تبیان، دستیار زندگی

کلیبر و ارسباران، بهشت گمشده آذربایجان

شمال غرب کشورمان مثل سایر نقاط ایران ما و مثل همه جای این کره خاکی دنیایی از شگفتی و زیبایی حیرت انگیز است. اینجا یعنی آذربایجان که گذرگاهی تاریخی بوده با دنیایی از اصالت و فرهنگ و تاریخ و تمدن طبیعت بکر نه یک بهشت گمشده که بهشت ها دارد. هر نقطه اش مثل الماسی است که در آذربایجان می درخشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 کلیبر و ارسباران، بهشت گمشده آذربایجان

درباره ی کلیبر و ارسباران؛ جغرافیا و آب و هوا

کلیبر مرکز شهرستان کلیبر است و این شهرستان در استان آذربایجان شرقی  قرار دارد. بیش از چهل سال پیش این شهرستان آبادی و دهکده ای بوده و جمعیت ساکن در آن حدود ۲۰۰۰ تن بوده است. کلیبر زیبا در۸۱۲ کیلومتری شمال غرب تهران، ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۶۳ کیلومتری شمال غرب اهر قرار دارد. آب و هوای معتدل کوهستانیش دل انگیز و جان بخش است و همین اعتدال سبب شده تمام نقاط این منطقه با فرشی سبز رنگ از مرتع و جنگل سر سبز و زیبا باشد.

موقعیت ویژه این شهر از نظر قرار گرفتن در کانون ذخیره‌ گاه زیست ‌کره منطقه ارسباران و نیز جاذبه های تاریخی و طبیعی در این منطقه این نقطه را به قطب گردشگری استان تبدیل کرده و گردشگران و طبیعت دوستان زیادی در تمام ایام سال بویژه بهار و تابستان به این شهر زیبا سفر می کنند که این مساله رشد و توسعه منطقه را در پی داشته است.

ارسباران، منطقه ‌ای با اکوسیستم خاص خود در مجاورت مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان جاذبه های زیادی دارد. برای سفر به این منطقه می شود از شمال آذربایجان شرقی به دل جنگل‌های سردسیری ارسباران رفت و با شنیدن آوازهای عاشیق های آذری از طبیعت لذت برد.

مرال یکی از بزرگترین گونه گوزن بومی کشورمان است که به گوزن قرمز یا گاو کوهی هم معروف است که در گذشته در جنگل‌ های شمال ایران از ساحل دریای خزر تا کوه های البرز و جنگل‌ ها دیده می شد اما در حال حاضر نسل آن نابود شده و گونه ای از آن را از گلستان به ارسباران آورده اند. در ایران دشمن اصلی مرال خرس قهوه‌ای، گرگ و پلنگ است. در آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران پیشینه و تاریخ آن را می گوییم.

پیشینه و تاریخ کلیبر و ارسباران
چنان که گفتیم کلیبر تاریخ نسبتا کهنی دارد و در نوشته‌ها و منابع تاریخ نگاران این نام دیده می شود که از آن به بذ یا بذین یاد می کنند. دو دهه مبارزه و مقاومت بابک خرمدین در این شهر یکی از موضوعات مهم تاریخ در این دوره است. بابک، مبارز قرن چهارم هجری این شهر را پایگاه خود قرار داد و در آن علیه خلیفه وقت، معتصم قیام کرد اما در مقابل افشین شکست خورد و اعراب به این شهر دست یافتند.

ارسباران منطقه کوهستانی در شمال آذربایجان شرقی است. این ناحیه ویژگی های طبیعی خاص خود را دارد و علفزارهای آلپی، دشت های نیمه‌ خشک، چشمه‌ها، رودها، مراتع و جنگلها زیادی که در این منطقه دیده می شود آن را به یکی از جاذبه های گردشگری استان تبدیل کرده است. در زبان محلی به این منطقه قره‌ داغ می گویند و به ارسبار یا ارسباران هم معروف است. در ادامه آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران از زبان و موسیقی مردم آن می گوییم.

