کفاره گناهان کبیره

دقت در معنای لغوی و اصطلاحی كفاره باعث روشن شدن جواب پرسش فوق می گردد. كفاره از ماده كفر، از نظر لغت به معنای پوشاندن است. از این لحاظ كه به وسیله عمل خیری آثار و نتایج عمل زشتی پوشانده می شود به آن عمل كفاره می گویند. به عبارت دیگر انجام عمل خوب بعد از ارتكاب یك عمل زشت باعث می شود تا حدودی زشتی عمل انسان جبران گردد. انسان گناه كار با انجام عمل گناه خشم الهی را بر می انگیزد و منفور درگاه حق می گردد. لذا این حالت بایستی جبران گردد در غیر این صورت كسی كه منفور همیشگی درگاه حق باشد مطمئنا در هلاكت ابدی خواهد بود. كفاره در حقیقت انجام اعمالی است كه جنس این اعمال خشنودی خدا را به دنبال خواهد داشت و سرپوشی بر كارهای بد و زشت ما می باشد. كفارات یا خاصّند و یا عام. كفارات خاص آن دسته از كفاراتند كه خداوند نوع و میزان آنها را مشخص نموده است مانند كفاره روزه، قسم دروغ و ... . كفارات عام نیز هر عمل خیری است كه سبب از بین رفتن آثار سوء گناه می شود كه در ادامه به برخی از این اعمال اشاره خواهیم كرد. در قرآن و روایات راه‏ها و مصادیق فراوانى ذكرشده كه موجب از بین رفتن گناه و آثار و عوارض آن، بلكه تبدیل سیئات به حسنات می شود. از مجموع آن‏ها به دست مى آید كه ایمان و عمل صالح و توبه و ترك گناهان كبیره، مطمئن‏ترین راه از بین بردن گناهان گذشته و جلب محبّت الهى است. در ذیل به برخى از آن‏ها اشاره مى شود: 1. ایمان و عمل صالح: قرآن كریم مى فرماید: «والّذین آمنوا و عملوا الصالحات لنكفّرنّ عنهم سیئاتهم؛(1) كسانى كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام مى دهند، گناهان آنان را مى بخشیم». پس باید كوشید از طریق افزایش معرفت و شناخت خدا و آگاهى از نعمت‏هاى مادى و معنوى و انجام عمل صالح، ایمان را تقویت كرد. 2. توبه و بازگشت از گناهان: توبه سبب محو و از بین رفتن همه گناهان كبیره، و صغیره مى گردد.(2) آیات 68 و 69 سوره فرقان به مرتكبان برخى گناهان كبیره وعدة عذاب چند برابر و جاودانگی در جهنم داده، فرموده است: «مگر كسى كه توبه كند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد كه در این صورت خداوند (نه تنها) گناهان او را مى بخشد (بلكه) سیئات و بدى‏هاى اعمال آن‏ها را به حسنات تبدیل مى كند».(3) پیامبر اكرم(ص) فرمود: «لكلّ داء دواء و دواء الذّنوب الاستغفار؛(4) براى هر دردى، درمانى است. درمان بیمارى گناهان توبه و استغفار است». با توبه مى‌توان محبّت الهى را جلب كرد و محبوب حق تعالى گشت. امام باقر(ع) فرمود: « خدا از توبه بنده گناهكار خویش بسیار خشنود مى گردد؛ خشنودتر از مردى كه در شب تار شتر و توشه خود را گم كند و سپس پیدا نماید». در حدیث قدسى آمده است: «اگر آنان كه از درگاه من روى برتافتند و به معصیت آلوده گشتند، مى دانستند چقدر مشتاق آنان هستم (و از بازگشت و توبه آنان خشنود مى گردم)، از شدّت شوق و شعف، جان مى سپردند».(5) 3. ترك گناهان بزرگ: ترك گناه كبیره سبب از بین رفتن آثار گناهان كوچك می شود: «إن تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه، نكفّر عنكم سیئاتكم و ندخلكم مدخلاً كریماً؛(6) اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى مى شوید، پرهیز كنید، گناهان كوچك شما را مى پوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم». 