پرسش و پاسخ هایی پیرامون شب اول قبر
کسانی که دفن نمی شوند هم شب اول قبر دارند؟
آیا افرادی که بعد از چند روز از فوت شدنشان دفن می شوند و یا اصلا دفن نمی شوند و مثلا در دریا رها می شوند و یا شکار حیوانات درنده می شوند هم شب اول قبر را خواهند داشت؟
شب اول قبر، اولین شبى است كه روح از بدن مفارقت كرده است. شب اول قبر و حوادث آن، در قبر معهود بین ما صورت نمى گیرد؛ بلكه مراد جایگاه روح آدمى است كه در عالم دیگر قرار دارد و فشار و دیگر مسائل آن جنبه مادى ندارد. مقصود از قبر در بسیارى از روایات عالم برزخ است. بر اساس آیات و روایات، روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادى، خود را با بدن برزخى و قالب مثالى مى یابد. بدن مثالى، شباهت بسیارى به بدن دنیوى انسان دارد؛ ولى در عین حال بدنى است كه با نظام و قوانین عالم برزخ سازگار است و با بدن مادى دنیوى، تفاوت هایى دارد. افزون بر اینكه در بیشتر موارد، مقصود از واژه «قبر»، در واقع «برزخ» است ؛ چنان كه در روایت آمده: «ان القبر روضة من ریاض الجنة او حفرة من حفرالنار»؛ بحارالانوار، ج 6، ص 159، ح 19 . ؛ «قبر یا باغى از باغ هاى بهشت و یا جایگاه پستى از جایگاه هاى آتش است» .
البته قبر برزخى و قبر خاكى، ارتباط خاصى با هم دارند ؛ ولى باید توجه داشت كه عمده مسائل شب اول قبر و پس از آن، مرتبط با عالم برزخ است، نه قبر خاكى.
بنابراین هم عذاب قبر و فشار آن و هم شادى ها و فراخى هاى آن، مرتبط با عالم برزخ بوده و با قالب بدن برزخى، صورت مى گیرد و قبر خاكى در این موارد، خصوصیتى ندارد. از این رو اگر مرده اى را بسوزانند، یا به دریا بیندازند و یا آن را مومیایى كرده و در محفظه هاى خاصى نگه دارند؛ باز هم مسائل شب اول قبر (فشار، سؤال، مكافات و ... ) براى آنان خواهد بود و شب اول قبر آنها، همان شبى است كه این بدن ها به دریا انداخته شد، یا طعمه حریق گشته و یا خوراک حیوانى قرار گرفته است. شب اول قبر شهیدانى كه پس از مدت مدیدى، اجساد مقدس و مطهر آنان یافت مى شود؛ همان شبى است كه در بیابان ها مانده اند. حضرت امیر علیه السلام مى فرماید: «فروگذار نمى شود احدى از مردم كه در شرق و غرب زمین و دریا و صحرا هستند ؛ مگر آنكه فرشته هاى سؤال كننده، به ملاقات آنان خواهند رفت»؛ علم الهدى، معاد و عدل، ص 100 .
بنابراین روشن است که بعد از مرگ روح انسان در قالب یک بدن برزخی و مثالی وارد می شود که نعمتها و عذابهای عالم برزخ را درک می کند. عذاب قبر جسمانى و روحانى است؛ ولى جسم و بدنِ برزخى معذب است، نه بدن مادى و دنیایى. میان قبر برزخى و قبر خاكى ارتباط خاصى حاكم است؛ یعنى میان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى ارتباط وجود دارد و این ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادى كه در طول زندگى دنیوى با یكدیگر یک نوع اتحاد داشته اند، سرچشمه مى گیرد كه با قطع تعلق روح از بدن، پس از مرگ به كلى از میان نمى رود؛ بلكه یک نوع ارتباط در حد پایین ترى میان روح برزخى و بدن خاكى و مادى وجود دارد؛ البته نه در حد و اندازه اى كه در زندگى دنیوى و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن كیفیت و كمیت؛ بلكه در میزانى ضعیف تر و با كم و كیفى دیگر. از همین رو قبر خاكى با قبر و عالم برزخى روح، ارتباطى دارد كه در نقاط دیگر این ارتباط را ندارد؛ و به همین جهت است كه على رغم حضور روح در عالمى فوق ماده، زمان و مكان (برزخ) توجه خاصى به بدن مادى و به نقطه اى كه بدن خاكى او در آن است، دارد؛ و بر اساس همین ارتباط میان قبر برزخى و قبر خاكى است كه دستورها و احكام خاصى در باب قبر خاكى، تشییع جنازه، كفن، دفن، حرمت قبور، استحباب زیارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظایر آنها در شریعت اسلامى وجود دارد.
