فرق تشیع فرقه اسماعیلیه و زیدیه

در مورد فرقه اسماعیلیه و زیدیه و منابع آنها توضیح دهید.

در رابطه با فرقه اسماعیلیه و زیدیه مطالبی به همراه منابع خدمتتان ارائه می كنیم امیدواریم مفید باشد: اسماعیلیه: اسماعیلیه یکی از فرق تشیع می باشند و از انشعابات کیسانیه هستند. اینها كسانی هستند كه اسماعیل، فرزند بزرگ امام صادق(ع) را امام می دانستند، در حالی که اسماعیل در زمان حیات امام صادق (ع) از دنیا رفته بود. اسماعیلیّه نیز فرقه های فرعی زیادی دارد كه عبارتند از: 1ـ اسماعیلیهالص: اینها گفتند اسماعیل نمرده بلكه غایب شده است و روزی ظهور خواهد كرد. 2ـ مباركیّه: اینها به مرگ اسماعیل اعتراف دارند ولی معتقدند كه امامت بعد از امام صادق(ع) از اسماعیل به فرزندش محمّد منتقل شده و در نسل او ادامه یافته است. 3ـ قرمطیّه: اینها از مباركیه منشعب شده و معتقدند كه در مورد امامت اسماعیل بداء حاصل شده و امامت او به فرزندش رسیده است و محمد بن اسماعیل نمرده بلكه او هفتمین و آخرین امام است. اسماعیلیه را باطنیه، سبعیه، تعلیمیه، ملحده، مزدكیه نیز گفته اند. فاطمیان، نزاریه مستعلیه و آقاخانیه نیز از فرقه های اسماعیلیه هستند. این فرقه در نیمه دوم قرن دوم هجری از پیكره تشیع جدا شده است. ولی تا اواخر قرن سوم هجری چندان نمودی در اجتماع نداشته است و رهبران آنها تا سال 296 هجری یعنی سال ظهور عبیدالله مهدی ـ اولین خلیفه فاطمی در مغرب ـ در خفا به سر می بردند؛ بدین سبب مراحل تكوین این فرقه كاملاً مجهول ماند؛ نوبختی كه در قرن سوم می زیسته حركت های اولیه آنان را به غلات و پیروان ابی الخطاب ربط می دهد. (1) عقاید آنان نیز در هاله ای از ابهام مانده است. مسعودی در این مورد می نویسد: «متكلمین فرق مختلف: شیعه، معتزله، مرجئه و خوارج كتبی درباره فرق و نیز در رد مخالفین خود نگاشته اند... اما كسی از آنها متعرض عقاید فرقه قرامطه نشده. كسانی نیز كه بر آنها رد نوشته اند مثلاً قدامة بن یزید النعانی، ابن عبدك الجرجانی، ابی الحسن زكریا الجرجانی، ابی عبدالله محمد بن علی بن الزرام الطائی الكوفی و ابی جعفر الكلابی هر كدام كه عقاید اهل باطل را شرح می دهند، كسان دیگر آن مطالب را نمی گویند، تازه خود اهل این فرقه مطالب این افراد را انكار كرده و آنها را تأیید نمی كنند».(2) این مطلب باعث شد كه آنان را در مناطق مختلف به نام های متفاوتی بخوانند؛ خواجه الملك در این باره نوشته: «آنها را به هر شهری و ولایتی به نامی می خوانند؛ به حلب و مصر اسماعیلی، به قم و كاشان و طبرستان و سبزوار سبعی، و به بغداد و ماوراءالنهر قرمطی و به ری خلفی و به اصفهان...».(3) قبل از تشكیل دولت فاطمی، اسماعیلیان كمتر به فعالیت های سیاسی می پرداختند و بیشتر روی تبلیغ و جذب و تربیت نیرو تمركز داشتند، لذا شاهد سفر رهبران اسماعیلی از جمله محمد بن اسماعیل، عبدالله بن محمد، احمد بن عبدالله و حین بن احمد به مناطقی چون ری، نهاوند، منطقه دماوند، سوریه، جبال قندهار، نیشابور، دیلم، یمن، همدان، استانبول و آذربایجان هستیم كه در این مناطق داعیان و مبلغان خویش را پراكنده می كردند.(4) با توجه به این زمینه ها بود كه قرمطیان خود را به اسماعیلیه منسوب كردند و با چنان گستردگی به فعالیت پرداختند كه لشكریان عباسی نتوانستند فتنه آنان را خاموش كنند.(5) در سال 296 هجری نیز دولت فاطمی بر اساس مذهب اسماعیلی در مغرب شكل گرفت و بخش وسیعی از سرزمین اسلامی را از قلمرو عباسیان خارج ساخت. اسماعیلیه تاریخ مبسوطی دارد كه جهت آگاهی از آن باید به كتب مفصل رجوع شود. پی نوشت ها: 1 . فرق الشیعه، المطبعة الحیدریة، نجف، 1355 ـ 1936، ص 71. 2 . التنبیه و الاشراف، دار الصاوی للطبع و النشر و التألیف، قاهره، ص 341. 3 . سیاست نامه، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1364 هـ ، ص 311. 4. رجوع شود به: جعفریان، رسول. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم هجری، سازمان تبلیغات اسلامی، قم، چ پنجم، 1377، ص 207 ـ 209. 5 . مسعودی، علی بن الحسین. مروج الذهب، ممنشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ط اولی، 1411 هـ ـ 1991 م، ج 4، ص 297
فرقه اسماعیلیه تا امام صادق(ع) را قبول دارند و قائل به نص، علم غیب و عصمت برای امامان هستند. یکی دیگر از مذاهب اعتقادی شیعه، مذهب زیدیه است که طرفدار تفکرات زیدبن علی بودند و ائمه اطهار(ع)، امام علی، امام حسن و امام حسین(ع) و سپس زید بن علی را قبول دارند و قائل به نص، علم غیب و عصمت برای امامان نیستند. جمعیت این مذهب نزدیک به ده میلیون نفر بوده و تنها در کشور یمن هستند.

زیدیّه: اینها زید بن علی(فرزند امام سجاد(ع) ) را امام چهارم می دانند و امام سجاد را تنها به عنوان پیشوای علم و معرفت می شناسند؛ چون به نظر اینها یكی از شرایط امام ، قیام مسلّحانه است و چون امام سجاد (ع) قیام مسلحانه نكرده است، لذا از نظر اینان امام محسوب نمی شود. پیدایش این فرقه مصادف با امامت حضرت باقر (ع) و بعد از قیام زید بن علی بوده است.فِرق فرعی زیدیه عبارتند از: جارودیّه، سلمانیّه یا جریریّه، صالحیّه و ابتریّه.بزرگترین موج انشعاب فرقه های شیعه بعد از شهادت امام صادق(ع) شروع شد كه عبارتند از:1ـ ناووسیه: آنها معتقد بودند كه امام صادق(ع) امام آخر و مهدی موعود است این فرقه منقرض شده است.2ـ فطحیه: اینها عبدالله افطح ، فرزند امام صادق(ع) را جانشین امام صادق(ع) می دانستند. این فرقه نیز بیش از هفتاد روز دوام نیاورد. چون عبدالله افطح هفتاد روز بعد از امام صادق(ع) وفات كرد.3ـ سمیطیه: اینها محمّد فرزند امام صادق(ع) را امام بعد از او می دانستند اینها نیز چند صباحی بیش دوام نیاوردند.4 ـ موسویّه یا مفضّله: اینها شاگردان خاصّ امام صادق(ع) بودند كه امامت موسی بن جعفر(ع) را قبول كردند و شیعه ی دوازده امامی امتداد این فرقه است.
