تبیان، دستیار زندگی

به كدامین گناه ...

امام علی (ع) به كدامین گناه كشته شد؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
به كدامین گناه ...
 

در تعابیری كه درباره شهادت امام علی(علیه السّلام) بیان شده،‌ یكی از جملات معروف این است كه «قتل لشدّه عدالته».  اما سؤال اینجاست كه چرا امیر مؤمنان(علیه السّلام) قربانی عدالت‌ورزی خود شد؟
عدالت خواهی علی (علیه السّلام)
در اسلام شرط عدالت فردی، حتی برای افراد عادی در صورتی كه به مناصبی دست یابند ضروری است. عدالت قاضی، شاهد و امام جماعت از این قبیل اند. و فقدان عدالت در این افراد، تصدی ایشان در قضاوت، شهادت و امامت جماعت را نامشروع می‌سازد.در عین حال، قرآن همــواره عدل و مشتقــــات آن را به معنـی «عدالت اجتماعی» به كار برده است نظیر آیات ذیل:
و امرت لاعدل بینكم
(و فرمان یافته‌ام كه میان شما عدالت كنم) «1»
و اذا حكمتم بین الناس ان تحكموا بالعدل
(و چون میان مردم حكم كردید، به عدالت حكم كنید) «2»
در صورتی كه مفهوم ظلم در موارد غیر اجتماعی نیز بكار رفته است. مانند:
ان الشرك ظلم عظیم
(همانا شرك به خداوندظلم عظیمی‌است) «3»
ربنا ظلمنا انفسنا
(پروردگارا ما به خود ظلم كردیم) «4»
در این مقال منظور از عدالتخواهی علی (علیه السّلام) نه‌این است كه علی (علیه السّلام) در عرصه عدالت فردی، انسانی عادل بوده است و به «عدالت فقهی» «5» پایبند بوده است.
بلكه منظور عدالت اجتماعی است با این توضیح كه عدالت علی (علیه السّلام) یعنی اینكه امیرالمؤمنین (علیه السّلام) نه تنها عادل بوده است و به عدالت رفتار می‌كرده است كه خواهان اجرای عدالت در اجتماع نیز بوده است.
علی (علیه السّلام) تنها عادل نبود عدالتخواه بود …. در آیه كریمه قرآن نیز بر این نكته تاكید شده است كونوا قوامین بالقسط «6» قیام كنندگان به داد و عدل باشید.
قیام به قسط یعنی اقامه و به پاداشتن عدل و این غیر از عدل و این غیر از عادل بودن از جنبه شخصی است «7» اجرای عدالت در نظر امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) از آن رو مهم، ضروری و گریز ناپذیر است كه اصلاح جامعه را در گرو آن می‌داند:
و من الناس من لایصلحها الا العدل «8»
توده را جز اجرای عدالت، چیزی اصلاح نمی‌كند.
علی (علیه السّلام) اجرای عدالت را زمینه ساز نابودی فساد اجتماعی می‌داند و داروی درد جوامع را اجرای عدلت می‌داند و از همین رو اجرای آن را به همه توصیه می‌كند و بر حاكمان ضروری می‌شمارد. و اگر خود خلافت را می‌خواست، برای آن بود كه سنت رسول خدا را بر پای دارد و عدالت را بگمارد. نه آنكه دل به حكومت خوش كند و مردم را به حال خود واگذارد «9»
در نامه‌ای كه هنگام خلافت ظاهری خود به عثمان پسر حنیف كه از جانب او در بصره حكومت داشت نوشت و او را سرزنش كرد كه چرا به میهمانیی رفته كه توانگران در آن بوده اند نه مستمندان، گوید:
«بدین بسنده كنم كه مرا امیر مؤمنان گویند و در ناخوشایندی‌های روزگار شریك مردم نباشم؟ یا در سختی زندگی بر ایشان نمونه‌ای نشوم؟» «10»
حضرت علی (علیه السّلام) رضایت عمومی‌اجتماع را در گرو اجرای عدالت می‌داند و عدالت را نه تنها تضمین كننده آرامش درونی افراد می‌داند كه گنجایش ظرف عدالت را وسیع می‌داند، در حالیكه گستره ظلم را تنگ می‌شمرد.
می‌فرماید:
ان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق «11»
«در عدالت گشایش برای عموم است، آن كس كه عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.»
عدالتخواهی در آموزه تشیع امری فراگیر است و ائمه، عمومأ به‌این موضوع با دیده ضرورت می‌نگریسته اند. امام سجاد (علیه السّلام) در ضمن دعای مكارم الاخلاق بسط و گسترش عدل و عدالت را از خداوند طلب می‌كند: و البسنی زینه المتقین فی بسط العدل «12»
اقامه عدل اگر چه از سوی یك یا چند نفر در جامعه مطلوب است ولی قدر و منزلت بزرگ در زمینه عدالت گستردگی و اقامه آن در سطح وسیع اجتماع است و از همین رو است كه امام سجاد (علیه السّلام) توفیق گسترش آن را طلب می‌كند.
حضرت علی (علیه السّلام) همچنین در سفارشی به زیاد بن ابیه كه وی را به جای عبدالله بن عباس، به فارس و شهرهای پیرامون آن حكومت داد، فرموده است:
«عدالت را بگستران، و از ستمكاری پرهیز كن، كه ستم رعیت را به آوارگی كشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می‌انجامد.» «13»
آن حضرت در ضمن خطبه 87 می‌فرماید: «مگر من پرچم ایمان را در بین شما استوار نساختم ؟ و از حدود و مرز حلال و حرام آگاهیتان ندادم؟ مگر پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما نپوشاندم ؟ و نیكی‌ها را با اعمال و گفتار خود در میان شما رواج ندادم ؟»
«علی (علیه السّلام) هرگز در راه اجرای عدالت مسامحه را جایز نمی‌داند به ویژه در جائی كه پای بیت المال در میان باشد می‌خروشد. وی درباره اموال فراوان بیت المال كه یكی از حكام به بعضی از خویشاوندان خود بخشیده بود فرمود:
«به خدا سوگند بیت المال تاراج شده را هر كجا بیابم به صاحب اصلی آن باز می‌گردانم گرچه با آن ازدواج كرده، یا كنیزی خریده باشند، زیرا در عدالت گشایش برای عموم است و آن كس كه عدالت برای او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.» «14»
اگر در جامعه‌ایی این پندار غالب شود كه روی آوری به عدالت و اجرای آن در هر شرایطی از وجود ستم در جامعه والاتر است، آن جامعه خود به اجرای عدالت خواهد پرداخت و مردم خود قیام به قسط خواهند كرد.
در روایتی از نبی مكرم اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمده است:
عدل ساعه خیر من عباده سبعین سنه «15»
(عدل یك ساعت از عبادت هفتاد سال برتر است.)
شاید بتوان از قرار گرفتن عدالت در برابر عبادت فردی در كلام رسول گرامی ‌اسلام (ص) چنین فهمید كه عدالتی از هفتاد سال عبادت برتر و والاتر است كه در اجتماع باشد و سبب گردد كه عدل در جامعه گسترش یابد.
وجود عدالت در جامعه نه فقط برای تامین خدائی شدن انسانها و حركت رو به بالای جامعه ضروری است كه حتی ثبات و دوام حكومت به آن بستگی دارد:
امام علی (علیه السّلام):
فی العدل الاقتداء بسنه الله و ثبات الدول «16»
«در اجرای عدالت نه تنها اقتدا به سنت الهی نهفته است كه ثبات حكومت و دولتها نیز در گرو آن است.»
در آموزه دیگری از نبی مكرم (ص) بقاء حكومت با كفر امكان پذیر دانسته شده ولی بقاء آن با ظلم ناممكن شمرده شده است.«17»