ناگفته نماند كه این ارتباط میان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى در ساعت و روزهاى اول مرگ، بیش از روزها و اوقات بعدى است و این به دلیل الفت شدیدى است كه روح با بدن مادى در این دنیا داشته كه البته به تدریج با انس گرفتن روح با بدن برزخى و قالب مثالى، از این توجه و ارتباط كاسته مى شود و ارتباط ضعیفى میان روح و بدن خاكى باقى مى ماند.
با توجه به این دو نكته، روشن مى شود كه روح ما بعد از انتقال به عالم برزخ با بدن برزخى، یا در عذاب است اگر اهل عذاب باشد؛ یا در نعمت و بهجت است، اگر اهل نعمت باشد. عذاب و نعمت، متوجه به روح ما در قالب بدن برزخى است، نه به بدن مادى و خاكى ما كه در این عالم مادى در زیر خاک مدفون مى باشد.
عوامل ایجاد فشار قبر:
در روایات وارد شده است که بیشترین علتی که انسان به عذاب قبر مبتلا می شود؛ به دلیل سخن چینى و بدخلقى و بی مبالاتى به نجاست بول (ادرار) است. در روایت دیگر از رسول خدا (ص) نقل شده است: «عذاب قبر به سزاى سخن چینى، غیبت و دروغ است».ارتباط میان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى در ساعت و روزهاى اول مرگ، بیش از روزها و اوقات بعدى است و این به دلیل الفت شدیدى است كه روح با بدن مادى در این دنیا داشته كه البته به تدریج با انس گرفتن روح با بدن برزخى و قالب مثالى، از این توجه و ارتباط كاسته مى شود و ارتباط ضعیفى میان روح و بدن خاكى باقى مى ماند.
عوامل از بین رفتن فشار قبر:
1. امام صادق (ع): هر چیزى قلبى دارد و قلب قرآن سوره یاسین است. کسی که آن را قرائت کند از فشار قبر ایمن خواهد بود.2. امام باقر (ع): کسى که بر تلاوت سوره زخرف مداومت نماید، خداوند در قبر، او را از حشرات و حیوانات سمى زمین و فشار قبر ایمن می نماید تا زمانى که در پیشگاه خداوند حاضر شود.
3. امام صادق (ع): کسى که بین ظهر پنجشنبه تا ظهر جمعه از دنیا برود، خداوند او را از فشار قبر ایمن مىگرداند.
4. منصور بن حازم گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم پاداش کسى که چهار بار حج بجا آورده چیست؟ فرمود: اى منصور کسى که چهار بار حج بجاى آورد هرگز فشار قبر نبیند.
5. امیر المؤمنین (ع) فرمودند: کسى که در هر جمعه سوره نساء را بخواند از فشار قبر ایمن خواهد بود.
6. امام باقر (ع) در ضمن بیان اثرات زیارت امام حسین (ع) می فرمایند: زیارت امام حسین باعث ایمن بودن زائر از عذاب قبر می شود.
7. پیامبر اسلام (ص) فرمود: سه طایفه از زن ها هستند که عذاب قبر از آنها برداشته شود و با حضرت فاطمه دختر حضرت محمّد (ص) محشور می شوند؛ زنى که بر غیرت شوهرش صبر کند، زنى که با شوهر بد اخلاق بسازد و زنى که مهریهاش را ببخشد.
8. از رسول خدا روایت شده است که صدقه دادن مؤمن از او آفت هاى دنیا و عذاب قبر و عذاب روز قیامت را برطرف می کند.
در پایان یادآور می شویم که اگر چه عذاب قبر بسیار رنج آور و سخت است، ولی همین فشار و عذاب قبر، کفاره گناه مؤمنان است تا در قیامت و هنگام رسیدگی به اعمال، از گناهان آنان کاسته شده باشد. در روایات متعددی به این حقیقت اشاره شده است؛ سکونى از امام صادق (ع) و ایشان از پدرش و از پدرانش، از امیر مؤمنان (ع) نقل کرده است که رسول خدا (ص) فرمود: فشار قبر براى مؤمن کفّاره نعمت هایى است که تباه کرده است.
منبع: پرسش و پاسخ های عمومی گروه معارف اسلامی مرکز مشاوره