دومین فرقه ی مهمّ شیعه از نظر جمعیّت و تأثیرات فرهنگی، شیعه اسماعیلی است كه به عنوان اقلیتی دینی در بیش از بیست و پنج كشور، در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریكای شمالی پراكنده هستند؛ مهمترین تجمّع آنها در مناطقی از ایران ، عراق ، شام، یمن ، بحرین، افغانستان و شمال آفریقا می باشدو سومین فرقه ی موجود شیعه در عصر حاضر زیدیّه است كه عمدتاً در اطراف خلیج فارس سكنی دارند و محلّ تجمع اصلی آنها ظاهراً در كشور یمن می باشد. كشور یمن در جنوبی ترین منطقه شبه جزیره عربستان قرار دارد و سرزمینی است سبز و خرم. از لحاظ مذهبی حدود 45 درصد جمعیت یمن را پیروان مكتب زیدیه تشكیل مى‏دهند در حالیكه اهل سنّت كه اغلب شافعی مذهبند 53 درصد و درصد اندكی هم شیعیان اسماعیلیه هستند. شیعیان و اهل سنّت یمن همگی محب و شیفته اهل بیت(علیهم السلام) هستند و آداب و رسوم مذهبی آنان بسیار مشابه به شیعیان دوازده امامی است. ولی با كمال تاسف در سالهای اخیر وهابیت در این كشور قدرتمند شده و تلاش دارد اصالت های فرهنگی و مشتركات مذاهب را تحت پوشش باورهای خود قرار دهد. اساسا یمنی ها اسلام خود را مدیون حضرت علی(ع) می دانند چون نخستین بار پیامبراعظم(ص) حضرت علی(ع) و چند نفر دیگر از صحابه را برای تبلیغ اسلام به یمن فرستادند. نكته جالب توجه اینكه از جمعیت 20 ملیونی یمن حدود 5 ملیون از سادات و ذریه پیامبر بوده كه 90% آنها سادات حسنی و بقیه سادات حسینی اند.از لحاظ تاریخی زیدیه به دو دسته زیدیان جارودی و زیدیان غیرجارودی تقسیم می شوند. جارودیان كه علاوه بر اعتقاد به قیام و انقلاب، وابستگی و علقه شدید به اهل بیت(ع) داشته و اندیشه های شیعی در آنها پررنگ است و در مقایسه با اهل سنت، به شیعیان امامی نزدیك هستند، همواره جریان اصلی در میان زیدیه بوده اند. جریان دوم زیدیه كه بیشتر حدیث گرا هستند، از لحاظ اعتقادی متشیع به حساب می آیند. حتی كسانی همچون ابوحنیفه هم كه افكار انقلابی زید را می پسندید ولی در موراد دیگر همچون مسأله امامت با زید همراه نبودند نیز به همین معنا متشیع و زیدی به حساب آمده اند. این جریان در طول تاریخ وجود داشته ولی همیشه در اقلیت بوده اند و انعكاس چشمگیری در طول تاریخ جز در چند برهه نداشته‌اند.شیعیان زیدیه جارودی به جانشینی بلافصل حضرت علی(ع) پس از پیامبر (ص) اعتقاد دارند و خلفای سه گانه راغاصب می دانند. آنها برای امامت، چهارده شرط قائلند كه تقریبا همان شرایط ما برای ولی فقیه است الا اینكه امام باید از اولاد حضرت زهرا(س) باشد. آنها فقط برای پنج تن آل عبا قائل به عصمت هستند. در حوزه های علمیه ایشان، از روایات امام باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بسیاراستفاده می شود. در كنار نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، كتاب اربعین حدیث امام خمینی(ره) نیز تدریس می شود.آنها مراسم عید غدیر و عاشورا را باشكوه برگزار می كنند. اعتقاد مردم یمن (خصوصا شیعیان زیدی) به ظهور منجی امام مهدی(عج) نیز بسیار قوی است به طوریكه در پنج سال اخیر، كتاب عصر ظهور نوشته شیخ علی كورانی، از پرفروشترین كتابها در كشور یمن بوده است.در حال حاضر تنها منبع موثق و معتبر فارسی درمورد عقاید زیدیه كتابدرسنامه تاریخ وعقاید زیدیه تالیف مهدی فرمانیان و سیدعلی موسوی نژاد از نشر ادیان می باشد.