نمونه‌هایی از عدالت خواهی علی (علیه السّلام)
* دختر امیرالمؤمنین (علیه السّلام) گردنبندی از بیت المال به عاریه گرفت كه پس از اندك زمانی آن را باز گرداند. آن حضرت بر مسئول بیت المال خشم گرفت و رو به دختر خویش فرمود: آیا همه زنانی كه از مدینه به كوفه آمده اند اكنون، چنین گردنبندی دارند كه تو می‌خواهی داشته باشی ؟ ای دختر علی مگذار شیطان بر تو مسلط شود. «18»
* پست و مقـــام تو طعمـــه‌ای ـ برای غـــارت ـ نیست بلكــه امانتی است در دست تو «19»
* محبـــوب ترین بنـــده خدا در نزد او بنـــده‌ای است كه خود را به عدل ملتزم می‌داند. «20»
* من آن هنگام كه به حاكمیت شما رسیدم چند درهم و اندكی لباس مندرس، كه خانواده ام بافته بودند داشتم، حال اگر به هنگام پایان كار خویش بیش از این چیزی داشته باشم، خائن هستم و به جامعه و مردم خیانت كرده‌ام «21»
* راه حق و عدالت را بپیمایید، توده‌ها را ناراضی نكنید و اشراف بی تعهد و امتیاز طلب و سرمایه داران را از خود دور كنید «22»
* گاهی دوستان خیر اندیش آن حضرت به وی توصیه می‌كردند كه به خاطر مصلحت از موضوع عدالت و مساوات در گذرد و آن حضرت پاسخ می‌فرمود:
«شما از من می‌خواهید كه پیروزی را به قیمت تبعیض و ستمگری به دست آورم؟ از من می‌خواهید كه عدالت را به پای سیاست و سیادت قربانی كنم ؟ خیر، سوگند به ذات خدا كه تا دنیا دنیا است چنین كاری نخواهم كرد و به گرد چنین كاری نخواهم گشت. «23»
* اگر شب را روی اشتر خارا بیدار مانم و در طوق‌های آهنین گرفتار، از این سو و از آن سویم كشند، خوشتر دارم تا روز رستاخیز بر خدا و رسول در آیم در حالی كه بر بنده‌ای ستم كرده باشم.
به خدا عقیل را دیدم پریشان و سخت درویش، كودكانش از درویشی پریش. موی ژولیده و رنگشان تیره گردیده. از من خواست منی گندم بدو دهم. پی در پی آمد و گفته خود را تكرار كرد. گوش به سخنان او نهادم، پنداشت دین خود را بدو دادم. آهنی گداخته را به تنش نزدیك ساختم فریاد برآورد. گفتم نوحه گران بر تو بگریند از آهنی كه انسانی به بازیچه آن را گرم كرده می‌نالی و می‌خواهی مرا به آتش دوزخ بكشانی ؟ «24»
سخن آخر اینكه علی (علیه السّلام) مربی و امامی‌است كه اهل ملل و ادیان عالم به عظمت او اقرار می‌كنند. ادیب جهانی مسیحی، جرج جرداق لبنانی، او را «صوت عدالت انسانی» می‌نامد و پنج جلد كتاب بی نظیر درباره او می‌نویسد و دست تمنا به سوی تاریخ می‌گشاید، و به تاریخ خطاب می‌كند:
آیا نمی‌شود ـ به نام تكرار تاریخ ـ یك علی بن ابیطالب دیگر به بشریت ارزانی داری ؟
چهره علی در‌ هاله‌ای اثیری، از عدالت و انسان دوستی، هر لحظه بر زندگی بشریت می‌تابد، و خون عدالت، كه به هنگام «نماز صبح» از پیشانی نورانی او بر محراب ریخت، هر بامداد خورشید را بیدار می‌كند تا فریاد علی را همگان بشنوند: عدالت، عدالت …. و ســــرانجام این عدالت است كه بر همه جا و همه چیز حاكم می‌گردد.«25»
اجرای عدالت از نظر علی (علیه السّلام) با نیت پاك و كاستن از طمع و افزودن بر ورع و پرهیزكاری میسر است. «26»
و سر انجام علی (علیه السّلام) به لقاء حق رسید و عدالت نگاهبان امین و بر پا دارنده مجاهد خود رااز دست داد.

