برترین‌های نقد ادبی

سرور مولایی، امیرعلی نجومیان و علیرضا نیکویی داوری بخش نقد ادبی این دوره جایزه جلال آل احمد را برعهده داشته‌اند و بنابر گفته دبیر این جایزه از میان 330 اثری که مورد داوری قرار داده‌اند، پنج کتاب به مراحل نهایی راه یافته اند.  راهیابی این آثار به مرحله نهایی، این کنجکاوی را به وجود می‌آورد که این کتاب‌ها چه ویژگی‌هایی داشته‌اند. در ادامه نگاهی اجمالی داشته‌ایم بر کتاب های انتخاب شده:

بلاغت (از آتن تا مدینه)

نویسنده: داوود عمارتی نیک‌مقدم / انتشارات هرمس

این کتاب به بررسی تطبیقی فن خطابه‌ یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری می‌پردازد. دیدگاه غالب درباره‌ خاستگاه بلاغت اسلامی آن است که این پدیده از دل پژوهش‌های قرآنی و بررسی اشعار عربی سر برآورده است. کتاب حاضر این دیدگاه را به چالش می‌کشد و در مقابل ریشه‌های بلاغت را در دل فن خطابه‌ یونان و روم باستان می‌جوید.
مؤلف در مقدمه‌‌ آورده است: «بررسی‌های متعددی که پژوهشگران، تاکنون، در باب نهضت ترجمه در اوایل عباسیان انجام داده‌اند، خلاء مهمی را بر خواننده آشکار می‌کند و آن فقدان ترجمه‌ متون بلاغی یونانی و لاتین به سریانی یا عربی است. برای این فقدان می‌توان دلایل متعددی اقامه کرد. رایج‌ترین فرض این است که بگوییم از آنجا که سریانیان و مسلمانان خود پیشینه‌ پرغنایی در شعر و سخنوری داشتند، به آرای یونانیان در این باب چندان احساس نیاز نمی‌کردند. اما، اگر جریان ترجمه و مبادلات فرهنگی را نه‌ صرفاً امری زبانی، بلکه امری مبتنی بر نیازهای فرهنگی خاص در نظر بگیریم، آنگاه این فرض محتمل خواهد بود، هرچند که بسیاری از محققان بلاغت اسلامی را، به‌طور کلی، تحت تأثیر آثار منطقی و بلاغی ارسطو می‌دانند...»

بوطیقای بوف کور

نویسنده: محمود نیکبخت/ انتشارات گمان

نقد تمام نوشته هایی است که تاکنون در مورد بوف کور منتشر شده است؛ از نقد جلال آل‌احمد گرفته تا مقاله های هوشنگ گلشیری و براهنی و صنعتی. البته بخش هایی از جلد نخست این اثر پیش‌تر در نشریه پردیس در اصفهان به چاپ رسیده است.
محمود نیکبخت درباره این اثر در گفتگو با خبر آنلاین می گوید: «اینکه بگوییم تاکنون تمام خوانش‌هایی که درباره «بوف‌کور» صورت گرفته غلط بوده است موضوعی نیست که بدون دلیل و منطق مدعی آن باشیم در واقع از چاپ‌های چهارم و پنجم و حتی قبل‌تر از آن تمام گیومه‌ها در بوف‌کور حذف شده است و این حذف شاید به دلیل این باشد که در آن دوره حروف چینی‌ها دستی بوده اما همین حذف گیومه سبب شده که ما همواره درباره این کتاب به اشتباه بیفتیم و قضاوت‌های نادرستی درباره آن داشته باشیم.»
نیکبخت از چهره‌های مطرح نقد ادبی و از مترجم‌های شاخص شعر است که آثاری از شاعران انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی و..  ترجمه‌هایی کرده است.

درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی

نویسنده: حسین صافی پیرلوجه/ انتشارات نی

 در صفحه اول کتاب نوشته شده است: «کتاب حاضر برونداد پژوهشی است که در چارچوب طرح موظف نگارنده‌اش در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به انجام رسیده است».
این کتاب با جملاتی از رولان بارت، فیلسوف و بدون مقدمه‌ای از نویسنده چنین آغاز می‌شود: «آنچه در روایت اتفاق می‌افتد دقیقاً هیچ است: آنچه رخ می‌هد صرفاً زبان است، ماجرای زبان مراسم بی‌وقفه ظهورش (...) . در مورد ریشه‌های روایت به ندرت چیزی بیش از ریشه‌های زبان می‌دانیم.»
نویسنده در ابتدای کتاب نوشته است: هدف از پژوهش حاضر پیشنهاد چارچوبی است برای شناسایی و بررسی گفتمان روایی (از جمله رمان، داستان کوتاه، لطیفه، قصه عامیانه، حکایت منظوم و مانند اینهاست) در زبان فارسی. منظور از گفتمان روایی هم بازنمود زنجیره‌ای از رویدادهای واقعی یا خیالی است که بر محوری از زمان چیده شده‌اند و در حوزه روایت‌شناسی مجموعا داستان خوانده می‌شوند. چنین بازنمودی در هر صورت – خواه کلامی باشد یا غیرکلامی، مانند فیلم سینمایی، عکس خبری، آگهی بازرگانی، داستان مصور، نمایش بی‌کلام و جز اینها – ساختار فکر و فرهنگی جامعه را پی می‌ریزد. بنابراین شاید بتوان معرفی مبانی و مفاهیم لازم برای تحلیل گفتمان روایی را در خود طرحی دانست که قرار است با تحلیل پاره روایت‌هایی از زبان فارسی اجرا شود.

صدای زمانه

نویسنده: کارولینا راکوویتسکا عسگری ، ترجمه: عسگر عسگری حسنکلو / انتشارات اختران

در این کتاب نقش عوامل جامعه‌شناختی شخصیت‌پردازی در رمان بعد از انقلاب در شکل‌گیری رمان مدرن چندصدایی بررسی شده است. در فصل اول ضمن مروری بر تعاریف رمان، نظریه‌های جامعه‌شناختی در باب رمان معرفی و تحلیل شده است و به بررسی مسائل فرد و جامعه در رمان پرداخته شده است. در فصل دوم مسائل مربوط به شخصیت و شخصیت‌پردازی در رمان مطرح شده و نظریه‌های سنتی و جدید در برخورد با مقولۀ مهم شخصیت و شخصیت‌پردازی در رمان تشریح شده است.
در فصل سوم رمان فارسی و تحولات سریع آن در سال‌های بعد از انقلاب و همچنین سیر گسترش شخصیت‌های فردیت‌یافته در رمان بعد از انقلاب بررسی شده است. در فصل چهارم سیر هویت زن در رمان فارسی از دورۀ آغازین تا دورۀ اخیر آن بررسی شده است. فصل پنجم به بررسی رمان‌های برگزیده اختصاص دارد.
فصل ششم شامل بررسی رابطه پیچیده شخصیت و جامعه در رمان‌ها منتخب است. در فصل هفتم با توجه به دستاوردهای فصول پیشین به بررسی و ارزیابی میزان موفقیت نویسندگان در خلق ساختار چندصدایی در رمان بعد از انقلاب پرداخته شده است و بالاخره فصل هشتم و پایانی اختصاص به نتیجه‌گیری نهایی مباحث دارد.

نظریه ژانر

نویسنده: سیدمهدی زرقانی، محمودرضا قربان‌صباغ / انتشارات هرمس

مطالعات ژانری یکی از زمینه‌های اصلی تحقیقات ادبی جهان است. در ایران کتاب‌ها و مقالات زیادی درباره ژانرهای ادبی نوشته شده است. تحقیق حاضر بر آن است تا تکوین و تطور نظریه ژانر را از دوره باستان تا عصر مدرن با رویکردی تحلیلی- تاریخی بررسی کند. بر این اساس با ایجاد برش‌های تاریخی پنج‌گانه نشان داده شده که در هر دوره تاریخی نظریه ژانر چه تحولاتی را از سر گذرانده است.
سیدمهدی زرقانی درباره این کتاب گفته است:« هدف ما در این کتاب، به مرکز کشاندن بحثی بود که در حاشیه قرار داشت و هدف این بود که ببینیم چه کسانی درباره ژانر اظهار نظر کردند، آنها را استخراج کردیم و هدف، سیر تکوین نظریه بود که تا قرن بیستم به این مهم پرداخته شد. مسئله اولین کتاب بودن نیز مهم است که می‌خواهد چشم انداز بدهد؛ این اثر به خواننده ‌ای که بخواهد با تکوین و تطور نظریه ژانر آشنا شود چشم انداز می‌دهد.

---

منابع: ایسنا/ خبرآنلاین/ مهر