4. كار خوب و شایسته: هر كرداری كه مصداق «حسنه» باشد، عاملى براى از بین رفتن سیئات و بدى‏ها مى باشد: «انّ الحسنات یذهبن السیئات ذلك ذكرى للذاكرین؛(7) حسنات، سیئات و گناهان (و آثار آن) را برطرف مى سازند. این مطلب یادآورى است براى آن‌هایى كه تذكر پذیرند». حسنات، مطلق است و شامل همه عبادات و هر كار ارزشمندى است كه شرع آن راتأیید و تعیین كرده و به قصد تقرّب به خدا انجام گیرد. امیرالمؤمنین(ع) مى فرماید: «انّ اللَّه یكفّر بكل حسنةٍ سیئةً؛(8) با انجام هر حسنه، خداوند، یك گناه و سیئه را مى‌پوشاند و محو مى سازد». 5. اقرار و اعتراف به گناه در پیشگاه حق تعالى: وقتى با خدا خلوت كردى و به دعا و مناجات مشغول شدى، گناهان و معصیت‏هاى گذشته را به یاد آور و به زبان اعتراف و اقرار كن و از خدا عفو و مغفرت طلب نما. امام باقر(ع) فرمود: «واللَّه ما ینجو مَن الذّنب ألاّ من أقرّ به؛(9) سوگند به خدا! جز آن كه به گناه اقرار كند، نجات نیافت». 6. پیوسته با طهارت (وضو و غسل) بودن و خواندن نمازهاى پنجگانه با حضور قلب. سلمان فارسى مى گوید: روزى با پیامبر زیر درختى نشسته بودیم. حضرت شاخه‏هاى خشك درخت را تكان داد، تمام برگ‏هاى آن فرو ریخت. سپس رو به من كرد و فرمود: سؤال نكردى چرا این كار را كردم. گفتم: بفرمایید منظورتان چه بود. فرمود: هنگامى كه مسلمان وضو بگیرد (و مواظبباشد) خوب وضو بگیرد، سپس نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، گناهان او فرو مى ریزد، همان گونه كه برگ‏هاى این شاخه فرو ریخت. سپس آیه «انّ الحسنات یذهبن السیئات» را تلاوت كرد.(10) آیه مذكور به عنوان بیان سرّ و حكمت نماز در سوره هود بعد از امر به برپایی آن بیان شده است، یعنى نماز به عنوان یكى از مصادیق بارز حسنات، آثار معصیت و تیره گى‌هایى را كه در دل وجود دارد، از بین مى برد. 7. خواندن نمازهاى مستحبى و نافله مخصوصاً نماز شب: امام صادق(ع) در ذیل تفسیر آیه 114 هود مى فرماید: «صلوة المؤمن باللیل تذهب بما عمل من ذنب النهار؛ نماز شب مؤمن، گناهان روز او را محو و نابود مى سازد».(11) 8. خضوع در عبادت و اشك ریختن در دعا و مناجات: شخصى از پیامبر پرسید: چه چیزى گناهان مرا پس از توبه، نابود مى كند؟ فرمود: «اشك ریختن و خضوع در عبادت و دعا و مناجات و تحمّل بیمارى‏ها».(12) 9. تحمل بیمارى: پیامبر فرمود: «السقم یمحو الذنوب؛ بیماری، گناهان را از بین می‌برد».(13) 10. ناراحتى‏ها، مشكلات و همّ و غم‏ها: پیامبر فرمود: «ساعات المهموم، ساعات الكفّارات ؛ اوقات غم و غصه، هنگام كفارة گناه است».(14) 11. طواف خانه خدا و خدمت به بندگان خدا و برآورده كردن خواسته‏هاى مؤمنان: امام ششم(ع) فرمود: «هر كس خانة خدا را طواف كند، خداوند شش هزار حسنه براى او بنویسد و شش هزار گناه از او بزداید و شش هزار درجه مقامش را بالا ببرد. روا ساختن حاجت مؤمن از یك طواف بلكه ده طواف خانة خدا بهتر است».(15) 12. جهاد در راه خدا: مردى نزد پیامبر آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! من به جهاد خیلى علاقه دارم و با جهاد نشاط پیدا مى كنم. حضرت فرمود: «پس جهاد در راه خدا كن، زیرا اگر كشته شوى، نمرده‏اى بلكه زنده‏اى و از سفرة خاص خدا روزى مى خورى و اگر در مسیر رفت و برگشت - در غیر میدان جنگ - بمیرى، اجر و پاداش تو با خدا خواهد بود و اگر (به وطن و خانه ات) بازگشتى، از همه گناهان پاك مى‏شوى». (16) 13. صله ارحام: اسحاق بن عمار مى گوید: پیوسته این جمله را از امام صادق(ع) شنیدم كه فرمود: «انّ صلة الرحم و البر لیهوّنان الحساب و یعصمان من الذّنوب؛(17) صله رحم و احسان و نیكى، حساب را آسان مى كند و از گناهان نگه مى دارند». 