سهم مربی در اندیشه اکهارت توله

اکهارت توله در کتاب‏هایش گفته است انسان نیاز به رهبر و مرشد معنوی ندارد. ایا این حرف درست است؟

از جمله موضوعاتی که در کتاب‏های اکهارت توله مطرح شده، موضوع نقش مربّی در سلوک معنوی است. اکهارت از یک طرف نقش راهنما و مربی را در سلوک درونی مهم می‏شمارد و از طرف دیگر اذعان می‏کند که مربی معنوی، حرف جدیدی برای گفتن ندارد.

توله تأکید می‏کند که انسان‌ها نیازی به تغییر ندارند و لازم نیست چیز جدیدی به‌دست آورند، بلکه فقط لازم است «متوجه» و «ملتفت» باشند؛ دقیقاً مانند کسی که گرسنه است و غذا هم کنار دستش قرار دارد، ولی متوجه نیست؛ چنین کسی باید فقط هشیار باشد. در مرام اکهارت حالِ سالک، مانند گرسنه‏ای نیست که باید غذا تهیه کند، بلکه هم‌چون کسی است که هیچ کمبودی ندارد و فقط باید «بداند که دارد». با همین نگرش است که وی تصحیح اندیشه، رفتاری تازه و اخلاق خاصی را لازم نمی‌شمارد. وی بارها می‏گوید: سالک معنوی به هیچ چیز غیر از درون خود نیاز ندارد؛ فقط باید بداند که چه گنجی در اختیار دارد و برای کشف این گنج به هیچ اقدام عملی نیاز ندارد1.
سهم راهنمای معنوی در مکتب اکهارت، با همین نگاه تعیین می‏شود؛ بنابراین کار استاد معنوی از کاغذپاره هم ساخته‌است؛ هر چیزی که انسان را متوجه غنای درونی‏اش کند، کار استاد را عهده‏دار شده است:
استاد معنوی حقیقی، به معنای عام کلمه، مطلبی ندارد که به شما بیاموزد. اطلاعات، باورها یا قواعد رفتاری تازه‌ای ندارد که به شما بدهد یا بر شما بیفزاید.2
نکته مهم در این باب این‏که؛ آنچه اکهارت گفته، مخصوص مربّی نیست؛ بلکه گفتة وی این است که انسان اساساً به هیچ چیز خارج از وجود خودش نیاز ندارد؛ نه کتاب راهنما؛ نه دستور عملی؛ نه راهی که باید بپیماید؛ نه خصلت جدیدی که باید تحصیل کند و نه استادی که باید از او دستگیری نماید.
درست است که قوای روحی انسان، سرمایه‏ای عظیم است که با هیچ گنجی قابل قیاس نیست؛ اما آن‌چه باید دست‌خوش تغییر و تحوّل شود، نَفْس آدمی است. مقایسة «وضع کنونی» نفس با «وضع مطلوب» نشان می‏دهد که باور به ضرورت تغییر، هدف‌گذاری، داشتن برنامه و دیگر مؤلفه‏های لازم برای طیّ مسیر اجتناب‏ناپذیرند. این سخن که «چون انسان مجهّز به استعدادهای روحانی شگرفی است، پس نیاز به هیچ چیز غیراز همین سرمایه ندارد» مغالطه‏ای بیش نیست.
اکهارت در سراسر کتاب‏هایش به طرح برنامه می‏پردازد و مراقبه‌هایی را برای استفاده از گنج درون لازم می‏داند. اگر قرار بود تنبّه و آگاهی‌بخشی کافی باشد، شایسته بود که اکهارت وقت خویش را در سمینارهای معنوی‏اش هدر نمی‏داد؛ شش کتاب نمی‌نوشت و در کتاب زمینی نو، طرح آخرالزمانی برای آیندة بشر پیشنهاد نمی‏داد و فقط به انعکاس یک خبر بسنده می‏کرد: «نفس شما گنجی بزرگ است»؛ که البته برای گزارش این خبر، یک کاغذ یادداشت هم کافی بود!
محتوای کتاب‏ها و سخنرانی‏های اکهارت بیش از انعکاسِ خبر بالاست و غیر از توضیح و تفسیر توانمندی‏های روحی انسان، دربردارندة رفتارهای شایسته و باورهای بایسته است؛ بنابراین آنچه اکهارت در ابتدای کتاب‏هایش به عنوان خشت اوّل قرار می‏دهد، به آن وفادار نمی‏ماند و بنای اندیشه و رفتار خویش را بر آن استوار نمی‏سازد!

پی نوشت ها:

1. سکوت سخن می‏گوید، ص 9.
2. همان، مقدمه کتاب.