توسل در شیعه

آیا خدا میخواهد كه او را مستقیم مورد خطاب قرار دهیم یا اینكه با واسطه او را صدا بزنیم؟

توسل در لغت به معنای تقرب به چیزی به وسیله ی عملی است[1]. وسیله، آن واسطه ای است كه انسان با آن خود را به چیزی با میل و رغبت می رساند [2].
توسل جستن به اولیای الاهی و امامان معصوم(ع) كه همان انسان های كامل هستند، یكی از امور مسلمی است كه در آیات قرآن و احادیث آمده است.
قرآن در این زمینه می فرماید: و اگر این مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى‏كردند (و فرمان هاى خدا را زیر پا مى‏گذاردند)، به نزد تو مى ‏آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‏كردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى‏كرد، خدا را توبه پذیر و مهربان مى‏یافتند[3].
در آیه دیگری می فرماید: اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‏اى براى تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد كنید، باشد كه رستگار شوید![4].
در روایاتی كه از ائمه اطهار رسیده است، آنان خود را به عنوان وسیله (وسیله ای برای تقرب به خداوند) معرفی كرده اند[5] امامان واسطه فیض و خلقت می باشند لذا تمسك و واسطه قرار دادن ایشان بسیار مهم و لازم جلوه می نماید.
پس نقش توسل در دنیا همانند شفاعت در قیامت غیر قابل انكار است. به وسیله ی توسل است كه انسان به خداوند نزدیك شده و حوایج مادی و معنوی خود را طلب می كند.
خداوند می فرماید: «و ابتغوا الیه الوسیله»[6]؛ یعنی به سوی خداوند به دنبال وسیله و واسطه باشید».
در بعضی از دعاها هم كه به ما رسیده است، صفات خداوند یا ذات او، وسیله ای برای رسیدن به قرب پروردگار معرفی شده است. مانند دعای روز مباهله كه می فرماید: «خداوندا از تو می خواهم به همه ی جلالت، خداوندا از تو می خواهم به زیباترین جمالت ...» [7]
از سویی دیگر در قرآن آمده است:
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم!.[8]
و او از « رگ گردن به انسان نزدیك تر »[9] و تمام زوایای « آشكار و پنهان » [10] دل ما را می داند.
در مناجات مطیعین از مناجات های خمس عشره آمده است: « خداوندا ما وسیله ای به درگاهت نداریم مگر خودت».[11]
خود ائمه هم در راز و نیازهایشان چنین عمل كرده اند؛ یعنی بدون هیچ واسطه ای با خداوند صحبت كرده اند و با امر كردن به خواندن این گونه دعاها این روش را به ما آموخته اند. دعای امام حسین (ع) در روز عرفه این چنین دعایی است كه حضرت مستقیماً خدا را مورد خطاب قرار می دهد.[12] هر كس كه این دعا را بخواند چنین احساسی دارد كه مستقیماً با خداوند صحبت می كند.
از مجموع آنچه بیان شد چنین نتیجه گرفته می شود:
توسل به خداوند از دو راه امكان پذیر است و توسل به ائمه اطهار (ع) با خواندن بی واسطه ی خدا هیچ منافاتی ندارد و انسان از هر دو راه می تواند به مقصدش (استجابت دعا) برسد.
توسل به ائمه (ع) به معنای آن نیست كه انسان هیچ گاه با خداوند صحبت نكند و او را مستقیماً مورد خطاب قرار ندهد، بلكه صحبت كردن با خداوند در هر زمان ، مكان و بدون واسطه ممكن و میسر است[13].
منتها باید توجه داشت كه استفاده از این راه در مواردی آسان تر است و انسان را زودتر به مقصد می رساند[14]. آیا بنده ای كه به اعمال و كارهای خود نگاه كرده و خود را در درگاه خداوند آن چنان خجل و شرمنده می بیند كه به خود اجازه نمی دهد كه از خداوند در خواست مستقیمی داشته باشد و چون برای بیان كردن درخواستش حیا می كند، كسانی را كه در پیشگاه پروردگار ارزش و آبرویی دارند (اولیا خداوند)، واسطه قرار می دهد و از طریق آنان خواسته ها و نیازمندی های خود را مطرح می كند، بهترین راه را برنگزیده است؟!.
و از این جهت است كه در دعای توسل، بعد از ذكر نام ائمه (ع) و توسل به آنها حوایج دنیا و آخرت برده شده و شخص آنها وسیله ی رسیدن به قرب الاهی و برآوردن حاجات قرار می گیرند.[15]
[1] جوهری، صحاح اللغه، ماده و س ل.
[2] ترجمه ی المیزان، ج 5، ص 535.
[3] وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً نساء، 64.
[4] یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی‏ سَبیلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ. مائده، 35 .
[5] ترجمه ی المیزان، ج 5، ص 545.
[6] مائده، 35.
[7] مفاتیح الجنان، دعا در روز مباهله، ص 467.
[8] وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونىِ أَسْتَجِبْ لَكمُ‏ْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَكْبرُِونَ عَنْ عِبَادَتىِ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِین‏ غافر، 60 .
[9] ق ، 16.
[10] ابراهیم ، 38.
[11] مفاتیح الجنان، دعای خمسةعشر، ص 205.
[12] مفاتیح الجنان، دعای امام حسین (ع) در روز عرفه.
[13] ادعیه و دعاهایی هم كه از ائمه (ع) به ما رسیده راه بهتر صحبت كردن و بهتر خواندن خداوند را نشان می دهد و هرگز به این معنا نیست كه انسان به جز اینها نمی تواند با خدواند صحبت كند.
[14] و این به آن جهت است كه اهل بیت در نزد خدا آبرو دارند و مورد محبت الاهی اند و توسل به ائمه(ع)؛ یعنی توسل به محبت آن بزرگواران. در زیارت عاشورا آمده است « من تقرب می جویم به خداوند به وسیله ی محبت شما » و طبیعی است كه اگر انسانی محبت كسی را در دل داشته باشد كه مورد محبت الاهی است دوست دارد كه از طریق او به درگاه الاهی برود. علاوه بر این كه واسطه قرار دادن چنین اشخاصی موجبات بیشتر استجابت دعا و حاجت را فراهم می كند .
[15] مفاتیح الجنان، دعا توسل دیگر، ص 184.

---

منبع:پرسمان