از علمای معاصر زیدیه می توان علامه مجد الدین المؤیدی كه با 100 سال عمر هم اكنون در قید حیات است را نام برد. او نماینده فعلی جریان زیدیه جارودی و صاحب تألیفات بسیار است و ساكن استان صعده، مركز جریان جارودی زیدیه می باشد. عالم دیگری كه در این منطقه ساكن است سید بدر الدین الحوثی است كه از سادات طباطبایی و از علمای بنام و صاحب تألیف است. تألیفات او بسیار نزدیك با مكتب امامیه است مثلاً كتابی دارد به عنوان «من هم الرافضة» و در این كتاب تلاش می كند ثابت كند رافضی‌ها امامیه و پیروان امام صادق(ع) نیستند بلكه در مرحله اول، بنی امیه و دشمنان اهل بیت(ع) هستند و در تألیف دیگری با عنوان «آل محمد لیس كل ام?» به اثبات این مطلب می پردازد كه سادات و اهل بیت(ع)، مقام بلندی داشته و دارند. ایشان در ایام جنگهای یمن در دهه 90 به ایران كوچ كرد و چند سالی در ایران به همراه فرزند خود حسین الحوثی میهمان بود و زندگی بسیار ساده و زاهدانه ای داشت.رییس جمهور كنونی یمن،دوازده سال رئیس جمهور یمن شمالی بود و از سال 1990 میلادی كه اتحاد دو بخش شمالی و جنوبی یمن شكل گرفت، 19 سال است رئیس جمهور یمن متحد است(جمعا 31سال). هر چند در ظاهر در خانواده ای زیدی مذهب به دنیا آمده ولی حكومت او رویكردى سكولار دارد و اساسا حكومت دینى نیست بلكه به نوعى برخلاف دین اسلام به ویژه مذهب شیعه فعالیت می كند. او فارغ‌التحصیل دانشگاه نظامی بغداد بوده و با اعضای حزب بعث و صدام معدوم، روابط ویژه‌ای داشته است و به صدام صغیر معروف می باشد. دیكتاتور یمن كه علی عبدالله صالح از سى سال پیش به پشتوانه سعودى‏ها در رأس حكومت یمن قرار گرفته، مذهب زیدیه را به حاشیه رانده، و دست سلفى‏هاى را برای بسط نفوذشان در یمن بازگذاشته است و به نوعى یمن را به حیاط خلوت سیاسى و مذهبى عربستان تبدیل كرده است. بعد از اینكه وهابیت سلفى با حمایت عربستان در یمن قدرت و پایگاه پیدا مى‏كنند، اغلب دانشگاه‏ها و حوزه‏هاى علمیه دینى زیدیه به حاشیه مى‏روند و فعالیتشان محدود مى‏شود. به میراث فكرى و فرهنگى ائمه زیدیه كمتر توجه می شود در مقابل كتابهای وهابیت به فور در یمن منشر و توزیع می شود. صعده مركز گرایش زیدی جارودی، با وجود اهمیّت چندجانبه و استراتژیكی كه دارد، در حاشیه قرار مى‏گیرد. این تبعیض مذهبی و سیاسی خلاء عمیقی را در منطقه ایجاد می كند و تبدیل به بستری می شود برای شكل گیری تحولی عمیق در تاریخ سیاسی معاصر یمن.زیدیه در تاریخ اسلام، از چند جهت مورد توجه‌اند:1-رهبری جنبش‌های ضد اموی و عباسی: بخش مهمی از نهضت‌های شیعی ضد اموی- عباسی توسط زیدیان رهبری شده است. قیام زید بن علی در كوفه، یحیی بن زید در خراسان، نفس زكیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن (ع)) در مدینه، ابراهیم بن عبدالله (برادر نفس زكیه) در بصره، شهید فخّ (حسین بن علی بن حسن بن حسن بن امام حسن (ع)) در مدینه؛ ابن طبا طبا در كوفه (سال 199 ه ق) و ...2-دولت‌های شیعه زیدی : 3 دولت معروف زیدی‌ها در تاریخ اسلام، عبارتند از:1-2- دولت ادریسیان در مغرب اسلامی : ادریس بن عبدالله بن حسن بن امام حسن (ع) پس از حضور و شكست قیام شهید فخّ، به شمال آفریقا گریخت و با حمایت پاره‌ای از قبائل آن منطقه، دولت ادریسیان را در 172 ه.ق بنا نهاد. این دولت، تا سلطه دولت فاطمیان بر مغرب دوام یافت و از سال 305 ه.ق تحت الحمایه دولت فاطمی شد و بالاخره در سال 375 ه.ق كاملا منقرض گردید.2-2- دولت علویان در طبرستان: این سلسله با داعی كبیر (از نوادگان زید) در 250 ه.