منابع و ماخذ:

1. شورا / 15
2. نساء / 58
3. لقمان / 13
4. اعراف / 23
5. عادل در متون فقهی كسی است كه گناه كبیره انجام ندهد و به انجام گناه‌های صغیره اصرار نو رزد و بر خلاف مروت عمل نكند.
6. نساء / 135
7. بیست گفتار / مرحوم مطهری / گفتار اول / ص 5
8. الحیاه / محمد رضا حكیمی‌/ ج 6 / ص 400
9. علی از زبان علی / سیدجعفر شهیدی / دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌/ ص 42
10. نهج البلاغه / نامه 45
11. نهج البلاغه / خطبه 15
12.صحیفه سجادیه / دعای مكارم الاخلاق
13. نهج البلاغه / حكمت 476
14. نهج البلاغه / خطبه 15
15. میزان الحكمه / ج 6 / ص 79
16. غرر الحكم / ص 513
17. حدیث نبوی «ص»: الملك یبقی مع الكفر ولا یبقی مع الظلم
18. ابن شهر آشوب مازندرانی / مناقب / ص 108
19. نهج البلاغه / نامه 5
20. نهج البلاغه / خطبه 87
21. مناقب / ج 2 / ص 98
22. نهج البلاغه / نامه 53
23. نهج البلاغه / خطبه 126
24. نهج البلاغه / خطبه 224 / ترجمه دكتر سید جعفر شهیدی
25. با جاری صلابت اعصار / محمد رضا حكیمی‌/ بینات / سال 7 / ش 28 / ص 33 ـ 34
26. نهج البلاغه صبحی صالح / خطبه 15: استعن علی العدل بحسن النیه و قله الطمع و كثره الورع.


منبع : پرسمان

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .