نسبت تئاتر و ایموجی‌ها!

پوسترها به‌عنوان ویترین بیرونی یک رویداد هنوز هم مورد توجه مخاطب هستند. بعد از انتقاداتی که نسبت به طراحی پوستر جشنواره فیلم فجر امسال عنوان شد حالا نوبت به جشنواره تئاتر رسیده تا با انتقادات زیادی از طرف طراحان و مخاطبان مواجه شود. البته در دوره‌های اخیر به جز دوره سی و چهارم جشنواره تئاتر فجر که پوستر از خلاقیت و ساختار قابل قبولی برخوردار بود، ایده یا طرح پوستر یا کپی بود و یا آنقدر بد پیاده شده بود که حاشیه ساز شد.

جشنواره سی و سوم

در جشنواره سی و سوم انتقادها درباره طراحی پوستر آنقدر زیاد بود که مسئولین جشنواره به فکر طراحی دوباره پوستر افتادند. اما طراحی مجدد پوستر هم چندان مورد رضایت قرار نگرفت. این بحث‌ها وقتی شدت گرفت که اخباری از کپی‌بودن آن اثر در رسانه‌ها منتشر و گفته شد این پوستر کپی‌برداری یکی از آثار طراحی هلندی به‌نام «فرانک ندرزتیگت» است.
ندرزتیگت پس از دیدن پوستر جشنواره تئاتر فجر نوشت: «اگر در هر موقعیت دیگری بود تنها به نشانه تاسف سرم را تکان می‌دادم و برایم اهمیتی نداشت اما در این مورد، این پوستر برای یک رقابت بین‌المللی به کار برده شده و این موضوع من را خیلی عصبانی کرده است.» ندرزتیگت ٣٦ساله، طراح دکور و گرافیک، نگارگر و عکاس است و در مورد کپی‌برداری از آثار هنری چنین اعتقاد دارد: «هنرمندان به‌عنوان یک موضوع عادی، اغلب تحت‌تاثیر دیگر هنرمندان هستند و اگر به اندازه کافی مهربان و عادل باشند، منبع یا خالق اصلی آن را هم ذکر می‌کنند. نمی‌دانم چه اقدامی می‌توان علیه شخصی که این کار را کرده انجام داد اما حداقل انتظاری که دارم این است که این طرح از این جشنواره کنار گذاشته شود؛ چون فکر می‌کنم باید قوانینی وجود داشته باشد که هنرمندان را ملزوم به ارسال آثار اصل کند.» در پایان او حتی از ما خواست که در پیگیری این قضیه به او کمک کنیم».
این موضوع درحالی از سوی این طراح هلندی مطرح شده بود که امیر رجبی، طراح دومین پوستر جشنواره تئاتر فجر در جوابیه‌ای گفته بود کار او «کپی کالچر» و طراحی دوباره یا ری- دیزاین است.

اظهارنظر طراحان گرافیک

ساعد مشکی طراح گرافیک و استاد دانشگاه: اقتباس در دنیای هنر هم وجود دارد اما اینکه بخش عمده‌ای از یک پوستر دیگر را استفاده کنیم، اقتباس نامیده نمی‌شود مگر در شرایط استثنایی، مثل وقتی که قرار است نمایشگاهی از یک طراح گرافیک خارجی در ایران برگزار شود و ما از آثار خود او استفاده ‌کنیم، تا شیوه کاری او را در پوستر نمایشگاه نشان دهیم، اتفاقا مزه کار همین است ولی به این معنا نیست که مجاز هستیم بخشی از یک پوستر را عینا در کارمان استفاده کنیم.
برای ایجاد یک اثر می‌توانیم مانند پایان‌نامه‌های دانشگاهی به‌دنبال تحقیق و جست‌وجو برویم و حتی مونتاژ و تلفیق کنیم، منتها این کار باید هدفمند صورت گیرد و باید مشخص کنیم با این اقتباس چه پیامی به اثر ما اضافه شده است. در واقع یک اثر با این کار باید توسعه یا نوگستری پیدا کند. آنچه اقتباس را از یک کار کپی جدا می‌کند، خلاقیت جدیدی است که به اثر اقتباس‌شده اضافه شده است. ما می‌توانیم از دستاوردهای دیگران استفاده کنیم اما به این شرط که اثری با یک هویت جدید بسازیم و به ذکر منبع وفادار باشیم. اصولا هنر چیزی را از گذشته می‌گیرد، درحال تکمیل می‌دهد و به آینده تحویل می‌دهد.

احمدرضا دالوند، طراح گرافیک و منتقد هنر: اگر طراحی بخشی از یک اثر دیگر را به‌کار برد باید، منبع را در کنار آن ذکر کند. در گرافیک ٨٠درصد کار براساس اصول و شیوه‌های متداول و تنها ٢٠درصد کار براساس ابداع است. منتها استفاده از عناوینی مانند کپی‌کالچر بسیار ترسناک است و اگر این شیوه باب شود، به‌نوعی بی‌قانونی و رواج فرهنگ کپی است.» او عنوان کرد: «یکی از جریانات جدید ٤٠،٥٠ سال اخیر نداشتن تئوری است. این جریانات فاقد تئوری هستند چون نمی‌خواهند در چارچوب یک تعریف بنیادین بیان شوند. کپی‌کالچر هم چون فاقد بنیان تئوریک است، عده‌ای جسارت به خرج دادند و در دوره‌ای شیوه کار خود را کپی‌کالچر نامیدند اما بعد از آن این مفهوم که فاقد بنیان تئوریک است، هر از چند گاهی از سوی کسانی که می‌خواهند کپی‌بودن اثر خود را توجیه کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.» دالوند همچنین گفت: «رسانه مترقی جایی است که از اصالت دفاع کند نه کپی. کدام استاد حتی از اصطلاح کپی‌کالچر برای دانشجویانش استفاده می‌کند؟
جشنواره سی و پنجم

پوستر سی‌وپنجمین جشنواره تئاتر فجر چند روز پس از رونمایی به‌دلیل طراحی متفاوتش، حاشیه ساز شد. پوستری که با توضیحات طراحش حاصل کار یک تیم معرفی شد و در آن از المان‌های مختلفی برای رساندن مفهوم تئاتر استفاده شده بود. مهم‌ترین ویژگی این اثر، قسمتی از طراحی آن بود که مانند یک نقاب هر کسی می‌توانست پشت آن قرار بگیرد. همین ویژگی باعث شد این پوستر در فضای مجازی دستمایه شوخی و طن ز هم قرار بگیرد و شخصیت‌های انیمیشنی معروف پشت پوستر جشنواره تئاتر فجر قرار بگیرند!

اظهارنظر طراحان گرافیک

عباس محبوب طراح پوستر جشنواره تئاتر فجر: ما تمام سعی‌مان را کردیم که در این پوستر به مفهوم واقعی تئاتر برسیم. سال گذشته هم طراحی پوستر جشنواره با ما بود و بازخوردها و واکنش‌های خوبی را شاهد بودیم. امسال هم تمام سعی‌مان را در گروه هنری‌مان به کار گرفتیم. این پوستر قطعا حاصل یک کار گروهی است. در این نوع کارها نمی‌توان اثر را به شخص خاصی نسبت داد. در مراحل ایده‌پردازی هر کسی کاری برعهده می‌گیرد. در طرح اصلی پوستر جشنواره تئاتر فجر امسال علاوه بر این‌که نماد شادی و غم و نقاب تئاتر وجود دارد، عدد ۳۵ هم به نشانه سی‌وپنجمین دوره جشنواره دیده می‌شود و طرح اسلیمی ایرانی هم پایه و اساس آن بوده است.

فرزاد ادیبی، طراح و گرافیست: این پوستر، پوستری حرفه‌ای است و به ظاهر از سلامت یک اثر گرافیک برخوردار است، اما نقاب یا برقعی که روی چشمان پرسوناژها قرار گرفته و شاید نوشته «سی و پنج» باشد، هنوز جا نیفتاده و جای کار دارد و از طرفی این فرم در نگاه اول خیلی خودش را به مخاطب تحمیل می‌کند.
نوشته یا تایتل اصلی پوستر چینشی دارد که در نگاه نخست مستحکم به نظر می‌آید، اما از نظر خوشنویسی و اصول لی‌آوت، بویژه در چینش نقاط هنوز خام است. اصولا در کار گرافیک با نستعلیق باید هم خوشنویسی را شناخت و هم اصول گرافیک را. این پوستر برای انتقال حس و حال یک جشنواره گویا نیست. گرچه ممکن است نمونه‌های مشابه خارجی این نوع برخورد را با جشنواره‌های فیلم دیده باشیم، اما حرکت نویی نیست و از تمام امکانات یک پوستر به‌عنوان یک رسانه بهره نبرده است.