زبان مردم کلیبر و ارسباران
مردم این منطقه به زبان ترکی آذری صحبت می کنند و پیرو مذهب شیعه دوازده ‌امامی هستند. این خطه بدلیل قرار گرفتن در مسیر گذر کوچ عشایر موسیقی خاص خود را دارد و سبب رشد و تکامل نوعی موسیقی شده که به عاشیق معروف است این نوع آواز در رابطه با طبیعت است و مسائل مربوط به کوچ ایلات و احساساتشان بن مایه ساخت آواز عاشیق ها است. آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران و جاذبه های آن را در ادامه این مطلب می گوییم.
 کلیبر و ارسباران، بهشت گمشده آذربایجان

جاذبه های توریستی کلیبر و ارسباران
برای آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران و در وصف زیبایی ها و جاذبه های کلیبر و ارسباران همین بس که یک نویسنده و سیاستمدار انگلیسی به نام جیمز موریه در کتاب معروفش به نام حاجی بابای اصفهانی به توصیف این منطقه پرداخته و همچنین بسیاری دیگر از جهانگردان و گردشگران از قله های زیبا و درختان خوش قد و قامت و سربلند و باغ های گسترده و وفور نعمت های بی شمار و میوه های خوش آب و رنگ و خوشمزه و جنگل انبوه و و و توصیف ها کرده اند.

جدا از جاذبه های طبیعی و چشم انداز زیبا و آب و هوای جان بخش و مناظر چشم نواز و محیط دل انگیز این منطقه به واسطه تاریخی که گفتیم دارای جاذبه های تاریخی زیادی هم هست که در ادامه آن ها را می گوییم.

جاذبه های تاریخی کلیبر و ارسباران
در ادامه آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران به آثار و جاذبه های طبیعی و تاریخی آن می پردازیم. از آثار و مکان های تاریخی این نقطه قلعه ها و دژهای زیادی است که در این منطقه وجود دارد از جمله: قلعه کلیبر، پیغام، آوارسین، پشتو.

قلعه کلیبر؛ یکی از جاذبه های تاریخی کلیبر قلعه بابک است. نام‌ دیگر این قلعه دژ بابک، قلعه جمهور و قلعه بذ است که  باستان شناسان ساخت آن را به دوره ساسانیان نسبت می دهند. اینجا پایگاه بابک خرم ‌دین سردار تاریخ کشورمان ‌است. قلعه کلیبر در نزدیکی شهر کلیبر قرار گرفته است.

قلعه پیغام؛ که در ۱۰ کیلومتری جنوب کلیبر و نزدیک روستای پیغام است. پایین این قلعه که بر روی کوهی واقع شده رود کلیبر دیده می شود. از ساختمان و دیواره های این قلعه آثار کمی بجا ‌مانده و حفاری غیر قانونی و ناشیانه و دستبرد دزدان آثار باستانی به این یادگار تاریخی کشورمان آسیب زیادی رسانده است. قدمت این قلعه به دوره اشکانیان نسبت داده شده است که با توجه به اسم قلعه مسئولیت نگهبانی درب ورودی شهر تاریخی بَر یا همان کلیبر را بر عهده داشته است.

قلعه پشتو؛ یا پشتاب است که بین روستاهای پشتاب و کوجان و در بلندترین نقطه کوه واقع شده است. ارتفاع کوه مذکور بیش از ۳۰۰۰ متر است که قلعه بر روی آن بنا شده است. نقش تاریخی این قلاع و مکان های نظامی در مقابله با مهاجمان قبل توجه و بررسی است.
 کلیبر و ارسباران، بهشت گمشده آذربایجان

قلعهٔ آوارسین؛ از قلعه‌ های تاریخی در روستای آوارسین است.

مسجد جامع کلیبر؛ این مسجد دارای گنبد بزرگی است و مناره ای به ارتفاع ۴۵ متر داشته که در بمباران روس‌ها در سال تخریب شده است.

مقبره شاه قاسم؛ این مقبره در ۵۰ کیلومتری شهرستان کلیبر است و باور بر این است که این مقبره متعلق به برادر امام رضا (ع) است که و برای تبلیغ به این منطقه آمده بودند.

حمامی قدیمی؛ که تنها گنبدهای کوچکی که زمانی نورگیرهای حمام بودند، از آن دیده می شود. این حمام تا حدود ۴۴ سال پیش مورد استفاده بوده است.

پل های خداآفرین؛ دو پل قدیمی در نزدیکی شهر خمارلو که یکی تخریب شده و دیگری بازسازی شده است.

