توكل
گفت آری گر توكل رهبر است این سبب هم سنت پیغمبر است
گفت پیغمبر به آواز بلند با توكل زانوی اشتر ببند
رمز الكاسب حبیب الله شنو از توكل در سبب كاهل مشو
"دفتر اول"
«توكل در لغت به معنای تكیه كردن و اعتماد كردن بر دیگری است و در اصطلاح، اعتماد بدانچه نزد خدای تعالی است و مایوس شدن از آنچه در دست مردمان است.»
در ابیات فوق مولانا به دو موضوع مهم و به ظاهر متضاد اشاره می‌كند و بر اساس سیره و سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به خوبی دو مبحث مهم توكل - تلاش را در طول هم قرار می‌دهد.
مولوی می‌گوید پیامبر بر توكلی اشاره دارند كه منافی عمل و جهد نباشد و جد و جهدی را می‌پسندند كه در مسیر توكل به خداوند سبب‌ساز باشد .
مولانا در بیت دوم به روایتی اشاره دارد كه: یك مرد عرب نزد پیامبر می‌آید بدون این كه شتر خویش را ببندد، رسول خدا به او می‌گوید كه شتر را كجا گذاشته‌ای؟ او پاسخ می‌دهد كه شتر را رها كرده‌ام و به خدا توكل جسته‌ام. پیامبر به مرد عرب می‌گوید: "اِعِقلها و تَوَكَل" ؛ شترت را ببند و توكل هم بكن.
مولوی این بیت را با بیت بعدی و اشاره به دیگر سخن از رسول خدا كامل می‌نماید كه فرمودند: «الكاسب حبیب الله كاسب دوست خداست.»
بدین معنی كه گرچه پیامبر از توكل و اعتماد به خداوند سخن گفته‌اند و سفارش نموده‌اند ولیكن در عین حال كسب و كوشش و جهد را مكمل آن شمرده‌اند و كاسب را حبیب و دوست خدا خوانده‌اند.
عطار نیشابوری در مورد توكل و واگذاری امور به حضرت حق تعالی می‌گوید:
خواهی كه ز اضطراب و خواری برهی وز بی ادبی و بی‌قراری برهی
تا چند به خود كنی تصرف در خویش گر كار بدو باز گذاری برهی
«توكل، تفویض امر است به كسی كه بدان اعتماد است و نیز به معنای واگذاری امور شخص است به مالك خود و اعتماد به وكالت او.»
خواجه نصیر طوسی در اوصاف الاشراف می‌گوید: «توكل كار با كسی واگذاشتن باشد، و در این موضع مراد از توكل بنده است در كاری كه از او صادر شود، یا او را پیش آید. چون وی را یقین باشد كه خدای تعالی از او داناتر است، و تواناتر، با او واگذارد تا چنانكه تقدیر اوست آن كار را می‌سازد، و به آنچه او تقدیر كند و كرده باشد، خرسند و راضی باشد.»
حضرت امام خمینی(ره) در چهل حدیث می‌گویند: این كه می‌گویند توكل منافات ندارد با كسب و عمل مطلب صحیحی است بلكه مطابق برهان و نقل است، ولی احتجاب از ربوبیت و تصرف [او] و مستقل شمردن اسباب منافی توكل است .
در قرآن سوره طلاق، آیه 2و3 آمده است:
"و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوكل علی الله فهو حسبه."
و هر كس تقوای الهی پیشه كند، خداوند برای او گریزگاهی قرار می‌دهد و از جایی كه گمان ندارد به او روزی می‌دهد، و هر كس بر خداوند توكل كند، همو او را كافی است .
در سوره مائده آیه 11 آمده است:
... واتقو الله و علی الله فلیتوكل المومنین؛ و از خداوند پروا كنید و مومنان باید بر خدا توكل كنند.
در آل عمران آیه 159آمده است :
... فاذا عزمت فتوكل علی الله ان الله یحب المتوكلین؛ هنگامی كه عزمت را جزم كردی بر خدا توكل كن، خدا اهل توكل را دوست دارد .
منبع:
HTTP://WWW.MONADI.COM
گردآوری و توضیح: سعید اعتماد مقدم