ق آغاز شد و مناطقی چون آمل، ساری و گرگان را در برگرفت. پس از او داعی صغیر (م 278 ه.ق) و ناصر اطروش (م 304 ه.ق) و آخرین سلسله، حسن بن قاسم مقتول در 316 ه.ق بود. بدین گونه سلسله علویان طبرستان، شصت واند سال ادامه یافت.3-2- دولت علویان یمن: این سلسله، حدود هزار سال ادامه یافت. در جستار دوم این سلسله، به ایشان پرداختیم.3-دیدگاه‌های كلامی - فقهی زیدیه: زیدیان از فرقه‌های مطرح در مذاهب اسلامی‌اند. آثار و نگاشته‌های عالمان زیدی، از قرن دوم هجری تا كنون، مجموعه‌ای مهم و قابل اعتنا در میراث اسلامی است. (ر.ك. مقاله معرفی آثار منتشر شده زیدیه، نشریه هفت آسمان، ش 14/161)3-1- زیدیان، چه باورهایی دارند؟در میان عقاید زیدیه، غیر از باورهای شایع و فراگیر در میان فرق و مذاهب اسلامی، چند باور خاص دیده می‌شود كه در تمامی فرقه‌های زیدیه مشترك می‌نماید:•باور به عدل الهی•باور به اختیار انسان و نفی جبر•تاكید بر اصل امر به معروف و نهی از منكر•اعتقاد به امامت امامان علی(ع) ، حسن(ع) و حسین(ع)•امامت پس از امام حسین(ع)، در فرزندان امام حسن (ع) یا امام حسین (ع) است.•دعوت و قیام، از شرایط «امام» است (علاوه بر شرایط عمومی چونان: عدالت، دانایی دینی و ...). این نكته، از اصول بسیار مهم در تفكر سیاسی زیدیه است.•باور به ظهور مهدی(ع)•نفی تقیّه (كتمان مذهب و باور دینی)3-2- تفاوت عقاید زیدیان، چشمگیر استاگر باورهای فوق، حلقه مشترك «مذهب زیدیه» است. اختلافات عقاید زیدیان بسیار گسترده و فراوانند؛ از جمله:•آیا امامت امام علی(ع) به نصّ صریح پیامبر (ص) بوده است؟ در میان زیدیان، فرقه جارودیه این دیدگاه را دارند . و با این نگرش، خلفای اول و دوم را تكفیر یا تفسیق می‌كنند. اما برخی از فرقه‌های دیگر زیدیه، چنین باوری را ندارند (فرقه بتریّه یا صالحیّه و ....)•آیا امامت مفضول با وجود افضل مجاز است؟ پاسخ فرقه‌های زیدیه، به این پرسش یكسان نیست. جارودیه آن را پذیرا نیستند. اما فرقه‌های بتریّه (یا صالحیه) و یا فرقه سلیمانیه آن را می‌پذیرند و در نتیجه، خلیفه اول و دوم را با همین نگرش، تایید می‌كنند.•آیا تعدد امام در زمان واحد مجاز است؟ این پرسش، به ویژه در شرایط استقرار دولت‌های متعدد زیدی جدی‌تر مطرح شد، و موافقان و مخالفان بنامی دارد.•مهدی منتظر چه كسی است؟ در حالی كه در مواردی فرقه‌های زیدیه، تحت شرایط سیاسی - اجتماعی به ظهور مهدی باورمند شده بودند، چونان تطبیق آن بر نفس زكیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن) و یا امام حسین بن قاسم عیانی (م 404 ه.ق) و ...در مورد فرد اخیر (كه از امامان علوی یمن بود) فرقه‌ای به نام حسینیّه در یمن به وجود آمد كه تا چندین قرن دوام داشت و معتقد بودند كه او مهدی موعود است و... (ر.ك. مقاله: مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه، سید علی موسوی‌نژاد، نشریه هفت آسمان، ش 27/127)اما بخش عمده‌ای از فرقه‌های زیدیه اعتقاد دارند كه مهدی(ع) هنوز به دنیا نیامده است و در آینده ظهور خواهد كرد.•اعتقاد به رجعت و خصایل خاص امامان: در حالی كه پاره‌ای از فرقه‌های زیدیه چونان جارودیه، به رجعت و یا علم غیب و خصایل منحصر در امامان، باورمندند. برخی دیگر از فرقه‌های زیدی چونان باوری را ندارند.از مجموع نكات فوق، می‌توان دریافت كه در میان فرقه‌های زیدی، «فرقه جارودیه» آن مذهب به شیعه دوازده امامی (امامیه) نزدیك‌ترند. شیعیان زیدی یمن، به این گرایش زیدی متصل هستند.