افشای اسم اعظم الهی در دعای سمات

کتاب «آب حیات در شرح دعای سمات» نوشته آیت الله ملاعبدالرسول مدنی کاشانی، به تصحیح محمدحسین مدنی، از سوی موسسه بوستان کتاب به چاپ سوم رسید.

اثر حاضر، دعای سمات را که معروف به دعای «شبور» بوده و از ادعیه های مشهور است برای مومنانی که در پی راز و نیاز با خالق یکتایند، شرح می کند.

دعا، مغز عبادت است و خداپرستان واقعی، بندگی را در سایه دعا میسور می دانند. قرآن و ائمه معصومین(علیهم السلام)، اهمیت، چگونگی و روش دعا را به ما آموخته اند و از این رهگذر، دعاهای پرارزشی، در کتاب های روایی، جمع آوری شده است. یکی از آنها دعای «سمات» است، که به مناسبت اسامی عظیم الهی و سایر اسامی و علاماتی که در آن به کار رفته، آن را «سمات» (جمع سما) خوانده اند.

امام صادق(ع) در ارزش این دعا فرمود: «اگر قسم یاد کنم که در این دعا، اسم اعظم است راست گفته ام.» (بحارالانوار، ج 87، ص 101).

آب حیات در شرح دعای سمات

این کتاب توسط آیة الله ملا عبدالرسول مدنی کاشانی (1279-1366 قمری = 1241-1325 شمسی) نگاشته شده است. تاریخ تالیف این اثر، بنا بر آن چه که در مقدمه آن آمده، 1354 قمری (1314 شمسی) عنوان شده است.

ساختار کتاب

آب حیات با مقدمه ای سجع آمیز که دربردارنده تاریخ نگارش اثر، حمد و سپاس خداوند و مشکلاتی که در مسیر کتابت آن با آن مواجه بوده است، آغاز می شود.

بیان مسائل مرتبط با دعای سمات، در ادامه مطرح می شود. از جمله این موارد، ذکر نام ها و وجوه تسمیه این دعا به «سمات» و «شبور»، بیان علت تعلیم، فضیلت خواندن این دعا و زمان استحبابی برای خواندن آن، که هنگام غروب روز جمعه می باشد، است.

بخش اصلی این کتاب، شرح عبارات دعای سمات است. در این بخش فرازهای کوتاه و گاه بلندی از این دعای شریف می آید و ابتدا ترجمه ای با زبان ساده ارائه می شود. مولف این اثر، شرح عبارات دعا را ذیل واژه «بیان» آورده است که تعداد این فرازها به همراه دعای قبل از خواندن دعای سمات، به 10 می رسد؛ به عبارت دیگر، این دعا به 9 قسمت تقسیم شده است و اهم مسائل هرقسمت تحت عنوان «بیان» آن، مورد توجه و بررسی و شرح قرار گرفته است. به دلیل سرشار بودن دعا از مضامین عالی، مطالب متنوع و مفیدی در شرح آن گنجانده شده است.

عناوین برخی موضوعات طرح شده در این کتاب عبارتند از: مبحث اسماءالله و مراتب آنها، تبیین برخی صفات الهی، آسمان و زمین، مراحل و مقدمات وجود اشیا، خورشید و ماه، بیان مراحلی از رسالت حضرت موسی(ع)، تاریخ حضرت ابراهیم خلیل(ع) و در انتها ذکر مقام مومنان به غیب.

شیوه نگارش

آن چه بیش از هرچیز در این شرح به چشم می خورد، استفاده از آیات و روایات بی شمار در فهم مراد از عبارات این دعای شریف است. مولف گران قدر این کتاب بدین منظور از گنجینه دانش خود در علوم اسلامی بهره برده است. این اثر از آخرین آثار ایشان است و نشان از دوران پختگی و زمان بهره وری از معدن تجربیات سال های گذشته وی دارد.

علاوه بر آیات قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام)، در این شرح از داستان های انبیا، یافته های علمی موجود در زمینه کیهان شناسی و...، بررسی لغات و اصطلاحات و گاه از شعر برای تبیین معانی استفاده شده است.

منابع کتاب

مولف کتاب حاضر در زمانه ای می زیسته که امکانات وسیع پژوهشی در اختیار نبوده است؛ با وجود این، آب حیات همانند دیگر آثار مولف، از منابع متنوعی بهره برده است. از بررسی درون متنی این کتاب چنین برمی آید که مولف، نسخ متعددی از دعای سمات را در اختیار داشته است، به گونه ای که آنها را با هم مقابله و تفاوت های آنها را در حاشیه نسخه دست نویس خود ذکر می کند. گاه بیان این تفاوت ها را به دلیل ایجاد تغییرات در حوزه معنای عبارات، داخل متن شرح خود کرده و وجوه مختلف را نیز بازگو کرده است.

