حنا حنا آوردیم، دخترتونو بردیم

در چند دهه اخیر با دگرگونی در شکل برگزای مراسم عروسی و هزینه های ریز و درشتی که برای هر دو خانواده عروس و داماد بر جای می گذارد، حاشیه های آن به ویژه در شهرهای بزرگ کارکرد خود را از دست داده است. یکی از این مراسم های جانبی عروسی، برگزای جشن حنابندان؛ عموما شب قبل از جشن ازدواج در خانه دختر برگزار می شود. درواقع مراسمی است برای خداحافظی از عروس و آخرین شبی که عروس در خانه‌ی پدری خود حضور دارد.

حنابندان در اصل آماده کردن و خیساندن حنا (که در فرهنگ‌های مختلف آن را نماد خوش یمنی، شادی و سلامتی می‌دانند) توسط داماد و در منزل او است که در گذشته طی مراسمی با جشن و پایکوبی به منزل عروس می برند.

هرچند در برخی از مناطق کشور انجام این مراسم نه تنها هزینه ای در برندارد، بلکه میهمانان با پیشکش کردن هدایایی (که این هدایا معمولاً مالی هستند) کمک زیادی به برگزار شدن مراسم ازدواج می کنند. به این صورت که ظرفی که در آن حنا قرار داده شده است را به دور مجلس چرخانده و میهمانان مقداری از حنا را برمی‌دارند و با گذاشتن هدایای خود کنار ظرف حنا، این مرحله از مراسم حنابندان را به اتمام می رسانند و سپس با شروع تزیین دست و پای عروس وارد مرحله اصلی در این مراسم می شوند. این هدایا گاهی نیز برای تأمین هزینه جهیزیه‌ی عروس، مستقیماً به پدر عروس داده می شود. سادگی چنین شب ماندگاری نه فقط برای دختر و پسر بلکه برای سایر اقوام و خویشاوندان نیز مسرت بخش بود چرا که نه فقط یک شب، بلکه چند شب برای یک ازدواج شادی می کردند.

حنا؛ رنگی بر دل نشسته
 اگر همین امروز گفته شود که هفته آینده، مراسم حنابندان، عروسی و پاتختی که باید به طور مجزا به آن پرداخته شود، دعوت شده اید دچار غصه بزرگی می شوید. اولین غصه برای خانم و دختر خانواده است چرا که تهیه دو و شاید سه دست لباس برای هر کدام از مراسم ها بسیار هزینه قابل توجهی بر روی دست آنها می گذارد. از سوی هزینه های آرایشگاه و سایر لوازم جانبی  چون لاک ناخن و طلا یا بدلیجات متنوع و کیف و کفش و مانتو و شال مجلسی یک فاکتور سنگین دیگر نیز دارد. آقای خانواده نیز هم عزای کت و شلواری را باید بخورد که هنوز به اتوشویی نرفته است و هم پیامک هایی که در اثر کارت کشیدن خرید های همسرش برای او می آید. عزای بدتر هدیه ای است که باید در هر کدام از این مراسم ها بدهد، چون اگر فلان شخص هر مبلغی بدهد او باید بیشتر از او بپردازد. همین طور می شود که شنیدن خبر عروسی و حنابندان و پاتختی نه تنها برای اقوام خوشایند نیست بلکه یک داغ بزرگ هزینه های است.

 از این غم اقوام که خارج شویم، جشن حنابندان که همان خداحافظی دختر از خانه پدری است، یک مراسم با هزینه های بالا برای خانواده عروس می باشد.شاید فقط وجود حنا و یک استکان چای و اگر خیلی تشریفاتی بود، چند میوه و شیرینی که اصل های مهم حنابندان بود، مبلغ زیادی نمی خواست اما هیچ چیز از تجملات در امان نبوده است. از شام دادن به مهمان ها گرفته تا لباس و آرایش مخصوص حنا برای عروس و فیلم برداری و کلیپ حنابندان، چند نوع میوه و شیرینی و یادبودهایی که تاریخ  حنابندان روی آنها درج شده تا عروس و داماد به عنوان یادگاری به مهمان ها بدهند، تزیین سفره حنا، چمدان هایی که از انواع لباس های مختلف از سوی دو خانواده باید تزیین شده باشد تا چشم همه را به خود خیره نماید و... همه و همه زیبایی یک حنا به دست گذاشتن را از بین برده است.  آنقدر حاشیه های حنابندان که خود حاشیه ای بر عروسی است زیاد می شود که در نهایت خانواده عروس و داماد ترجیح می دهند همه چیز را در یک شب خلاصه کنند و خرج های اضافی برای خود نتراشند. البته با این اوضاع اقوام نیز بسیار خوشحال می شوند و استقبال می کنند.

بیشتر بخوانید: خداحافظی با دنیای مجردی

درگیر کردن در  سختی های این گونه مراسم ها موجب می شود تا در نهایت این رسم که می توانست بسیار شیرین و دلنشین باشد کم کم از بین برود و تنها در یک شب و آن  هم در تالار دست دختر و پسر در دست هم گذاشته شود و راهی خانه بخت شوند. اما  هنوز در برخی از شهرهای و روستاهای مختلف این مراسم مهمتر و با اهمیت تر از خود عروسی است، به همین علت آیین و رسوم های مختلفی برای این شب به یاد ماندنی دارند.