معرفی منابع برای مطالعات تكمیلی در موضوع زیدیه شناسی از آنجا كه این سلسله یادداشت‌ها، با انگیزه‌ی دریافت حوادث سیاسی یمن، نگاشته می‌شوند، به همین مختصر بسنده می‌كنیم. برای مطالعات اجمالی در زمینه «زیدیه» به نوشته‌های زیر می‌توانید مراجعه كنید:1- زیدیه، تاریخ و عقاید، مهدی زمانیان و سید علی موسوی‌نژاد، نشر ادیان، 13862-تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، ج 2، انتشارات سمت، 13833-دولت زیدیه در یمن، حسن خضیری احمد، احمد بادكوب، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، 1380و برای مطالعات تفصیلی تر ، سه حوزه منابع معرفی می شوند :الف) كتاب‌ها و نگاشته‌هایی كه در زمینه فرق و مذاهب اسلامی، نوشته شده‌اند؛چونان: مقالات الاسلامیین، ملل و نحل، فرق الشیعه، المقالات و الفرق، الفصل و ...ب‌)كتاب‌ها و مقالات كه در خصوص «زیدیه» نوشته شده‌اند و از آن جمله:الزیدیه قراءة فی المشروع و بحث عن المكوّنات، عبد الله بن محمد حمیدالدین، صفاء، 1424الزیدیه فی موكب التاریخ، جعفر سبحانی، دارالاضواءالزیدیه نظریه و تطبیق، علی بن عبدالكریم الفضیل شرف الدین، بیروت، 1412ج‌)كتاب‌ها و آثار مولفان زیدی مذهب: در دهه‌های اخیر، آثار فراوانی از مولفان زیدیان - چه در یمن و چه در كشورهای دیگر- به چاپ رسیده است. پاره‌ای از آن را در تراث الزیدیه (سید علی موسوی نژاد، مركز ادیان و مذاهب 1384) مولفات الزیدیه (سید احمد حسینی اشكوری، مكتبه نجفی مرعشی، قم 1413) و ... می‌توان دید.جهت مطالعه بیشتر رجوع شود به:فرق و مذاهب كلامی ، استاد علی ربانی گلپایگانی.تاریخ شیعه و فرقه های اسلام، دكتر محمّد جواد مشكورتاریخ شیعه، علامه محمد حسین مظفّرتاریخ اندیشه های كلامی در اسلام، عبدالرحمن بدوی بنیادهای كیش اسماعیلیان، برنارد لوئیساسلام
علماء، امامت را به ریاست عامة ‌شخصی تعریف كرده‎اند كه توسط پیامبر به نص آشكار تعیین شده باشد و آن شخص در نزد شیعه علی ابن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ و یازده فرزند او هست كه یكی پس از دیگری جانشین آن حضرت می‎باشند.[1]
اسماعیلیه به این اصل تا امام صادق ـ علیه السّلام ـ پایبند هستند، ولی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ به بعد، دچار آشفتگی فكری و عملی گشته ‎اند.
اسماعیلیه به دو گروه تقسیم شده‎اند. عده‎ای فرزند امام صادق ـ علیه السّلام ـ را، یعنی اسماعیل بن جعفر را موعود خود می‎دانند و عده ای به مهدی بودن محمد بن اسماعیل بن جعفر اعتقاد دارند.
اسماعیلیه، محمدبن اسماعیل را پس از مرگ پدرش (اسماعیل بن جعفر) امام دانستند كه از این زمان دورة امامان مستور آغاز می‎شود.
نوبختی می‎نویسد: مباركیه،‌پس از جعفر بن محمد، محمدبن اسماعیل را به امامت برگزیدند، چرا كه اسماعیل بن جعفر در روزگار پدرش امام بود و درگذشت. و پس از وی امامت به برادرش موسی كاظم ـ علیه السّلام ـ نرسید، زیرا پس از امام حسن و امام حسین ـ علیهما السّلام ـ امامت از برادری، به برادر دیگر نمی‎رسد و امامت، حق محمد بن اسماعیل است.[2] به عقیده اسماعیلیان با پنهان گشتن محمدبن اسماعیل، دورة ستر آغاز شد و پس از ظهورش مهدی یا قائم خواهد بود. و تنها در او مرتبه ناطق و اساس یكی می‎شود و شریعت اسلام را نسخ می‎كند ولی شریعت جدیدی نمی‎آورد و فقط حقایق باطنی نهفته‎ای در ورای همه شرایع قبلی، كه تنها نخبگان از آن آگاهی دارند به طور كامل آشكار می‎سازد.