14. خوش اخلاقى: امام صادق(ع) فرمود: «همان گونه كه گرماى خورشید یخ را آب مى كند، خوش اخلاقى گناه را آب مى كند».(18) 15. راستگویى.(19) 16. شكر نعمت‏هاى خدا.(20) 17. امانت‏دارى و اداى امانت.(21) 18. به دیدار برادران دینى رفتن.(22) 19. مصافحه كردن و دست دادن: امام باقر(ع) فرمود: «وقتى دو مؤمن به هم رسیدند و با هم دست دادند، گناهان آن دو مى ریزد، چنان كه برگ از درخت مى ریزد و تا زمانى كه از هم جدا نشده‏اند، خداوند به آنان نظر رحمت دارد».(23) 20. معانقه و در آغوش گرفتن مؤمن با نیت نزدیكى به خدا.(24) 21. خدمت به پدر و مادر و مؤمنان كفاره گناهان كبیره است.(25) 22. اطعام فقرا (26) و دادن لباس به آنان.(27) 23. كار زن در خانه و انجام هر كارى كه از شئون زن مى باشد، مثل حاملگى، زایمان، شیردادن و... كفاره گناهان مى باشد. در حدیث آمده است كه اگر زنى حتى یك لیوان آب به دست شوهرش بدهد، خداوند شصت گناه او را مى آمرزد و شهرى در بهشت براى او آماده مى كند.(28) 24. كار مرد در خانه و كمك كردن به همسر در امور خانه‏دارى كفاره گناهان بزرگ است. 25. پیروی از پیشوایان دین: مهم‏ترین عاملى كه سبب آمرزش گناهان مى شود و محبّت الهى را همراه دارد، اطاعت همه جانبه از پیامبر و ائمه و رهبران دینی، در امور عبادى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و حكومتى است، چنان كه عدم اطاعت موجب كفر مى‌گردد. (29) «قل إن كنتم تحبّون اللَّه فاتّبعونى یحببكم اللَّه و یغفر لكم ذنوبكم واللَّه غفور رحیم؛(30) بگو اى پیامبر! اگر خدا را دوست مى دارید، مرا پیروى كنید، تا خدا شما را دوست داشته باشد و گناه شما را ببخشد كه خداوند آمرزنده و مهربان است». 26. صلوات بر محمد و آل محمد: امام رضا(ع) مى فرماید: «مَن لم یقدر على ما یكفر به ذنوبه فلیكثر مِن الصلوة على محمّد و آله فإنّها تهدّم الذّنوب هدماً؛ كسى كه توانایى بر چیزى كه موجب محو و آمرزش گناهان شود ندارد، پس بسیار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا كه صلوات گناهان را نابود و ریشه كن مى‏كند».(31) 27. تلاوت قرآن: حضرت امام صادق(ع) فرمود: «تلاوت هر آیه‏اى از قرآن ده حسنه دارد و ده سیئه و گناه را محو نماید».(32) اگر تلاوت در شب یا روزهاى ماه مبارك رمضان باشد، اثر آن هزار برابر مى گردد. 28. روزه: پیامبر اكرم(ص) فرمود: «كسى كه در ماه رمضان روزه مى گیرد، در حالى كه ایمان به خدا دارد و علاوه بر شكم، قلب و چشم و گوش و زبان او نیز در روزه باشد، خداوند روزه‏اش را قبول مى كند و همه گناهان او را مى آمرزد و مى بخشد».(33) 29. افطار دادن به روزه داران مؤمن: امام صادق(ع) فرمود: «مَن فطر مؤمناً كان كفّارة لذنبه؛(34) افطار دادن به مؤمن روزه دار كفاره گناهان است». مواردى كه بیان شد، همه از مصادیق حسنه و عمل صالح است. بنابراین عواملى كه باعث از بین رفتن گناهان و كفاره آنان مى شود منحصر به موارد مذكور نیست، بلكه عواملى چون توسّل به ائمه(ع) و شفاعت آنان، محبّت به یتیم، صدقه و... نیز باعث از بین رفتن گناهان مى گردد. به طور كلی همانطور كه در بالا نیز بیان شد «انّ الحسنات یذهبن السیئات» كار نیك (هر چه كه باشد) سبب از بین رفتن گناهان انسان می شود و اعمال ناصالح و گناه (هر چه كه باشد) نیز سبب از بین رفتن حسنات و كارهای شایسته انسان می شود.