مولف از تکرار مطالب گذشتگان به دور بوده است؛ لذا در نقل اقوال دیگران نیز عینا تمام گفته های آنان را نمی آورد، بلکه به فراخور نیاز، از آنها اقتباس کرده و در بیشتر موارد به تلخیص و گلچین روی آورده است.

معنای لغوی واژگان و روایات مربوط به آن از کتاب مجمع البحرین تالیف فخرالدین طریحی و عمده ماجراهای حضرت موسی(ع) و حضرت ابراهیم(ع) از بخش هبوط کتاب ناسخ التواریخ با اعمال تغییراتی در آن، به رشته تحریر درآمده است. از دیگر منابع مورد استفاده غیر از قرآن کریم که مولف، خود در متن کتاب به بهره مند شدن از آنها اشاره دارد، می توان این موارد را نام برد: بحارالانوار، عدةالداعی، مصباح المتهجد، مفتاح الفلاح، کمال الدین، روضات المتالهین (شرح صحیفه سجادیه، از آثار مولف)، تفکیک حقیقت از طبیعت (دیگر اثر مولف)، تفسیر برهان، الهیئة و الاسلام، صحیفه مبارکه سجادیه، فوائد المتکلمین (از آثار مولف)، تفسیر علی بن ابراهیم قمی و تفسیر منهج الصادقین.

نام های دعا، ارزش و زمان خواندن آن

این دعای شریف معروف است به دعای سمات و دعای شبور هم می گویند.

سمات

اما «سمات» به کسر سین، جمع «سمة» است، مثل عدالت جمع عده. «سمة»، «وسم» بوده، مثل این که «عدة»، «وعد» بوده؛ به معنای علامت و داغی است که به حیوان می نهند. واو «وسم» را برداشته اند، و چون ابتدا به ساکن محال بوده، الف مکسوره در اولش زیاد کرده اند، «اسم» شده و جمع آن «اسما» است. از این راه است که مثلا «زید» که علامت آن شخص است، می گویند اسم او است.

و یا این که بعد از حذف واو، ابتدا به سین، که ساکن است، نمی شد. لذا محتاج به حرکت آن شدیم و به قاعده: «اساکن اذا حرک، حرک بالکسر» سین را کسره دادند و عوض واو محذوف هم، «تاء» در آخر آن آوردند «سمة» شد و جمع آن را «سمات» گویند؛ مانند عدة و عدات.

بالجمله به مناسبت اسامی عظیمه الهیه و سایر اسامی و علاماتی که در این دعای شریف است، آن را دعای سمات گفتند.

شبور

اما «شبور» در مجمع البحرین است که: شبور مانند تنور، به معنای بوق است. معرب است (جوهری این را گفته است). و دعای سمات مشهور نامیده می شود به دعای شبور و این لفظ عبرانی است و این مناسبت دارد با آن چه روایت شده که یوشع، محاربه با عمالقه کرد. امر کرد که خواص از بنی اسرائیل کوزه های گلی خالی بر کتف های خود به عدد اسم های عمالقه گرفته و هریک شاخ گوسفند سوراخ داری برداشته و این دعا را پوشیده بخوانند تا که بعضی شیاطین جن و انس نربایند و رفتار کنند. پس در آن شب این کار کردند. آخر شب که شد، کوزه ها را در لشکرگاه عمالقه شکستند. صبح که شد تمام مرده بودند، با شکم های باد کرده؛ گوییا ساقه های خرمای از پا درآمده بودند.

ارزش این دعا

حضرت صادق(ع) فرمود: «پس بگیرید این دعا را بر دشمنان خود از سایر مردم و این از عمیق مکنون علم و مخزون علم است. پس بخوانید آن را برای حاجت که به خدا دارید و ظاهر نکنید آن را برای سفها، زنان، کودکان، ستم کاران و منافقان.»

حضرت امام محمدباقر(ع) فرمود که: «اگر مردمان می دانستند آن چه ما می دانیم از سوال ها که در این دعاست و بزرگی کار آن نزد خدای تعالی و زودی اجابت خدای تعالی، خواننده آن را با آن چه ذخیره نهاده است خدا از ثواب نیکو، وی را به سبب این دعا با یک دیگر با شمشیر جنگ کردندی و اگر سوگند خورم که اسم اعظم خدای تعالی در آن است، راست خورده باشم و این از علم نهانی است.»

زمان خواندن دعا

از اخبار معلوم می شود که این دعا را قریب به غروب آفتاب جمعه باید خواند، که هنگام استجابت است؛ چنان چه فاطمه زهرا(س) شخصی را به بام می فرستاد در آخر روز جمعه، آن هنگامی که خورشید شروع به غروب می کرد، تا آن مخدره را اطلاع بدهد برای دعا.

بالجمله روایات بسیار از ائمه اطهار (علیه السلام) در فضیلت و ثواب و برآمدن حاجات برای این دعا وارد است.

---

منبع : پایگاه حوزه