به اعتقاد اسماعیلیه در دوره واپسین تاریخ مقدس و پیش از آنكه جهان به آخر رسد، تمام رازها و رمزها توسط او آشكار شده و حقایق برای تمام جهانیان معلوم می‎شود. به طوری كه دیگر نیازی به ظاهر شرایع نیست و امام ناطق (محمدبن اسماعیل) به عدالت بر جهان فرمان خواهد راند و سپس عالم جسمانی را به پایان می‎رساند و به داوری روز رستاخیز، خواهد پرداخت، دور او پایان زمان و عصر تاریخ بشریت خواهد بود.[3]
اما از نظر شیعه، اعتقاد به مهدویت و نوید ظهور موعود (عج) یكی از مسایل بسیار اساسی اسلام به شمار می‎رود و به اندازه‎ای اهمیت دارد كه اعتقاد به ظهور امام مهدی(عج) در ردیف وقوع قیامت و تكذیب و تصدیقش در ردیف تكذیب و تصدیق رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‎باشد. پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‎فرماید: هر كسی كه قائم از فرزندان مرا انكار كند به راستی كه مرا انكار كرده است»[4]
مهدی موعود (عج) از نسل پاك پیامبر خداـ صلّی الله علیه و آله ـ علی و زهرا (س) و نهمین فرزند از فرزندان امام حسین ـ علیه السّلام ـ و فرزند بلافصل امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ می‎باشد. از ابن عباس نقل شده است كه گفت: شخصی یهودی به نام نعثل محضر رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمد و گفت: یا محمد! من از تو چیزهایی می‎پرسم كه مدّتی است ذهن مرا به خود مشغول كرده است، اگر جواب قانع كننده‎ای داری، به دست تو مسلمان خواهم شد. حضرت فرمود: بپرس ای ابا عماره! نعثل پس از پرسش از صفات خدا و جواب آن حضرت، گفت: به من خبر ده وصی و جانشین تو كیست؟ و هیچ پیامبری نیست مگر آنكه وصی و جانسین دارد و پیامبر ما موسی بن عمران به یوشع بن نون وصیت كرد و او را جانشین خود قرار داد. حضرت فرمود:آری. وصّی و جانشین من علی ابن ابی طالب است، پس از او دو نوة من، حسن و حسین ـ علیهما السّلام ـ ، سپس نه امام پاك سرشت از نسل حسین جانشین من خواهند بود. ابا عماره گفت: یا محمد! نام آنها را بگو و حضرت نام همه امامان را بردند. نعثل گفت: جای آنها در بهشت كجاست؟ حضرت فرمود: در رتبه من هستند. نعثل شهادتین و اقرار به رسالت و اوصیا كرد.[5] البته روایات فراوانی از طریق فریقین در بارة مهدی آخرالزمان (عج) نقل شده كه همگی دلالت بر این دارد كه امام آخرالزمان از نسل پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ و از اولاد امام حسین ـ علیه السّلام ـ می ‎باشد.
بنابر این اسماعیلیه در مورد مهدی موعود نظر خاص خودشان را دارند كه هیچ ریشه‎ای درستی ندارد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
ا. فرق و مذاهب كلامی، ربانی گلپایگانی.
2. مذهب اسماعیلی و نهضت حسن صباح تألیف دكتر یوسف خضایی.
[1] . مشكور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه‎های اسلام تا قرن چهارم، تهران، انتشارات اشراق، 1372، ص 165.
[2] . كامل حسین، طائفه الاسماعیلیه، ص 17ـ14.
[3] . تاریخ و عقاید اسماعیلیه ص 162 یا اسماعیلیه، مجموعه مقالات، مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ص 20-119.
[4] . بحارالانوار، ج51، ص73، حدیث 20.
[5] . ینابیع المودة، ج3، ص 281، باب 76، حدیث 1.
زیدیه شناسان معتقدند كه این گروه قائل به مهدویت نیستند، چون امامت را برای برپایی مصالح عامّه می‌دانند، لذا به شخص وابسته نیست، بلكه در همه زمان‌ها باید از امام أصلحی پیروی كنند، از این رو نمی‌توان گفت امام مستور و پنهان است و باید منتظر او بود. لذا مهدی ر شخص معیّن خلاصه نمی‌شود. گرچه گفته شده است برخی از بزرگان زیدیه مانند امام هادی إلی الحق معتقد به مهدی آخر الزمان بوده‌اند.

---

منبع:پرسمان