اپیدمی چند همسری!

"رهبر: چیزی بنام تعدد زوجات در قانون مطرح نیست"،  این جملات جنجالی را قریب به سه سال پیش یکی از نمایندگان مجلس به نام "فاطمه رهبر" اعلام کرد. وی معتقد است که موضوع تعدد زوجات مسئله‌ای نیست که در مجلس بحث شود بلکه موضوعی است که در احکام و دستورات دینی آمده و بنای نظام جمهوری اسلامی ایران بر تک همسری است ولی در صورت تعدد زوجات شرایطی که در قانون مصوب سال 53 ذکر شده مطرح می‌شود.

در واقع "تعدد زوجات" همواره یکی از مسائل پُرحاشیه در کشور ما بوده که مخالفان و موافقان فراوانی دارد و هر گروه استدلال‌های خاصی برای نظر خود بیان می‌کنند و همین استدلال‌ها و استنادها باعث بروز برخی اختلاف‌ها بین جامعه شناسان و کارشناسان دینی شده است.

چند همسری

مسئله چند همسری علی رغم آنچه که همگان تصور می کنند قدمتی به بلندای تاریخ بشریت دارد. به زعم عموم مردم، تعدد زوجات نشات گرفته از ظهور اسلام است. حال آنکه اسناد تاریخی خلاف این جریان را به اثبات می رساند. "گوستاولوبون" (Gustave Le Bon) فیلسوف و روان‌شناس فرانسوی در این‌باره متذکر می شود که رسم چند زنی در میان اقوام شرقی از جمله یهود، ایرانی، عرب و غیره شایع بوده است. (1)

با نگاهی به تاریخ ملل مختلف از جمله مصر، هند، آمریکا و غیره مشاهده می کنیم که چند همسری در جوامع آنها نه تنها رایج که در برخی فرهنگ‌ها از بدیهیات محسوب می‌شده است مانند مسیحیت که به گفته‌ی "وستر مارک" چند زنی به اعتراف کلیسا تا قرن 17 میلادی در مسیحیت وجود داشته است. به هر حال در اینجا مجال واکاوی بیشتر درباره‌ی فرهنگ "چند زنی" در ادیان و ملل مختلف نیست و به نمونه‌های آن بسنده می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: ازدواج استیجاری! ازدواج ساندویچی هم رسید!

اثرات چند همسری مرد، بر خانواده‌ی اول

آنچه که از دیرباز تاکنون اهمیت خاصی داشته تشکیل و مستمر نگه داشتن پایه و اساس خانواده بوده است. خانواده سلول‌های یک جامعه را تشکیل داده و اجتماع عاری از بنیان‌های خانواده غیرممکن است. پس باید به زوایای مختلف آن نگریست و عوامل متزلزل سازی آن را رفع و آنچه بر استحکام بنیان‌های خانواده می‌افزاید را تقویت کنیم.

از آنجایی که موضوع یادداشت ما چند زنی است به برشمردن اجمالی آسیب‌های مسئله‌ی چندهمسری می‌پردازیم. این جریان از نگاه دین مبین اسلام امری مهم دانسته شده و بر رعایت عدالت بین چند همسر تاکید فراوان شده است. اما براستی چه کسی این عدالت را می‌سنجد و معیارهای آن چیست؟ آیا تنها رعایت عدالت کافی است و یا رضایت زن اول بر آن اولویت دارد؟

بی‌تردید یکی از الزامات اختیار کردن زنی به غیر از زن اول برای آقایان، رضایت همسر اول است همانطور که یکی از شروط ضمن عقد نیز محسوب شده و تحت عنوان یکی از مفاد ذکر شده در عقدنامه نیز موجود است.

اما اگر نگاهمان را کمی تغییر دهیم و تصور کنیم که اصول رعایت عدالت واضح، مشخص و اعمال می‌شود، از طرفی هم همسر اول بنا به هر دلیلی مجبور به اعلام رضایت و همسر دوم اختیار شده است. آیا همسر اول با گذشت زمان،  دچار مشکلات عدیده‌ی روحی و روانی نمی‌شود؟ (به دور از استثناء)

از آنجایی که زن مدیریت داخلی خانه و خانواده را بر عهده دارد و یکی از اصول اساسی آن داشتن روحیه‌ای شاد، پُرانرژی و پُرتوان است، بی‌شک با رویه‌ی جدید، اختلالات فراوانی را در پیش رو خواهد داشت که ضربات سنگینی را بر پیکره‌ی خانواده وارد خواهد کرد و همین مهم می‌تواند آغازی باشد بر پایان خانواده گرایی.

اثرات فردی چندهمسری مرد، بر زن اول

چنانچه گفته شد و همچنین آنچه که در جامعه دیده می‌شود به طور کلی ازدواج همسر برای زن اول مشکلات روحی و روانی فراوانی را به همراه دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- بدبینی مفرط
- احساس شکست
- کمبود محبت و افسردگی
- خود کم بینی و از دست دادن اعتماد به نفس

دو نگاه به چند همسری

شاید بتوانیم چند همسری را از دو نگاه متفاوت بنگریم. اول؛ اختیار کردن زن دوم بنا به مصلحت که عموما بنا به دلایل خاصی از جمله مشکلات بارداری همسر اول و یا عدم بضاعتِ برخی بانوان که همسری ندارند و با مشکلات مالی و روحی همراه هستند (زنان مطلقه).

دوم، "مسائل اخلاقی"؛ برخی مردان به ویژه در جامعه ما، چند همسری را از حقوق اولیه‌ی خود دانسته و در کمال بی‌توجهی به الزامات و رعایت اصول آن به یک یا چند زن به غیر از همسر اول خود تمایل دارند. اینان همان کسانی هستند که نیاز جنسی خود را بر نیاز عاطفی همسر ارجح دانسته و به این مسیر قدم می‌گذارند.

در مورد اول می‌توان تا حدودی حق را به مرد داده و این روند را پذیرفت که البته رعایت شروط آن الزامی است. اما در مورد دوم که متاسفانه طی چند سال اخیر در جامعه‌ی ما بسیار مشاهده می‌شود، باید علاوه بر نهی، قوانینی برای جلوگیری از اشاعه‌ی آن اتخاذ گردد زیرا این روند می‌تواند زمینه‌ساز گسترش پاره‌ای موارد غیراخلاقی و پدیدآمدن برخی ازدواج‌های نوظهور همچون "ازدواج رنگین کمانی" باشد که آسیب‌های غیرقابل جبرانی دارند. پس بهتر است با در نظر گرفتن مواضع جامعه شناسان و همچنین علمای دینی تصمیمات کاربردی و شایسته‌ای برای این روند اتخاذ و از بروز پاره‌ای آسیب‌های اجتماعی جلوگیری شود.

پی‌نوشت:

1. بازتاب چند همسری در جامعه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بهمن ماه 1388

---