قلعه وینه؛ که متعلق به هموطنان ارامنه بوده و تنها خرابه های آن دیده می شود. شباهت هایی بین این قلعه و کلیسای سنت استپانوس در جلفا وجود دارد.

کلیسای استپانوس؛ از مهمترین و زیباترین کلیساهای مهم ارامنه که به ثبت جهانی رسیده‌ است.

قصر آینالو؛ که در یکی از دره های روستای آینالو و متعلق به یکی از هموطنان ارامنه بوده است.

ساختمان های قدیمی امامزاده کلیبر که در سال ۱۲۹۰ خورشیدی ساخته شده است.

آق بوش یا برج سفید و برج امید که امروزه خرابه های آن دیده می شود یادگار دوران زرتشت است.

پارک های منطقه کلیبر و ارسباران
پارک جنگلی مکیدی؛ یکی از پارک هایی که تا چند سال پیش جنگلی بکر و دست نخورده بود و خلوتگاه خرگوش ها با درخت های فندوقشان بود همین پارک مکیدی است که مثل روستاهای شجاع آباد، هجران ‌دوست، آغویه و علی آباد یک مکان امن برای روح و یک جای دنج برای طبیعت دوستان است.

پارک ملی ارسباران؛ یکی از جاذبه‌هایی است که گونه‌ های گیاهی و جانوری کمیاب در آن وجود دارد و زیستگاه ۲۲۰ گونه پرنده شامل قره خروس قفقازی، کبک، دراج و قرقاول، ۳۸‪ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ‪ ۴۸گونه پستاندار و ‪ ۲۲گونه ماهی است. منطقه ارسباران زیستگاه پستانداران بزرگ مثل کل و بز، گراز، گرگ، خرس قهوه‌ای و پلنگ است. در آشنایی با منطقه کلیبر و ارسباران از سوغات این منطقه می گوییم.

محصولات و سوغات کلیبر
زغال اخته که سمبل هویت اقتصاد کلیبر است محصول معروف این منطقه است. فرآوردهای زغال اخته مثل ترشی، شربت، لواشک، برگه و خشکهٔ زغال اختهٔ و ژله در بازار این شهر به عنوان سوغات به فروش می رسد. جشنواره زغال اخته هر سال به منظور جذب گردشگر در این شهر برگزار می شود. از صنایع دستی این شهر ورنی بافی است که به عنوان سوغات تهیه می شود و این دست ‌بافت‌های زیبا هنر دست عشایر قره داغ است.
 کلیبر و ارسباران، بهشت گمشده آذربایجان

دیگر جاذبه های طبیعی و تاریخی کلیبر و ارسباران
رود کلیبر
قلعه مکیدی دره ‌سی
قلعه کردشت
قلعه قهقهه
دژ خانلار خان که تخریب شده است.
آبگرم قلعه کندی
چشمه آب گرم موتاللیق
درخت چنار کهنسال کوانق
 ییلاق ایل بسطاملو
رود ارس و ساحل زیبای آن
چشمه ثریا
دشت گل
آبشار آسیاب خرابه

روستای صخره‌ای کندوان
روستای عباس‌آباد
روستای هجراندوست
منطقه حفاظت شده آینالو
قلعه مازون
روستای مردانقم
کاروانسرای شاه عباسی کلیبر
روستای کلاله سفلی
روستای مرزرود
اتراقگاه ایل بسطاملو
 مراتع آغداش و چپرلی
روستای ییلاقی علی‌آباد
کاروانسرایی به نام شاه عباسی.
سنگ نبشته‌ای در قبرستان تاریخی روستای الهرد.
سنگ نبشته‌ای به زبان ارمنی در قبرستان متروکه گرمناب نشانگر حضور مذاهب مختلف در قره داغ است.
آرامگاه منسوب به مادر تیمور لنگ
بنای تاریخی قنتور در آینالو
پل تاریخی خدا آفرین در نزدیکی خمارلو
زیارتگاه بابا سیف الدین
ییلاق‌های عشایر ارسباران، یکی از مناظر زیبا و سرشار از شور و زندگی دیدن کوچ عشایر و ییلاق رفتن این مردم صبور و زحمت کش است که مانند یک نقاشی زنده در مقابل چشم قرار می گیرد.

منبع: مجله گردشگری الی گشت