حنای شمالی ها
در این شمال ایران به ویژه در استان مازندران مراسم حنابندان شب قبل از عروسی انجام می شود. در این شب هر یک از خانواده های عروس و داماد به طور جداگانه در منزل خود این مراسم را برگزار می کنند و به این صورت است که خواهر یا یکی از دوستان عروس در خانه ی عروس و دوستان داماد در خانه ی داماد، گذاشتن حنا کف دست عروس و داماد را بر عهده می گیرند.

در نواحی شمالی استان خراسان و به خصوص در روستاهای آن مردم شریک شادی یکدیگر می شوند، به این صورت که با دادن هدایای نقدی و غیر نقدی خود به خانواده داماد که هزینه ی اصلی مجلس عروسی را بر عهده دارند، کمک زیادی به برگزاری این مراسم می کنند. در این ناحیه از کشور تمام مراسم ها طبق آیین‌های کرمانجی برگزار می شود. رقص کردی کرمانجی، ترانه ها و آوازها به زبان کرمانجی، استفاده از دهل و ساز قشمه، مراسم چوب بازی و ... همگی از رسومات این منطقه جغرافیایی کشورمان است.

حنای جنوبی ها
 حنابندان در جنوب ایران و در بندرعباس مراسم حنابندان عصر روز عروسی و به شکل جالب توجهی برگزار می شود؛ به این شکل که فردی حنا را خیسانده و آماده می کند و در طول آماده شدن حنا توسط این فرد، فرد دیگری چمدان حاوی لباس های داماد را آورده و به میهمانان نشان می دهد. در همین زمان گروه موسیقی به نواختن موسیقی می پردازد. بعد از آن که روی دست ها و پاهای داماد حنا گذاشته می شود، فوراً آن‌ها را شسته و با همراهی افراد شرکت کننده در مراسم به محل معینی می رود، در آن محل به کمک دوستان خود لباس می پوشد و به خانواده خود ملحق می شود و پس از تبریک دوستان و اعضای خانواده این مراسم به اتمام می رسد.

در همین حین و در منزل عروس دست و پای عروس را حنا می گذارند و تعدادی از زنان خانواده با دستمال های رنگی به دست، آن ها را به شکل جالبی تکان می دهند و ترانه های محلی زیبایی را می خوانند.

در هرمزگان نیز مراسم حنابندان در دو شب برگزار می شود. در شب اول که به آن "حنیردوزی" یا "حنای دزدی" گفته می شود، حنا را فقط کف پای عروس می گذارند و از آن جا که کسی از اعضای فامیل و اقوام از برگزاری این مراسم با خبر نیست به آن حنابندان دزدی یا مخفی گفته می شود. شب دوم این مراسم که به آن حنای فاش می گویند با حضور دوستان عروس و خانواده ها و اقوام عروس و داماد برگزار می شود و در طی این مراسم دست و پای عروس را با نقش و نگارهای زیبایی تزیین می کنند.

در مناطقی مانند سیستان حنابندان بیش از یک روز برگزار می‌شود. در شب اول حنابندان که در اصطلاح محلی به آن «سرشویی» گفته می‌شود، مقدار زیادی حنا خیسانده و آماده می‌شود و برای اطلاع اقوام و همسایگان مقداری از آن به در خانه آنها برده و توزیع می‌شود. افراد در خانه داماد جمع می‌شوند و سینی حنا را روی سر یکی از افراد قرار می‌دهند و به سوی خانه عروس حرکت می‌کنند و با زدن کف و شادی ابیات زیر را می‌خوانند:

امشب حنا می‌بنده‌/‌ به دست و پا می‌بنده‌/‌ اگر حنا نباشه آب طلا می‌بنده‌/‌ حنا حنا می‌بنده به دست و پا می‌بنده‌/‌ حنای زابل جانه فامیل شاه (داماد) می‌بنده/‌ حنا حنایه، حنا چه خوش‌نمایه‌/‌ دست عروس نبندین، تا مادرش بیایه.

سپس طبق یک سنت قدیمی در خانه عروس را می‌بندند و اقوام عروس پشت در می‌ایستند و ابیاتی را در دو طرف در هر دو خانواده می‌خوانند که سمبلیک است و بیانگر نزاعی ظاهری بین داماد و مادر زن است که نمی‌خواهد دخترش را از خود دور کند و به خانه شوهر بفرستد:

اقوام داماد ‌/‌ در واکنه در واکنه حنا میاره ور شما

اقوام عروس ‌/‌ حنای شما مال شما ما زن نداریم ور شما

اقوام داماد ‌/‌ در واکنه در واکنه ساعت می‌آره ور شما

اقوام عروس ‌/‌ ساعت شما مال شما ما زن نداریم ور شما

اقوام داماد ‌/‌ در واکنه در واکنه دستمال میاره ور شما

اقوام عروس ‌/‌ دستمال شما مال شما ما زن نداریم ور شما
...
تا این که می‌رسه به... در واکنه در واکنه داماد میاره ور شما... که به احترام نام داماد و نه به جهت هدایا در را باز می‌کنند و اقوام داماد با حالت هجوم و تصرف خانه عروس که حالت سمبلیک و شادی‌آفرین دارد وارد خانه عروس می‌شوند.

بیشتر بخوانید: برنامه‌ریزی برای مراسم عروسی نکات کلیدی در برگزاری مراسم عروسی

---

منابع: عروسی با ما، نوعروس، نمناک