جبران گناه
اولین قدم در جبران گناه توبه واقعی و تصمیم جدی بر ترك گناه است . 2. در مرحله بعد اگر گناه موجب تضییع حقی شده است باید ان را جبران كرد . این حق ممكن است حق الله باشد مانند نماز و روزه و حج و خمس و زكات كه بعد از توبه باید آنها را هر چند به تدریج ادا نمود و یا حق الناس مانند دین است كه باید آن را جبران نمود و به صاحب حق برگرداند و در صورت مرگ او به ورثه اش رساند و در صورت مایوس شدن از یافتن صاحب حق و یا ورثه او و یا عدم اگاهی از زنده بودن و یا نبودن او به نیت او معادل حقی كه بر ذمه است رد مظالم به فقیر غیر سید داد . 3. كوتاهی ها و قصوری كه به خاطر گناه از انسان سر زده مانند بی توجهی به پدر و مادر و یا اهانت به مردم باید بعد از گناه جبران شود . 4. در مورد گناهانی مانند غیبت و تهمت و مانند ان لازم نیست از صاحب حق حلالیت طلبیده شود بلكه همان توبه و استغفار و دعای خیر برای این فرد كافی است.
موفق و موید باشید، بازهم با ما سخن بگویید.
پی نوشت
1. عنكبوت (29) آیه 7. 2. البته هر نوع حق النّاس و تضییع حقوق مردم اعم از تعدّى به مال، جان و آبرو و حیثیت آن‏ها لازم است جبران شود و از آنها حلالیت و رضایت گرفته شود و در صورت عذر برای‌شان دعا و استغفار كند. 3. فرقان (25) آیه 70. 4. وسائل الشیعه، ج 11، ص 354. 5. شیخ محمّد بهارى همدانى، تذكرة المتقین، ص 101. 6. نساء (4) آیه 31. 7. هود (11) آیه 114. 8. شیخ عبد على بن جمعه، نورالثقلین، ج 2، ص 402. 9. همان، ج 4، ص 157. 10. تفسیر نمونه، ج 9، ص 268. 11. نورالثقلین، ج 2، ص 401. 12. میزان الحكمه، ج 2، ص 462، به نقل از آثار گناه، قرائتى، ص 333. 13. بحارالانوار، ج 67، ص 244. 14. همان. 15. كافی، ج2،ص194. 16. اصول كافى، ج 3، ص 233، ترجمه مصطفوى. 17. همان، ص 239. 18. همان، ص 157. 19. همان. 20. همان. 21. همان. 22. همان، ص 254 و 256. 23. همان، ص 259 - 264 كه حدود ده حدیث آمده است. 24. همان، ص 265 و 266. 25. وسائل الشیعه، ج 15، ص 215. 26. اصول كافى، ج 3، ص 289. 27. همان، ص 292. 28. وسائل الشیعه، ج 14، ص 123. 29. آل عمران (3) آیه 32. 30. همان، آیه 31. 31. سفینه البحار، ج 2، ص 50، به نقل از شرح و فضایل صلوات ، احمد بن محمد الحسین اردكانى، ص 24. 32. وسائل الشیعه، ج 4، ص 851. 33. همان، ج 7، ص 118. 34. همان، ص 101؛ نساء (4) آیه 31.

---

منبع:پرسمان