دیگرى براى گوینده تسبیحات آن حضرت ذكر شده كه برخى از آنها بدین قرار است:

ناكام و ناامید نشدن،(20) دور كردن شیطان (21)، برطرف نمودن سنگینى گوش(22)، نجات یافتن از شقاوت و بدبختى (23)، باعث ‏سنگینى اعمال، موجب خشنودى خداوند و رفتن به بهشت مى‏شود. (24)

اوقات و مكان‌هاى تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام(25)

اوقات مختلف و مكان‌هاى زیادى براى تسبیح حضرت یاد شده كه برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه علیهاالسلام و نماز زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و نماز زیارت حضرت امیرالمؤمنین و نماز حضرت ولی عصر(عج) و قبل از زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام در قم به گونه‏اى كه سبحان‏الله قبل از الحمدلله گفته مى‏شود.

پى‏نوشت‌ها:

1- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص ‏9. (حدیث امام صادق علیه السلام)

2- همان ص ‏18.

3- تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، عدنان زعفرانى، ص ‏9.

4- همان، ص‏21.

5- تسبیحات حضرت زهرا، ص‏10، به نقل از علل الشرایع/366.

6- همان، ص‏14. «ما عبدالله بشى‏ء من التحمید افضل من تسبیح فاطمة علیهاالسلام. ولو كان شى‏ء افضل منه لنحله رسول الله صلی الله علیه و آله فاطمة علیهاالسلام.»

7- شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص‏417.

8- همان، ص‏551 .

9- همان، ص‏654.

10- همان، ص‏656.

11- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص ‏48 به نقل از معانى الاخبار.

12- شرح چهل حدیث، امام خمینى، ص ‏349.

13- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏52 به نقل از معانى الاخبار.

14- كلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، كتاب باقیات صالحات.

15- از هر معصوم چهل حدیث، محمد على كوشا، ص‏364.

16- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏12 به نقل از تهذیب ج‏2، ص ‏105.

17- تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏11.

18- همان، ص ‏15.

19و20 - همان، ص‏16.

21- همان، ص‏20.

22- همان، ص‏23.

23- همان، ص ‏28.

24- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏ 39.

25- همان، ص‏14.

منبع:

ماهنامه كوثر، شماره 8 ، اسماعیل محمدى .