جشنواره سی و ششم

روز گذشته پوسترهای شش گانه سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر در حالی در معرض دید خبرنگاران قرار گرفت که محل انتقادات فراوان است. 
نشست خبری سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر، روز گذشته در حالی در تئاتر شهر برگزار شد که از پوسترهای شش‌گانه جشنواره در قالب ایموجی‌هایی با اشکال خنده، گریه، قهقهه، عشق و خشم و ... رونمایی به عمل آمد.
پس از آن نظرات منفی زیادی درباره این پوسترها بین اصحاب رسانه و مسئولان جشنواره ابراز شد، اما رضا فیلی‌نژاد، طراح پوستر و فرهاد مهندس‌پور دبیر جشنواره به صراحت مطرح کردند که در پی طراحی پوستری ساده هستند که بتواند با عموم مردم ارتباط برقرار کند؛ منتها اینکه تا چه اندازه این پوستر می‌تواند برای یک جشنواره بین‌المللی در سطح تئاتر فجر مناسب باشد، جای تأمل و بحث دارد. علاوه بر اصحاب رسانه که در این نشست انتقادات زیادی مبنی بر نامناسب بودن پوسترهای جشنواره مطرح کردند، عده‌ای از کارشناسان و طراحان گرافیست نیز این پوسترها را نامناسب تلقی کردند.

اظهارنظر طراحان گرافیک

علیرضا ذاکری، هنرمند طراح و نقاش و کاریکاتوریست: اینکه یک طراح گرافیست برای طراحی پوسترهایش از نمادها و عناصری که بین مردم رواج دارد، استفاده کند، فکر خوبی است؛ اما اینکه همین اشکال و ایموجی‌ها باید در خدمت محتوا قرار بگیرد، متأسفانه در این پوسترها شاهدش نیستیم؛ چون زمانی که به آنها نگاه می‌کنیم به یاد تئاتر نمی‌افتیم!
وی همچنین عنوان کرد: در تئاتر، مفاهیم لبخند و غم از دیرباز عناصر اصلی بوده است. بهتر این می‌بود که همین پوسترها هم با یک نظم و ترتیب بیشتر و کاستی از تعداد آنها به همین مفاهیم بسنده می‌کرد. دقت کنید که اگر یک مخاطب غیرتئاتری این پوسترها را ببیند قطعا ذهنش به سمت تئاتر نمی‌رود. حتی ممکن است مقطع سنی آن را هم متوجه نشود و فکر کند کار برای کودک و نوجوان است؛ چرا که جدیت و شأنیت جشنواره فجر را دارا نیست.
متأسفانه رنگ‌ها و نوع استیکرها یا به تعبیری عناصر به کار رفته در این پوسترها کلیت تئاتر را به ذهن‌ها نمی‌آورد. همین که یک جشنواره می‌بایست برای طراحی پوستری خاص توضیحی به مخاطبان ارائه دهد، می‌تواند به معنی شکست طراحی آن پوستر باشد. طراح این پوستر در ابتدا گام خوبی برداشته است، اما در میانه کار نتوانسته فکرش را  مدیریت کند. وی می‌توانست از این عناصر به خوبی بهره بگیرد اما در واقع در این کار شکست خورده است.

سیدعبدالکریم موسوی: وی دراین باره گفت: یک اشکال جدی مربوط به خود طراحان گرافیک در ایران و کیفیت طراحی آنها است. بهرحال زمانی مطرح می‌شد که طراحی‌ها به آماتورها سپرده نشود، اما ما شاهد بودیم که طراحی برخی پوسترها توسط حرفه‌ای‌ها هم مایه تعجب شد! بنابراین شاید نتوان گفت که کدام یک از این انتخاب‌ها اولویت دارد.
موسوی با اشاره به وضعیت فراخوان برای طراحی پوستر جشنواره‌ها گفت: اینجا هم یک اشکال وجود دارد که در فراخوان‌ها حرفه‌ای‌ها شرکت نمی‌کنند؛ چرا که در شأن خود نمی‌بینند! بنابراین این روش هم شاید جواب ندهد. اما شاید بتوان به چند نفر با کارنامه مناسب سفارش خوب داد و یک اثر خوب از تلفیق کارها بیرون آورد. جدا از بحث ضعف و قوت طراحی این پوسترها، به هیچ وجه این‌ها مناسب فضای جشنواره تئاتر فجر نیست!

---

منابع: فارس/ تابناک/ ایسنا